Hacı Çələbi xan: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
k using AWB |
||
Sətir 9:
قد بنى هذا المسجد الشريف الحاج چلپهء:
:سلطان ابن قربان حاكم شكى امير الشروان
:فى شهر الله المبارك رمضان فى تاريخ سنة 1162
('''Tərcüməsi''': ''"Bu şərəfli məscidi '''Hacı Çələpi sultan ibn Qurban''', Şəki hakimi, Şirvan əmiri, 1162-ci il Allahın mübarək ramazan ayı tarixində tikdirdi"'' Hicri 1162-ci ilin ramazan ayının 1-i miladi 1749-cu ilin 15 avqustuna təsadüf edir.</ref>)
Sətir 37:
== Hacı Çələbinin xalqın vəkili təyin olunması ==
Hacı Çələbi xan [[1551]]-ci ildə şəkililərin Səfəvi şahı [[I Təhmasib]]ə qarşı üsyanına başçılıq etmiş [[Dərviş Məhəmməd xan]]ın uzaq xələfi idi. [[Nadir şah]]ın tabeçiliyindən birinci çıxan Hacı Çələbi xan olub, hələ onun sağlığında ikən Şəkinin mustəqilliyini elan etmişdi. Hər şey Nadir şahın [[Şirvan]]a və [[Dağıstan]]a qarşı yeritdiyi sərt vergi siyasətindən başlamışdı. Narazılıqlar dalğası uzaq Şəkiyə qədər gəlib çatmışdı.
Nadir şah Əfşar tərəfindən bu vilayəti idarə etmək ucun təyin olunmuş Məlik Nəcəf ağır vergiləri və hədsiz zülmü ilə əhalini özünə qarşı qaldırmışdı. Şəki camaatı onun zülmündən bu vaxt Dərbənddə olan Nadir şaha şikayət edir. Nadir şah Azərbaycanda və Dağıstanda öz siyasətindən narazılıqların get-gedə artdığını görüb, məsələni malalamaq istəyir. O, Şəki əyanlarına tapşırır ki, Məlik Nəcəfin fəaliyyətinə nəzarət edə biləcək bir səlahiyyətli şəxs seçib, şahın hüzuruna göndərsinlər. [[1741]]-ci ilin sonunda şəkililər öz nümayəndələri kimi varlı və nüfuzlu bir şəxs olan Hacı Çələbini seçirlər. Şah onu Şəki mahalı üzrə vəkil təyin edir və ona Məlik Nəcəfin yığdığı vergilərə nəzarət səlahiyyəti verir. Bundan sonra Hacı Çələbi faktiki olaraq, hakimiyyəti öz əlinə alır. O, Məlik Nəcəfin vəzifəsinə daxil olan bir çox işlərə açıq müdaxilə etməkdən də çəkinmir.
Nəcəf Hacı Çələbidən şikayət etmək məqsədilə Nadir şahın düşərgəsinə gəlir: "Çələbi qoymur ki, mən şahın tapşırıqlarını yerinə yetirim. Özü də mənə qulaq asmır, camaatın da başını pozur." Belə zəngin bir mahalı əldən buraxmaq istəməyən Nadir şah Hacı Çələbini öz düşərgəsinə çağırır və onu asdırmaq istəyir. Lakin Hacı cəsarətli hərəkət edib, boynu kəndirdə ola-ola Nadir şahı bu ittihamın doğru olmadığına inandıra bilir. O deyir: "Məlik, şahdan hansı tapşırığı alırsa-alsın buna bir neçə başqa tapşırıqlar da əlavə edir." [[Nadir şah]] inanıb, Hacı Çələbini bağışlayır, ona daha böyük səlahiyyətlər verir. Öz əmirlərinə isə acıqlanaraq söyləyir: "Hamınız bunu bilə-bilə səsinizi çıxara bilmədiyiniz bir zamanda bu səkili Çələbi boynu kəndirdə də məndən qorxmayıb, öz rəyini bildirdi. İndi görəcəksiniz, o, yenə nəsə bir iş törədəcək. Mən öz zənnimdə heç vaxt yanılmıram."
