Molla Vəli Vidadi: Redaktələr arasındakı fərq

== Molla Vəli Vidadi və Molla Pənah Vaqif münasibətləri ==

 

 

Molla Vәlinin yaxşı elm vә savadı vә rәvan tәbi var imiş vә özü dә zöhdü tәqva әhli olub, vaxtının çoxunu ibadәtdә keçirәrmiş. Haqq söylәyәn vә haqqı dost tutan bir vücud imiş ki, hәr kәsin eybini açıq söylәmәkdәn bak vә ictinab etmәz imiş. Ona binaәn şairdәn dilgir vә rәncidә olanların әdәdi az deyil imiş. Amma bununla belә hamı onu sayarmış, xatirini әziz vә möhtәrәm tutarmış. Müasiri vәkil Әhmәdağa ilә aralarında dostluq vә zarafat var imiş vә çox vaxtı şair ona kinayә vә istehza tәriqincә acı sözlәr deyәr imiş, amma Әhmәdağa onun sözlәrindәn incimәz imiş. Belә ki, bir vaxtı bunlar yaylaqda olan zamanı evlәrindәn çıxıb gözәl vә çiçәkli dağlarda seyr edirlәr. Bu әsnada duman gәlib onları әhatә edir. Molla Vәli xovfa düşür ki, onlar azacaqlar. Amma Әhmәdağa ona ürәk-dirək verib deyir: "Qorxma, mәn sәni salamat yurdumuza apararam" vә doğrudan da Vidadini salamat gәtirib şenliyin içinә çıxarır.

Qaim olub, nә qiyamәt eylәrsәn?<br />

Yaman gözdәn Allah özü saxlasın,<br />

 

Belә dursan o qapıda qış vә yaz,<br />

Yetişәrsәn bir çörәyә sәrәfraz,<br />

Bu doğru yolundan әyilsәn bir az,<br />

 

Amma Vidadinin İrakli xana müqәrrәb vә mәslәhәtçi olduğunu nә gürcü vә nә rus vә nә dә bizim tarixlәrdә görmәdik. Özgә bir qövlә görә, әzancümlә mәrhum Әhmәd bәy Cavanşirin yazmağına binaәn ki, – onun Qarabağ tarixinә dair artıq bәlәdiyyәti var idi, – Molla Pәnah mәrhum İbrahim xanın müqәrrәbi-hüzuru olan zamanı öz dostu Molla Vәlini yazıb Qazaxdan Qarabağa gәtirdibdir vә burada onun xana yavuq olmağına sәbәb düşübdür vә xan Molla Vәlinin ağıl vә kamalını dәrk edib vә xüsusәn onun mömin vә müttәqi bir şәxs olduğunu görüb, ona lütf vә mәrhәmәt göstәrәrmiş vә hәr qisim röya görsә imiş Molla Vәliyә söylәr imiş. Molla dәxi onları xeyli münasib tәbir edәrmiş. Amma bu rәvayәti dәxi tәsdiq etmәyә әldә bir dәstavizimiz yoxdur. Bunun doğruluğuna şәhadәt verici "Qarabağ tarixi"ndә bir işarә görmәdik.

Bәs, Baharlı Mirzә Vәli ilә Şıxlı Mirzә Vәlini qarşıdırmaq böyük sәhvdir. Tәәccüb budur ki, Qarabağın әhval vә tarixinә bәlәd olanlar vә onların cümlәsindәn şair Mirmöhsün ağa Ağamirzadә Şıxlı Molla Vәlinin vücudunu bilmәrrә inkar edib, Molla Vәli Vidadi ancaq Mirzә Vәli Baharlıdan ibarәt olmasını tәkid edirlәr vә Mirmöhsün ağanın qövl vә iddiasının qüvvәsincә bunu dәxi әlavә edә bilәrik ki, neçә sәnә bundan müqәddәm Baharlı qәryәsindәn Hәmid bәy Vәliyev ismindә bir şәxs ilә tanış olduq. Bu cәnabın ziyadә xoşsöhbәt vә dilavәr olduğunu tәhsin etdikdә bizә cavab verib dedi ki, filankәs bizim babamız çox dilavәr vә fәsih bir adam imiş, özünün dә tәbi-şeriyyәsi var imiş. Babasının adını soruşduqda bizә cavab verdi ki, babamızın adı Molla Vәlidir, "Vidadi" tәxәllüs.

