Urmiya gölü: Redaktələr arasındakı fərq

2008-ci ildən bu yana Urmu gölünün suyunun azalması yavaş-yavaş özünü ciddi şəkildə göstərir və ziyalılar, milli fəallar, mütəxəssislər bunula bağlı ciddi xəbərdarlıq edirlər. Bütün bu xəbərdarlıqlara rəğmən gölə axan çaylar üzərində sayısız bəndlərin tikilməsi Urmu gölügölünün mövcudluğunu daha da şübhə altına alır.

Şərqi Azərbaycan ostanının su idarəsininrəsmilərinin sözlərinə görə, axar suların azlığından, yağıntı normal olsadaolsa da quraqlıq yaranacaq. [[2007]]-ci ilə görə Nəhənd su anbarında 76 %, Səttarxan su anbarında 25 %, Ələviyan su anbarında 32 % su daxil olmarıolmaları azalmışdır. Ayduğmuş səddinin arbaxarında qar əsla yoxdur. Nəhənd səddinin axarbaxarında isə qar ötən ilə görə 80% azdır. Buna baxmayaraq 9 su anbarının tikintisi davam etdirilməkdədir.

# '''Təbii amillər:''' yağıntının azlığı<ref>[http://baxabax.blogspot.com/2012/12/urmiya-golunun-muasir-vziyyti-14-skil.html Urmiya gölünün hazırki vəziyyəti]</ref>. Göl suyunun səviyyəsi 2007-ci ilə nisbətdə 2008-ci ildə yağıntının azalması səbəbindən 18 sm aşağı enmişdir. Bununla belə [[2009]], [[2010]] və [[2011]]-ci illərdə yağıntının çoxalmasına rəğmən su səviyyəsində azalmalar davam etmişdir. Bu açıq aydın şəkildə peyk görüntülərində müşahidə etmək mümkündür.

# '''Süni amillər:''' Ekstensiv əkinçilik, sudan səmərəli və çağdaş texnalogiyalardan yararlanmadan istifadə, əkin çeşidlərinin düzgün seçilməməsi, gölə axan çaylar üzərində nizamsız və fəsadları nəzərə alınmadan çoxlu sayda su anbarlarının salınmasıinşası əsas amillərdəndir. Digər tərəfdən arteziyan quyularının sayının artırılması və cavabdeh qurumların biganəliyi faciyənin böyüməsinə təkan verir. Məsələn Türkiyədə yerləşən [[Van gölü]]nün suyunda alama müşahidə edilməmişdir halbuki Urmiya gölü ilə arasında məsafə elə də böyük deyildir.

== Gölünün qurumasına qarşı xalq etirazlar və mitinqlərietirazları ==

[[Şəkil:Tiraxtur14.JPG|thumb|150px|2010-cu ilin aprel ayında [[Traktor Sazi FK|Traktor Sazi]] azarkeşlərinin dəvətinə ilə, uşaqdan tutmuş qocayadək, minlərlə Güney Azərbaycanlı Urmu gölü qırağına gəlib ora rəmzi olaraq bir az su tökürlərtökür.]]

Urmiya gölünün get-gedə qurumağıquruması, dövlətin bu işlərə cavabdeh qurumlarının buna biganəliyi və digər tərəfdən gölə axan çaylar üzərində su anbarlarının salınmasının davam etdirilməsi [[Cənubi Azərbaycan]]ın millətçi və ətraf mühitin qorunması üzrə fəallarfəalları arasında şübhələr doğurmuşdur. Onlar Urmu gölünün qurudulmasının planlı şəkildə olmasını düşünərən özəlliklə [[2010]]-cu ildən ardıcıl və kütləvi etirazlar başlamışlar. Bu mitinqlərin əsas aparıcı qüvvəsi [[Traktor Sazi FK|Traktor Sazi]] klubunun azarkeşləri olublaroluşlar. Urmu gölünün qurudulmasına qarşı etirazların ən önəmliləri bunlardan ibarətdir:

* [[2 aprel]] [[2010]]-cu il (Çöl bayramı günü) Urmiya və Təbriz şəhərlərindən əhali gölün üzərində yerləşən körpüyə yürüş təşkil etmişlər. Traktor Sazi azarkeşləri və başqa fəallar stadionlarda, internet saytlarında yayılmış bildirişlər ilə Urmu gölünə öz dəstəklərini göstərmək üçün göl sahilinə yürüşün etmişlər. Burada hədəf simvolik olaraq bu yürüşdə iştirak edən hər kəsin gölə bir qab su tökməsi olmuşdur. Ancaq hökumət qüvvələri yürüşün qarşısını almağa çaləşmışlarçalışmışlar. Nəticədə yürüş iştirakçıları ilə hökümət qüvvələri arasında toqquşmalar baş vermiş, 200-dən artıq fəal həbs olunmuş və bir çoxu böyük xəsarətlər almışlaralmışdır.<ref>[http://www.youtube.com/watch?v=v4lSyEG5oH8 Video: Urmiya Gölü - İran polisi etirazçılara daş atır! (2 aprel 2010)]</ref><ref>[http://www.youtube.com/watch?v=r9lmbXebXbg Video: 2 aprel 2010-cu ildə keçirilən Urmu gölü mitinqi]</ref><ref>[http://www.youtube.com/watch?v=UCYl16Rtcss Video: Cənubi Azərbaycan, Çöl günü (2 aprel 2010), Urmu gölü]</ref>

* [[2 aprel]] [[2011]]-ci ildə (Çöl bayramı günü) Urmiya və Təbriz küçələrində etirazlar başlayır. Mitinq iştirakçıları bir ildənötən əvvəlkiilki toplantını tərartəkrar etdilər. Ancaq bu il etiraz edənlər Təbriz və Urmiyanın ən önəmli nöqtələrinöqtələrinə yığışdılartoplaşdılar. TəbrizdəTəbrizin [[Azərbaycan meydanı]]nameydanına yığışıb bəyanatlarını oxudular. Bu mitinqdə '''Urmu gölü susuzdu, Azərbaycan oyanmasa uduzdu''' və '''Səddləri sındırın, Urmu gölün doldurun''' kimi şüarlar deyəndən sonra mitinq iştirakçıları [[Acı çay|Acıçay]] üzərində yerləşən su anbarının mühafizəsini təşkil edən polislər və nizami quvvəllərin basqısına məruz qaldılar. İştirakçıların bir qismi həbsə atıldı.<ref>[http://www.youtube.com/watch?v=4uO9bSDDeI4 Təbriz şəhərində 2 aprel 2011-cü ildə keçirilən Urmu gölü mitinqindən görüntülər]</ref><ref>[http://www.youtube.com/watch?v=12fZGMmhXoM 2 aprel 2011-cü il Cənubi Azərbaycanın paytaxtı Təbrizdə Urmu gölünün İran rejimi tərəfindentərəfindən qurudulmasına etiraz olaraq Azərbaycan meydanı (Acı Çay) kənarında keçirilen mitinq.]</ref><ref>[http://www.youtube.com/watch?v=v4lSyEG5oH8 Təbriz şəhərində 2 aprel 2011-ci ildə keçirilən Urmu gölü mitinqindən həbs olunanların görüntüləri]</ref>