Sətir 46:
[[1743]]-cu ildə Nadir şah [[Şirvan]]dan çıxandan sonra burada yenidən onun əleyhinə çıxışlar başlanır. Hacı Çələbi bundan istifadə edərək, başındakı sadiq adamlarla birlikdə [[Nadir şah]]ın canişini məlik Nəcəfin iqamətgahına hücum çəkərək, onu öldürür. Bundan sonra o, [[Şəki]]ni müstəqil bir xanlıq elan edir. [[Fuad Əliyev]] bu barədə belə yazır:
<blockquote>"Bununla da [[Azərbaycan]] ərazisində kiçik dövlət qurumlarının-müstəqil [[xanlıq]]ların yaranması prosesi başlanır. Belə bir fakt da diqqətə layiqdir ki, əgər müstəqil xanlıqların əksər qismi [[Nadir şah]] dövlətinin süqutundan sonra yaranmışdırsa, [[Şəki xanlığı]] özünün istiqlaliyyəti məsələsini hələ onun hakimiyyəti illərində qaldırmışdır."</blockquote>
[[1744]]-cü ilin qışında Nadir şah öz qoşununu qiyamçı Hacı Çələbinin üzərinə göndərir. Hacı Çələbi isə bunu irəlicədən gördüyü üçün şəkililəri geri çəkilib, [[Nadir şah]]ın hücumundan sonra [[Gələrsən-Görərsən qalası]] adlandırılan möhkəmləndirilmiş və təchiz olunmuş məşhur qalada gizlənməyə çağırır.
Nadir şah dayanmadan, 15 minlik seçmə qoşunu ilə qalanın üzərinə yeriyir. Ancaq heç üç gün keçməmiş o, hətta mühasirə də qurmadan geri çəkilməli olur. Şəkililər tez-tez qaladan qəfil çıxışları ilə [[Nadir şah]]ın qoşununa ciddi zərbələr vururlar. Bu hucumların birində Nadir şahın özü də az qala öləcəkdi. Şəkililər böyük qənimət əldə edirlər. [[Nadir şah]] qoşununu Bərdəyə çəkir. Orada möhkəmləndikdən sonra 30 minlik qaşunla [[1744]]-cü ilin sonunda Dərbəndə yola düşür. Fevral ayında o, yenidən Hacı Çələbinin üzərinə gəlir. [[Gələrsən-Görərsən qalası]]nın mühasirəsi yenidən heç bir nəticə vermir. Bundan qəzəblənən [[Nadir şah]] qədim [[Şəki]]ni və onun ətrafındakı kəndləri yandırıb külə döndərir. Qəhrəman şəkililər az qala üç il özlərini Gələsən-Gorəsən qalasında ağır məhrumiyyətlərə düçar edib, [[Nadir şah]]ın hər cəhətcə üstün ordusuna müqavimət göstərirlər. Nəhayət, [[1746]]-cı ilin martında Hacı Çələbi Nadirlə müqavilə bağlayır. Nadir şah Nəcəfin bir qohumunu Şəkiyə məlik təyin edir, lakin eyni zamanda Hacı Çələbiyə də məlik səlahiyyəti verir və ona xeyli xərac gondərir. Bu, artıq Hacı Çələbinin qələbəsi demək idi. Çünki üstündən bir il keçəndən sonra [[Tiflis]], [[Gəncə]], [[Naxçıvan]] və [[İrəvan]] [[Nadir şah]]dan üz döndərəndə Hacı Çələbi artıq [[Nadir şah]]ın əleyhinə yeni çıxışlara başlamaq üçün hazır idi.
Hacı Çələbinin şöhrəti, habelə onun qoşunlarının səfərbərliyi və silahlanma səviyyəsi o qədər artır ki, Qafqazın ən müxtəlif vilayətlərindən ona kömək üçün müraciətlər olunur. Belə ki, məxəzlərdən birində qızılbaşlar qarşısında əndişə duyan gəncəlilərin Hacı Çələbiyə müraciət etməsindən sonra [[1748]]-ci ilin yay aylarında onun Əli xanla oraya getməsi və orada qalması göstərilir.
"Pənahəli bəy xan rütbəsinə layiq görüldükdən və [[1748]]-ci ildə [[Bayat qalası]]nda tikinti işlərinə başladıqdan sonra onunla düşmənçilik edən qonşuları kömək üçün Hacı Çələbiyə müraciət etdilər. O dövrün tanınmış tarixçisi [[Mirzə Adıgözəl bəy]]in yazdığına görə, onlar suverenlik qazanmış və eyni zamanda [[Şirvan]]ın hakimi olan Şəkili Hacı Çələbiyə müraciət edirlər." Ancaq Pənah Əli xan əvvəlcədən xəbərdar edilmişdi və qalanın etibarlı müdafiəsini təşkil edə bilmişdi. Buna görə də Hacı Çələbinin dəstələri geri çəkilməli oldular. O, geri döndükdən sonra demişdi: <blockquote>"İndiyə qədər Pənah xan naxışlanmamış gümüş idi. Biz isə gedib bu gümüşü zərb etdik və geri döndük." </blockquote>
Sətir 59:
[[Şuşa]]nı mühasirədə saxlasa da uğur qazana bilməyən [[Məhəmməd Həsən xan Qacar]] [[Qarabağ]]dan geri çəkiləndən sonra [[Pənah xan]] Qarabağlı, [[Kərim xan]] Qaradağlı, [[Heydərqulu xan]] Naxçıvanlı və [[Şahverdi xan]] Gəncəli bir araya gələrək, Hacı Çələbinin hərəkətlərini muzakirə edirlər. Muşavirədə deyilir ki, Hacı Çələbi onları saymır və onlarla "sülh və dostluq yoluna gəlmir". Onlar Hacı Çələbi ilə mübarizəyə başlamaq qərarına gəlir və bu qərarlarını gürcü çarına da çatdırırlar. Çar onları danışığa dəvət edir.
