|
== Coğrafiyası ==
Qafqazın müasir ərazisi 440.4 min km2km² təşkil edir. Əhalisi 30 mln. nəfərdir. Regiona Cənubi Qafqazın 3 dövləti (Gürcüstan, Azərbaycan, Ermənistan) Rusiya Federasiyasının (RF) 2 diyarı (Krasnodar, Stavrapol) və 7 respublikası (Adıgey, Dağıstan, İnquşetiya, Çeçenistan ( İçgeriya) Kabardin-Balkar, Qaraçay-Çərkəz, Şm.Osetiya (Alanya) daxildir. Qafqaz Qara, Xəzər dənizləri arasında yerləşir. Onun sərhədləri şimalda Kuma-Manıç çökəyi, cənubda İran və Türkiyə ilə sərhədlənir. Qərbdən-şərqə və şimaldan-cənuba gedən qədim ticarət yolları və müasir TRASEKA (İpək yolu) Şimal-Cənub dəhlizi məhz Qafqazdan keçir.
=== Qafqazın fiziki-coğrafi mövqeyi ===
=== Bitki örtüyü ===
Qafqazın orta dağlıq ərazisi olan 200-500m hündürlükdə enliyarpaq və iynəyarpaq meşələr üstünlük təşkil edir. Azərbaycanda onlar bütün meşələrin 98%-ni, Ermənistanda 93%, Gürcüstanda 83% təşkil edir. Azərbaycanın Göygöl ətrafında şam meşəliklərinə rast gəlinir. Qafqazda torpaqlar şaquli zonalar üzrə yerləşir . Düzənlik ərazilər boz torpaqlarla örtülmüşdü. Qafqazın düzən əraziləri Kolxida ovalığı istisna olmaqla quru subtropik bitkilər yayılmışdır. Çöl və yarımsəhralarında (Şərqi Qafqazın düzənlikləri) qış otlaqları kimi istifadə olunur. Buralarda qoyunçuluq inkişaf etmişdir. Rütubətli subtropik zonalara Kolxida və Lənkəran ovalıqları daxildir. Burada sarı torpaqlar yayılmış, çayçılıq və subtropik meyvəçilik inkişaf etdirilir. Qara dəniz Qafqaz regionunun qərbində yerləşir, dünya okeanı ilə Bosforbogazı vasitəsilə birləşir. Sahəsi 422 min km2km², sahil xəttlərini uzunluğu 4340 kmdır. Qafqazın iki ölkəsi Gürcüstan və Rusiyanın cənubu Qara dənizə çıxışı vardır. Qara dənizdə Gürcüstanın Batumi, Poti və Suxumi limanaları yerləşir. (bu limanlar hazırda Rusiyanın nəzarəti altındadır.) Gürcüstanın Qara dəniz sahillərində Azərbaycanın Kulevo neft terminalı fəaliyyət göstərir. Rusiyanın Qara dəniz sahillərində ən böyük limanı Novorossirskdır. Azərbaycan bu limanla neft ixrac edir (Bakı-Novorossirsk neft kəməri). Hazırda Qara dəniz sahili ölkələrini əhatə edən Qara dəniz birliyi yaradılmışdır. Azərbaycan da bu birliyin tərkibinə daxildir. Birlik ölkələri dənizin ekologiyasını qoruyur, ticarət əlaqələrini həyata keçirirlər. Dənizin sahillərində su heç vaxt donmur. Çimərlik və kurort turizmdə geniş istifadə olunur . Qara dəniz TRASEKA magistral nəqliyyatının Avropaya çıxışını təmin edir. Xəzər dənizi Asiyanın qərbində yerləşir və Qafqazı Qazaxıstan və Mərkəzi Asiyadan ayırır. O , nəhəng axarsız göldür . Xəzər dənizinin adı Qafqazın şərqində yaşamış və “Xəzərlər” adlanan qədim tayfanın adından götürülmüşdür. Xəzər dənizi 374 min km2km², sahil xəttinin uzunluğu 7 min km-dir. İqlimi sərt kontinentaldır. Qışda şimal hissəsi 2-3 aya donur. Xəzərin ətrafında 5 dövlət yerləşir;[[Azərbaycan]] , RF,[[İran]] , [[Türkmənistan]] və [[Qazaxıstan]] . Xəzərin bölgüsü başa