* [[25 avqust]] [[2011]]-ci ildə İran derbisində İran məclisinə etiraz və Urmu Gölünəgölünə dəstək; 2010-cu ilin oktyabr ayında [[Şəhrdari Təbriz FK|Bələdiyyəspor Təbriz]] və Tehranın Perspolis komandaları arasındakı oyunda [[Traktor Sazi FK|Traktor Sazi]] və [[Şəhrdari Təbriz FK|Bələdiyyəspor]] tərəfdarları ilk dəfə '''Gəlin gedək ağlıyaq, Urmu gölün dolduraq''' şuarını səslədirdilər. Hətta bu şüar Traktor Sazinin Tehran, Kərəc və [[Qəzvin]]dəki oyunları zamanı belə səsləndi.<ref>[http://www.youtube.com/watch?v=wbgqwAjPR00 Gəlin Gedək Ağlayaq Urmu Gölün Dolduraq, Traktor Sazi 3 - 1 Nəfti Tehran, 10.13.2010, Təbriz)]</ref><ref>[http://www.youtube.com/watch?v=sVLkZUHGHCo Gəlin Gedək Ağlayaq Urmu Gölün Dolduraq, Saypa Kərəc 1 - 1 Traktor Sazi, 11.29.2010, Kərəc)]</ref>. Bununla belə stadionlarda Urmu gölünə verilən şüarlar [[2011]]-ci ilin avqust ayınadək siyasi xarakter daşımamışdır. Avqust ayında Urmiya gölünün doldurulması layihəsinin İranın İslamı məclisində 2-təcili (2-foriyyətli) səs alabilməməsiala bilməməsi, millət vəkillərinin Azərbaycan xalqına qarşı işlətdiyi kəlmələr və onların Azərbaycandan köçürülməli olması ilə bağlı işlətdiyi ifadələr, layihəyə səs verməyən bütün azərbaycanlı millət vəkillərinin adlarının bilinməsi, cənublu azərbaycanlılarazərbaycanlıları özəlliklə Traktor Sazi azarkeşləri arasında yenə böyük bir etiraz dalğası yaratmışdır. [[25 avqust]] gecəsi oynanılan (Azərbaycan derbisi) Traktor Sazi və Bələdiyyəspor maçında, 50,000 tamaşaçı Səhənd Stadionuna toplaşaraq '''Urmu Gölü can verir, Məclis onun qətlinə fərman verir''' kimi şüarlar işlətmədinə səbəb olmuşdur<ref>[http://www.araznews.net/2011/08/blog-post_1147.html Tırəxtur azarkeşlərinin "Urmu Gölü can verir, Məclis onun qətlinə fərman verir" şüarının video görüntüsü(ویدئوی شعار" اورموگؤلؤ جان وئریر- مجلیس اونون قتلینه فرمان وئریر" در استادیوم سهند تبریز)]</ref><ref>[http://www.tebrizsesi.com/site/umumi/35-1389-07-29-10-32-23/4022-1390-06-04-09-25-41 Tırəxtur azarkeşləri süar etməklə İslam şura məclisindən Urmmiya gölünün bərpa olmuşası ilə bağlı tədbirin görünməsini tələb edirlər (هواداران تراكتورسازي تبريز در طول بازي با شعارهايي از مجلس شوراي اسلامي خواستند درباره وضعيت درياچه اروميه اقدامي مناسب انجام دهد.)]</ref>

*[[27 avqust]] [[2011]], Urmiya mitinqləri:[[Şəkil:Urmulu-Qorxmaz-Genc.jpg|thumb|250px|Urmu gölü göstərilərində bir qorxmaz gənc təhlükəsizlik qüvvələri qarşısında Urmu gölünə xatir, arxası üstündə yerə uzanıb və canından keçmək niyyətindədir]] Təbriz derbisindəki etirazlardan sonra, Güney Azərbaycanın bir sıra şəhərlərində o cümlədən Urmu və Təbrizdə Urmiya gölünün qurumasına etiraz olaraq aksiyası keçirildi.<ref>[http://www.lent.az/news.php?id=73625 Lent.az: "Tehranın pis niyyəti: Urmiya gölü qurusun, türklər köçürülsün"]</ref>. Urmiyadakı çıxışlar dünya medialarda yayımlandı<ref>[http://thelede.blogs.nytimes.com/2011/08/30/protests-in-iran-over-disappearing-lake/ NYTimes: Protests in Iran Over Disappearing Lake]</ref><ref>[http://www.youtube.com/watch?v=jOVxtsQzE2E EuroNews: More than two dozen ethnic Azeris have been arrested after environmental protests in north-western Iran.]</ref><ref>[http://www.hurriyetdailynews.com/n.php?n=rally-protesting-iran-over-lake-urmia-turns-violent-2011-09-01 Hurriyet Daily News: Rally protesting Iran over Lake Urmia turns violent]</ref>. Urmiyadakı aksiyaaksiyada 3 minə yaxın etirazçının yürüşü ilə başlasa da sonradan Polis və təhlükəsizlik qüvvələri vəziyyətə nəzarət etmək istəsələr dəistəyərkən iştirakçıların sayı artdı və yürüş ərazisi genişləndi. Urmiyadakı etiraz yürüşləri genişlənərək, şəhərin İmam və Ətayi xiyabanlarından başqa küçələrə, eləcə də Besət, Bakiri və Əsgərabadi xiyabanlarını bürüdü. Məlumatlara əsasən hakimiyyət qüvvələri ilə etirazçılar arasında qarşıdurma baş verdi. Urmiyanın Yekanlılar bazarında, Doşabçıxanda daha ciddi qarşıdurma oldu. Günün sonuna qədər aksiyaçıların sayının 20 mini aşdığı haqda xəbərlər yayıldı. 100 nəfərdən çox iştirakçı, o cümlədən qadınlar tutularaq həbsə atıldı. 50 nəfərdən çox yürüşçü yaralandı. Polis yaralıları tutmaq üçün şəhər xəstəxanasını nəzarətə aldı<ref>[http://www.youtube.com/watch?v=0nG2PptRqpk Urmu, Azərbaycan - İran polisi və etirazcilar arasında toqquşmalar (Video)]</ref><ref>[http://www.youtube.com/watch?v=xRyVoNPUsis Urmu, Güney Azərbaycanda nümayişlər (Video)]</ref>

