Polad: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
k düzenleme using AWB |
||
Sətir 11:
* Orta karbonlu
* Yüksək karbonlu
* Aşağı legirli
* Orta legirli
Sətir 21 ⟶ 20:
== Xassələri ==
Poladın xassələri onun tərkibində olan karbonun miqdarı və legirli elementlərdən asılıdır. [[Termiki emal]]ın köməyi ilə poadın xassələri dəyişilərək lazım olan tətbiq sahəsinə uyğunlaşdırılır. Polad lazım olduqda yumşaq, lazım gəldikdə isə yüksək möhkəmlik numayiş etdirmə qabiliyyətinə malikdir. Yumşaq poladların mexaniki emalı nisbətən asandır. Buna misal olaraq konserv bankalarında istifadə olunan polad lövhələri göstərmək olar. Bunun əksi olaraq çıçaqlarda istifadə olunan martensit poladı yüksək [[bərklik|bərkliyə]] malikdir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, bərk poladlar kövrək olurlar. Müasir tədqiqatlar bərk və yaxşı emal olunabilən poladların axtarılması ilə məşğuldur.
Poladda əsas element kimi karbon sayılır. O birləşdirici rolunu oynayır (Sementit, Fe3C). Karbonun poladın xassələrinə və faza çevrilmələrinə böyük təsiri vardır. Karbonun miqdarı artdıqca polad [[möhkəmlik|möhkəm]] və kövrək olur. Poladın fazaları [[dəmir-karbon hal diaqramı]]nda verilir.
Poladın sıxlığı dəmirinki kimi olub 7850
== Tarixi haqqında ==
[[Şəkil:Bessemerbirne.jpg|thumb|225px|Bessemer sobası]]
XVIII əsrdən başlayan [[sənaye inqilabı]] ərəfəsində [[maşınqayırma]] və ağır sənayenin başqa sahələrinin inkişafı [[metallurgiya]] sənayesinin də inkişafını zəruri etmişdir. [[Dəmir]], polad və dəmir tərkibli xüsusi legirli metalların və eləcə də əlvan metal (mis, sink və nadir metallar) ərintilərinə sənayenin tələbi getdikcə artmaqda idi.
Sənaye inqilabının təsiri ilə [[Avropa]]nın bir sıra dövlətlərində baş verən sənayeləşmənin intensivliyi XIX əsrin ortalarında domna sobalarının geniş yayılmasına gətirib çıxartmışdır. Zamanın tələblərinə cavab vermək üçün sobaların məhsuldarlığının artırılması istiqamətində də müəyyən işlər görülmüşdür.
Konverter qazının tətbiqi ilə XIX əsrin əvvəllərində yanacaqdan qənaətli istifadə olunmağa başlanmışdır. Bunun nəticəsində daha çox polad istehsal etmək mümkün olmuşdur. Praktikada qızmiş havanın verilməsi əsasən 1870-ci ildən sonra geniş tətbiq edilməyə başlayır.
Sətir 38 ⟶ 37:
Tigel poladlarının hazırlanmasında rus metallurqu ''P.Anossov'' dəyərli tədqiqatlar aparmışdır. O, öz işlərinə 1828-ci ildə Slatous şəhərindəki silah fabrikində başlamışdır. Sınaqlarını sirli saxlanan elmi əsaslar üzərində aparan Anosov poladın xassələrinin və keyfiyyətinin karbonun miqdarından asılı olmasını aşkar edir. Bundan əlavə başqa elementlərin də poladın keyfiyyətinə təsirinin araşdırılması onun tədqiqatlarının tərkib hissəsi idi. O, tədqiqatlar zamanı tigel poladlarının istehsalına xüsusi maraq göstərir. Böyük ölçüdə və oda davamlı gildən hazırlanmış tigellər poladın ərimə temperaturuna tab gətirməli idi. Uzun müddət elmi əsaslandırılmış şəkildə apardığı eksperimentlər nəticəsində Anosov xüsusi poladın alınmasına nail olur. Bundan əlavə o, ilk dəfə olaraq dəməşq poladının sirrini açmışdır. XIX əsrin ortalarında hərbidə topların poladdan hazırlanması nəticəsində tigel poladının istehsalı böyük əhəmiyyət kəsb edirdi. Topların homogen tərkibdə və böyük miqdarda hazırlanması o dövrdə yalnız tigel üsulunun köməyi ilə aparıla bilirdi. Bu sahədə Almaniyanın ''Krupp'' firması böyük nəaliyyətlər əldə etmişdi, ancaq onlar öz texnologiyalarını gizli saxlayırdılar.
[[Rusiya]]da böyük ölçülü töküklərin yüksək keyfiyyətdə hazırlanması problemini mühəndis ''Pavel Obuxov'' (1820-1869) həll edir. Onun tigel poladından hazırlanmış hissələri qaynaq edilmiş hissələrə nisbətən yüksək stabilliyə və iki dəfə az çəkiyə malik idi. Obuxov poladı tezliklə Rusiyada geniş tətbiq tapır. Dəmir yolunun genişlənməsi, gəmilərin dəmir ərintilərindən düzəldilməsi, hərbi sənayenin artan tələbatı, həmçinin maşınqayırmanın dəmirə olan tələbatı dəmir ərintiləri istehsalında məhsuldarlığın artırılmasını stimullaşdırmış və metalın keyfiyyətinə yeni tələblər qoymuşdur.
XIX əsrin ortalarında poladın mövcud olan istehsal üsulları artıq ağır sənayenin tələblərinə cavab vermirdi. Poladın pudel üsulu ilə hazırlanması çox əməktutumlu idi və çox vaxt aparırdı. Tigel üsulu ilə poladın istehsalının maya dəyəri yüksək və onun tətbiqi məhdud idi. Bu baxımdan polad istehsalında yeni üsulun işlənməsi zərurəti yaranmışdır.
Sətir 45 ⟶ 44:
Pudling poladının tökmə poladlar tərəfindən sıxışdırılması metallurgiya zavodlarında küllü miqdarda pudling dəmirlərinin yığılıb qalmasına gətirib çıxartmışdır. Bu dəmir külçələrindən polad almaq üçün yeni üsulun işlənməsi lazım idi. Bu məsələ ilə 1864-cü ildə fransız metallurqu [[Pierre Martin]] (1824-1915) məşğul olur. O, poladın istehsalı üçün regenerativ od sobası təklif edir. Martin 1856-cı ildə alman mühəndisi [[Verner fon Simens|Simens]] tərəfindən işlənmiş, yanacaqların istiliyinin regenerasiya edilməsi prinsipindən istifadə etmişdir. Simens yanacaqlardan alınan istilikdən hava və qazların qızdırılmasında tətbiq etmişdir. Nəticədə [[ixtira]]çı sobada poladı əritmək üçün lazım olan temperaturu əldə edir. Simens-Martin sobasında dəmirlərin və əridikdə qaz və şlaka parçalanan dəmir birləşməli qırıntıların emalı mümkün idi. Martinin düzəltdiyi ilk sobanın həcmi 1,5 t idi. XIX əsrdə metallurgiya sahəsində edilmiş ən böyük irəliləyişlərdən biri də poladın istehsalı üçün Tomas üsulu idi. Bu üsulla maye və tərkibində fosfor olan dəmir emal edilə bilirdi. Bu üsul ingilis metallurqu Tomasın (1850-1885) adı ilə bağlıdır.
Son illərdə poladalma texnologiyasında yalnız texniki rasionallaşdırmadan danışmaq olar, çünki, texnologiyada elə əsaslı dəyişklik baş verməmişdir.
== Mənbə ==
| |||