çatdırılmayıb. Rusiya, [[Qazaxıstan]] və Azərbaycan öz aralarında dənizin dibi ilə keçirilən sərhədlərini müəyyənləşdiriblər . Lakin Türkmənistan və İranla Azərbaycan arasında dənizin bölgüsü həyata keçirilməyibdir. Bu da müəyyən ziddiyyətlər yaradır, xüsusilə neft yataqlarının istismarında. Xəzər dənizinin Azərbaycan sahillərinin uzunluğu 825 km təşkil edir. Xəzər dənizi qiymətli ağ balıq növləri ilə zəngindir – nərə balığı, kütüm, qızıl balıq. Xəzər dənizi qara kürü, qurubalıq istehsalı və balıq konservlərinə görə dünyada məşhurdur. Xəzər dənizi xüsusilə neft-qaz ehtiyatları ilə zəngindir . Xüsusilə, Azərbaycan, Qazaxıstan və Türkmənistanın sahil zonaları özünün neftli qazlı olması ilə fərqlənirlər. Xəzər dəniz nəqliyatı inkişaf edib. Azərbaycan Xəzər, Volqa-Don kanalı vasitəsilə dünya okeanına çıxır. Azərbaycanın Xəzərdə ən böyük limanı Bakıdır. Türkmənistanın Türkmənbaşı, Bektaş, Qazaxıstanın Aktau, Rusiyanın Həştərxan, Mahaçqala, İranın-Ənzəli limanları Xəzər dənizi qarşısında duran əsas məsələlər:
1)səviyyəsi tez-tez tərəddüd edir, çətinlik yaradır
== İqtisadiyyatı ==
Təbii şəraiti, zəngin təbii ehtiyatlara malik olan Qafqaz regionu təsərrüfatı sənaye-aqrar xarakteri daşıyır. Üstün yeri sənaye tutsa da Qafqaz regionunda kənd təsərrüfatı da güclü inkişaf etmişdir. Region ərazisində üstün yeri hasilat sənaye sahələri tutur. Neft-qaz , filiz , hidroenerji, rekreasiya ehtiyatlarının istifadəsi əsasında Qafqazda neft-qaz sənayesi güclü inkişaf etmişdir. Onun iri mərkəzi Azərbaycanın Bakı sənaye rayonunda burada ildə 50 mln. tona qədər neft , 26 mln m3m³ qaz (2010-cu ildə) hasil olunmuşdur. Şimali Qafqazda neft-qaz hasilatı əsasən Çeçenistan, Dağıstan, Krasnodar və Stavropolda inkişaf etdirilir. Əvvəllər neft və qazı Rusiyanın digər rayonlarına göndərirdilər, hazırda həmin yerlərdə istifadə edilir. Bakı, Krasnodar, Maykopda neft emalı zavodları yerləşir.
Elektrik enerjisi əsasən yerli yanacaq və SES-lər hesabına inkişaf etdirirlir. Azərbaycanda və Ermənistanda istilik elektrik stansiyaları üstünlük təşkil edir. Əlavə olaraq Ermənistanda [[Metsamor AES]] fəaliyyət göstərir. Region üçün təhlükə yaradır. Azərbaycanda DRES-lər Mingəçevir, Şirvan, Bakıda fəaliyyət göstərirlər. İEM-lər Gəncə, Sumqayıt şəhərlərindədir. Son illər ölkənin müxtəlif rayonlarında modul elektrik stansiyalar tikilmişdir (Astara, Quba və s.). Ən iri SES-lər kaskad şəklində [[Kür çayı]] üzərində salınmışdır. Mingəçevir, Şəmkir, Yeni Kənd, Tərtər çayında [[Sərsəng SES]], Araz çayının Naxçıvan İran sərhəddində birgə SES salınmışdır. Son illərdə Azərbaycanda alternativ enerji mənbələrindən istifadə artır. Gürcüstanda istilik stansiyaları ilə yanaşı həm də çox sayda SES fəaliyyət göstərir. Onun [[İnquri]], [[Rioni]], Kür çay üzərində SESlər vardır. Şimali Qafqazda elektrik enerjisinin əsas hissəsini İES-lər verir. [[Terek]], [[Sulak]] və b.çaylar üzərində SES-lər tikilibdir.
|