*[[3 sentyabr]] 2011, Təbriz və Urmiya mitinqləri: Urmu etirazlarından sonra Təbriz və Urmiya yenə də ayağa qalxır. Bu dəfə isə milli kimlik və anadili haqda da şüarlar verilir və təhlukəsizlik qüvvəlləri ilə yenə də qarşıdurma baş verir. Qərbi Azərbaycan valısınınvalisinin dediklərinə görə ümumilikdə 60 nəfər və, Təbrizdə isə 10 nəfər göz atlına alınıralınmışdır. Təbrizdə tutulanların arasında, qadınlar və insan haqları fəallıfəalı [[Fəranək Fərid|Fəranək Fərid]] vardı<ref>[http://www.dak.az/view.php?lang=az&menu=37&id=15006 Təbriz yürüşündə tanınmış ziyalı Fəranək Fərid həbs edilib]</ref><ref>[http://www.oyrenci.com/news.php?id=6564 Fəranək Fəridin vəziyyəti ağırdır]</ref>. Həmin gün [[Azərbaycan|Şimali AzərbaycandaAzərbaycan]]da və Türkiyənin paytaxtlarındapaytaxt şəhərlərində azərbaycanlılar İran səfirliyi qarşısında etirazlarını bildirirlər.

*[[12 sentyabr]], 2011, Ərdəbil etirazları:[[Muğan]], [[Xiyav]] və [[Ərdəbil]]li millətçi və ətraf qoruma fəalları da Cənubi Azərbaycanın başqa şəhərləri kimi, Ərdəbilin mərkəzi küçələrinə toplanaraq Urmiya gölünün qurudulmasına öz etirazlarını bildirirlər. Ancaq [[Mahmud Əhmədinejad|Əhmədinijad]]ın [[Ərdəbil ostanı]]ndan planlanmamış səfərinin təşkili ilə polis və təhlükəsizlik qüvvələri dinc göstəriçiləri döyüb, bir çoxunu göz altına alır<ref>[http://www.tebrizsesi.com/site/umumi/35-1389-07-29-10-32-23/4618-1390-06-21-16-58-08 Ərdəbilin mərkəzi küçələrində etirazlar]</ref><ref>[http://www.tebrizsesi.com/site/umumi/35-1389-07-29-10-32-23/4617-1390-06-21-16-57-19 Ərdəbilin böyük hissəsində interbey və mobil əlaqə məhdudlaşdırılmışdır]</ref><ref>[http://www.tebrizsesi.com/site/umumi/35-1389-07-29-10-32-23/4621--9------------- Gecə saat 9: Ərdəbildə Şiddətli basqıya baxmayaraq, toplanmaların davamı vardır]</ref>. Həbsə alınanlar arasında [[Abbas Lisani|Abbas bəy Lisani]]nın adınıdə çəkmək olarvardı.<ref>[http://www.savalansesi.com/2011/09/blog-post_3721.html Ərdəbildəki etirazlar həbs olunmaların davamı]</ref> [[Mahmud Əhmədinejad|Əhmədinijad]] Ərdəbildəki çıxışda əhalinin Urmiya gölü haqda etdiyi etirazları künc-bucaqlardan gələn hay-küy adlandırıb. O, Urmiya gölünün hər 500 ildən bir qurumasını təbii hall olduğunu iddia edib!<ref>[http://www.radiofarda.com/archive/news/20110917/143/143.html?id=24331143 Mahmud Əhmədinijad Urmu gölünün qurumusını təbii hesab edir (محمود احمدی نژاد خشک شدن دریاچه ارومیه را طبیعی دانست )]</ref>