 

 

Belә dursan o qapıda qış vә yaz,<br />

Yetişәrsәn bir çörәyә sәrfәraz.<br />

Bu doğru yolunda әyilsәn bir az,<br />

 

Xanın mәhәbbәtin könlündә yatır,<br />

Bit yeyәr әtini, olarsan qotur,<br />

Tәrpәnmә yerindәn, әlbәt, bәrk otur,<br />

 

Evini, malını yadına salma,<br />

Xan izin versә dә, boynuna alma,<br />

Ömәrin, Osmanın qaydına qalma,<br />

 

Cavanşir xәlqilә ol qohum-qardaş,<br />

Qazaxın sözünü heç eylәmә faş,<br />

Demәnәm dinini eylә qızılbaş,<br />

 

Xanı qoyub әgәr evә getmәsәn, <br />

Qarğa mәnә mәtlәbinә yetmәsәn,<br />

Ülülәmrin itaәtin etmәsәn,<br />

 

Vidadi Vaqifә yazdığı cavabın bir bәndindә deyibdir:

Ölüncә çıxmanam ta Gülüstandan,<br />

Sәn hәrgah çalışsan habelә candan,<br />

 

 

Vidadi yüz ilә kimi, bәlkә bir az da artıq zindәganlıq edibdir. Sinndә Vaqifdәn böyük imiş. Odur ki, Vaqif ona yazdığı bir qәzәlindә demişdir:

 

Eşqә düşmәk sәnә düşmәz, qocalıbsan, belә dur,<br />

 

Vidadi bunun cavabında yazdığı qәzәldә demişdir:

 

Nә qәdәr olsa qoca gәrçi Vidadi xәstә,<br />

 

Molla Vәlinin müsini çağında fәrzәndi-giramisi Osman әfәndi ona xidmәt vә riayәt göstәrәrmiş vә şairin gözlәri yaxşı görmәdiyindәn onun әlindәn tutub gәzdirәrmiş vә hәr növ ehtiyacatını rәf qılmağı özünә borc hesab edәrmiş vә Vidadi dәxi onu canü dildәn sevib, әziz tutarmış vә onun haqqında belә xeyir-dua etmişdi:

 

Ey hәlimü әlimi-rәbbani,<br />

 

Filhәqiqә Osman әfәndi atasının duası bәrәkәtindәn elmü helm ilә fәridül-әsәr bir vücud olub. Onun namü şöhrәti nәinki tәk Qafqazda, hәtta Osmanlı mәmlәkәtindә dәxi intişar tapmışdır.

 

Kim Vidadi xәstәnin qәbrin görüb etsә dua,<br />

 

== Ailəsi ==

Oğlu Qafqazın müftüsü [[Müfti Osman Əfəndi Vəlizadə]]dir

 

 

== Əsərləri ==

 

 

Əsərləri /Tərt. və ön sözün müəllifi: Həmid Araslı.- B.: "Şərq-Qərb", 2004.- 261 s.

== Haqqında ==

* Əhmədov F. XVIII əsr Azərbaycan ədəbi dilinin inkişafında Vidadinin rolu /Elmi red.: Filologiya elmləri doktoru, professor R. Məhərrəmova.- B.: "Nurlan", 2005.- 115 (1) s. – S.109-115.

* Qaraxanlı M. Vaqiflə Vidadinin "Deyişməsi"ndə həyatilik //Şəfəq.- 2005.- № 1-2.- S. 65-68.

 

 

== Həmçinin bax ==

 

{{VikiMənbə|Müəllif:Molla Vəli Vidadi}}