Marian çökəkliyi: Redaktələr arasındakı fərq

'''Marian çökəkliyi'''<ref name="soz6">{{cite web|title=Lüğətdə|url=http://soz6.com/nedir/15061/marian-cokekliyi}}</ref> - [[Sakit Okean|Sakit okeanın]] qərbində yerləşən (daha dəqiq [[Filippin dənizi|Filippin dənizində]]ndə) okeanik dərinsulu çökəklik, dünyaya məlum olan çökəkliylərdən ən dərinidi<ref name="Yeni">{{cite web|title=Ən dərin çökəklik|url=http://yeni.az/index.php?newsid=66629}}</ref>. «Marian» adı yanında olan [[Marian adaları|Marian adalarına]]na görə adlanıb.

Çökəklikdə ilk ölçülməni elə buranı tapan ''Challenger'' (meydan oxuyan) adlı Britaniya üç dor korveti 1875-ci ildə etmişdir. Onda dərinliyi ölçən lot aparatı vasitəsi ilə 8367 metr (yenidən ölçmədə 8184 m olduqda) dərinliyə müəyyənləşdirmişdilər. [[1951-ci il|1951-ci ildə]]də ingilis ekspedisiyası "Challenger" elmi-tədqiqat gəmisində əks-səda ilə işləyən alət vasitəsi ilə 10863 metrəlik dərinlik qeydə alınmışdır<ref name="mix">{{cite web|title=Keçirilmiş ölçülərə əsasən çökəyin dərinliyi 10 863 metrə bərabərdir|url=http://mix.az/index.php?newsid=61552}}</ref>. Sovet elmi-tədqiqat gəmisi "Vityaz"-ın (rəhbəri Aleksey Dmitriyeviç Dobrovolskiy) 1957-ci ildə 25-ci reys zamanı etdiyi ölçmələrinə əsasən çökəkliyin dərinliyi 11 023 metrdi. Ölçü etmənin çətinliyi ondan ibarətdir ki, sudaki səsin sürəti suyun xassələrindən aslıdır. Xassələr isə öz növbəsində müxtəlif dərinliklər üçün müxtəlifdir, ona görə də bu xassələri də bir neçə səviyyələrdə xüsusi cihazlarla ([[Nansen şüşəsi]] və [[İstilikölçən]] kimi) müəyyən edilməlidir. 1995 ilin araşdırmaları göstərdi ki, dərinliy təxminən 10 920 m təşkil edir, [[2009-cu il|2009-cu ilin]]in tədqiqatları isə 10 971 m. Ən son tədqiqatlar 2011-ci ildə edilmişdir və dərinliyin ±40 m dəqiqliklə 10994 m olduğunu təyin edilmişdir. Beləliklə çökəkliyin ən dərin nöqtəsi “Challenger Uçurumu” ({{lang-en|Challenger Deep}}) dəniz səviyyəsindən [[Everest|Everestdən]]dən daha aşağda yerləşir. Təsəvvür etmək olar ki, Marian çökəyinin dərinliyində bizim planetimizin ən yüksək dağı olan Everest asanlıqla yerləşə bilər və onun üstündə səthədə kilometr su qalacaq<ref name="mix">{{cite web|title=Everest asanlıqla yerləşə bilər|url=http://mix.az/index.php?newsid=61552}}</ref>.

Tədqiqat [[2010-cu il|2010-cu ilin]]in avqustundan oktyabrınadək çoxşüarlı exolotun yardımı ilə keçirilirdi ki, dənizin sahəsi (400 000 &nbsp;km²) haqqında ətraflı məlumatlar almışdılar. Nəticədə ən azı hündürlüyü 2,5 kilometr olan 4 okeanik dağ silsiləsi tapılmışdır, hansıki Marian çökəkliyinin səthi üstündə keçir (Sakit okean və Fillipin litosfer plitələrinin təmas yerində).

Marian çökəkliyi [[Marian adaları]] boyunca 1 500 &nbsp;km uzanib. O, V formalı profili var: dik (7-9°) yamaclar, eni 15 &nbsp;km olan yastı dib, hansıki hüdudlarla bir neçə qapalı depressiyalara bölünüb. Dibdə suyun təzyiqi 108,6 MPa çatır, hansıki Dünya okeanının səviyyəsində [[Atmosfer təzyiqi|normal atmosfer təzyiqindən]] 1072 dəfə daha çoxdu. Çökəklik iki tektonik plitələrinin birləşmə sərhədində, parçalanmalar üzrə hərəkət zonasında yerləşir, hansındaki Sakit okean litosfer plitəsi Filippin plitəsinin altına keçir.

*Marian çökəkliyinin dibinə ilk eniş [[23 yanvar]], [[1960-cı il|1960-cı ildə]]də [[ABŞ|ABŞ-ın]] hərbi dəniz qüvvələri leytinantı [[Don Uolş]] və tədqiqatçı [[Jak Pikar]] tərəfindən "Triyest" batiskafında edilmişdi. Batiskafı Jak Pikarın atası Oqust Pikard layihələşdirmişdi. Cihazlar 11521 metrlik rekord dərinliy qeydə almışdılar (sonrada düzəldilmiş ölçü isə 10 918). Tədqiqatçılar dibdə gözlənilmədən [[Dəniz kambalası|kambalaya]] bənzər 30 sm olan yastı balığla qarşılaşdılar<ref name=NOAA_Man_at_the_Deepest_Depth>[http://oceanexplorer.noaa.gov/history/quotes/soundings/soundings.html National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA) webpage. Section «1960 — Man at the Deepest Depth»]{{ref-en}}</ref>.