== Gölün qurumasınabərpası qarşıüçün mübarizəgörülən tədbirlər ==

İran hökuməti [[sentyabr]] [[2011]]-ci il]] tarixində Urmiya gölünün qurumasının qarşısının alınması üçün görüləcək tədbirlərə ümumilikdə 900 milyon dollar vəsait ayırmışdıayırdığını bəyan etmişdir. [[BMT]]-nin İnkişaf Proqramı İrana ölkədəki ekoloji problemləri, xüsusilə Urmiya gölündə yaranmış problemi həll etmək məqsədilə 135 milyon dollar məbləğində maliyyə yardımı ayırıb.<ref name="trend">{{cite web|url=http://az.trend.az/azerbaijan/politics/2188112.html|title=İran Prezidenti Urmiya gölünün ətrafında bəndsalma işlərinin dayandırılmasına dair göstəriş verib|author=T.Cəfərov|date=2013-09-10|work=|publisher=az.trend.az|accessdate=2014-11-24|language={{az}}}}</ref>

[[19 avqust]] [[2013]]-cü il]]dəiyədə [[İranın prezidentləri siyahısı|İran Prezidenti]] [[Həsən Ruhani]] gölün qorunub saxlanılması probleminin həll edilməsi üzrə İşçi qrup yaradıb. [[Həsən Ruhani]] Nazirlər Kabinetinin iclasından sonra jurnalistlərə açıqlamasında bildirib: ''"Mən daha əvvəl insanlara söz verdiyim kimi, ölkənin energetika naziri [[Həmid Çitçian]]ın rəhbərlik edəcəyi Urmiya gölünün saxlanılması üzrə İşçi qrup yaratdım"''. İşçi qrupun digər üzvləri sırasına, ölkənin kənd təsərrüfatı, daxili işlər nazirləri, ətraf mühitin qorunması üzrə təşkilatın rəhbəri və vitse-prezidentin planlaşdırma və strateji nəzarət üzrə nümayəndəsi daxildir. İşçi qrupuna bu sahədə artıq aparılan araşdırmaların və texniki elmi-tədqiqat işlərinin məlumatlarından istifadə etmək, iki ay ərzində Urmiya gölünün saxlanılması üzrə öz təkliflərini hökumətə təqdim etmək tapşırılıb.<ref>{{cite web|url=http://az.trend.az/other/world/2180548.html|title=İranda Urmiya gölünün qorunması üzrə İşçi qrup yaradılıb|author=A. Bədəlova, N.Ümid|date=2013-08-19|work=|publisher=az.trend.az|accessdate=2014-11-24|language={{az}}}}</ref>

[[2013]]-cü ildə İran hökuməti gölün səviysininsəviyyəsinin bərpa edilməsi üçün [[Xəzər dənizi]]nin siyundansuyundan istifadə imkanları üzərində işlədiklərini bəyan etmişləretmişdir<ref>{{cite web|url=http://www.itar-tass.com/c11/881489.html|title=Urmiya gölü Xəzər dənizi hesabına xilas ediləcək|date=18 sentyabr 2013|publisher=ИТАР-ТАСС|accessdate=2013-10-01}}</ref>.

*Azərbaycan türkləri arasında "Urmu gölu Lay Lay"<ref>https://www.youtube.com/watch?v=dLB9bLOKalY</ref> adlı mahnı məşhurlaşmışdır.