Danışıqlara gəlmiş bu dörd xanı [[1752]]-ci ildə [[Gəncə]] yaxınlığında gürcü çarı [[Teymuraz]] və onun oğlu İrakli Gəncəni və Qarabağı tutmaq niyyəti ilə əsir götürürlər. Şahverdi xan Qacarın xidmətçilərindən biri (başqa bir versiyaya görə, Pənah xanın oğlu İbrahim Xəlil xan) baş verən hadisəni Hacı Çələbiyə xəbər göndərməyə imkan tapır. Hacı möhtəşəm bir ordu ilə müttəfiq qoşunlarının qarşısına çıxaraq, [[Kür]]ün o biri sahilində qərar tutur.
Hacı Çələbi əsir düşmüş xanları xilas etmək istəyir. Ancaq bilir ki, əsas sözü onun əmirləri söyləyəcək. Buna görə də müşavirəni açmamışdan Hacı Çələbi sonradan zərb-məsələ çevrilmiş bu sözləri söyləyir:
<blockquote>"Siz hansı qərarı alırsız-alın, [[Kür]]ü keçmək söhbəti orda mütləq olmalıdır."</blockquote>
Məliklər müşavirəyə başlamaq istəməyib deyirlər: "Biz müşavirəyə ancaq ona görə gəlmişdik ki, iş [[Kür]]ü keçmək dərəcəsinə çatmasın. Ancaq əgər istəyirsinizsə, qoy belə olsun. Qoşuna əmr edin ki, hücuma keçsin." Hacı Çələbi qoşunlara Kürü keçmək əmri verir. "Şeyx Nizami -əleyhissəlamın müqəddəs məqbərəsi yaxınlığında, o yerdə ki, aləmə insanların qəlbini və əqlini işıqlandıran ilahi nur yayılır, iki qoşun üz-üzə gəlir və döyüş başlanır." Gürcü qoşunları ağır bir məğlubiyyətə uğrayırlar. [[II İrakli]] qaçıb canını güclə qurtarır. Çələbi xan [[gürcülər]]i düz [[Tiflis]]əcən qovur və oğlu Ağakişi bəyi azad edilmiş bütün ərazilərin-[[Gəncə]], [[Qazax]] və [[Borçalı]]nın hakimi təyin edir. Bu, artıq Hacı Çələbinin gürcülərlə ikinci toqquşması idi. Əvvəlcə də [[II İrakli]] və [[III Teymuraz]]ın başçılıq etdiyi birləşmiş gürcü-kaxet qoşunları az vaxtda çoxlu güc toplamış [[Şəki]] xanına dərs vermək istəmişdilər. Əvvəl-əvvəl şəkililər gürcü qoşununun qabağından çəkilmişdi. Ancaq bu, hərbi fənddən başqa bir şey deyildi. Gürcülərin sayıqlığı itirməsindən istifadə eləyən Çələbi xan az sonra özü onlara hücum etmiş və düşmən canlı qüvvəsini və xeyli hərbi yükünü itirərək, qaçmağa üz qoymuşdu. [[1755]]-ci ildə Hacı Çələbi böyük bir qoşunla [[Şirvan]] üzərinə yeriyir və Ağsunu mühasirəyə alır. Qubalı [[Hüseynəli xan]] şirvanlıların köməyinə gəlir. Çələbi xan məğlubiyyətə uğrayır və geri çəkilir.
Hacı Çələbi [[1755]]-ci ildə vəfat edir. [[Şəki xanlığı]]nın ən möhtəşəm və inkişaf etmiş [[Azərbaycan]] xanlığına çevrilməsi onun müstəsna xidmətlərindəndir. Çələbi özünün paytaxtı olan Şəki şəhərinin abadlaşdırılması üçün çox işlər görmüşdür. Burada mədrəsələr, məscidlər, karvansaralar, hamamlar, məktəblər tikilir. O vaxtdan indiyəcən Şəki özünün təkrarolunmaz gözəlliyi ilə insanları heyran edir.
| |||