Daş kömür dövrü: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k (GR) File renamed: File:Tullimonstrum gregarium.jpg → File:Tullimonstrum gregarium (obsolete reconstruction).jpg as of 2016, this reconstruction is known to be obsolete |
k düzenleme, typos fixed: şəkilin → şəklin, məhs → məhz, replaced: <references/> → {{İstinad siyahısı}} using AWB |
||
Sətir 7:
Daş- kömür dövrünün başlanğıcında şimal yarım kürəsində olan qitələr və kontinental bloklar yaxınlaşmağa başladı. Bu bloklar birləşərək [[Lavraziya]] materikinə çevrildi. Cənub supermateriki [[Qondvana]] hələ də çox nəhəng vahid kontinet olaraq qalırdı. Onun ümumi sahəsi qalan bütün kontinental blokların birlikdə sahəsindən iki dəfə çox idi. Qondvana şimal-qərb qurtaracağı ilə Lavraziyanın cənub kənarına yaxınlaşmağa başladı. Bu zaman tədricən Rey okeanı qapanmağa başladı və nəticədə bu hövzə Paleotetis okeanının qərb körfəzinə çevrildi. Daha sonra isə Yer kürəsinın ən böyük superkontinenti - [[Pangeya]] yarandı. Pangeya Lavraziya və Qondvananın birləşməsindən meydana gəldi. Toqquşma zamanı Qondvana saat istiqamətində çevrilərək onun şərq hissəsi cənuba doğru yönləndi.<ref>[http://dino.claw.ru/shared/1090.htm Каменноугольный период]</ref>
Su və qitə massivlərinin yenidən paylanması qlobal okean axınları sistemini yenidən dəyişdi, o cümlədən isti tropik suları Cənub yarımkürəsinə keçməsinə maneələr yarandı. Qondvanada kontinental buzlaq örtüyü yaranmağa başladı. Soyuq hava kütləsinin qütbdəki cəbhəsi atmosferdə isti havanın yüksək en dairəsinə keçməyə qoymurdu. Bütün istiliklər tropik zonada qalırdı. İqlim zonalığı formalaşırdı və bu,
Şimal yarımkürəsində oxşar vəziyyət [[Qərbi Avropa]]da, [[Şərqi Avropa]]nın cənubunda, [[Qafqaz]]da, [[Qazaxıstan]]da olmuşdur. Qitənin bu hissəsi həm fiziki-coğrafi şəraitinə, həm də fauna, florasına görə çox rəngarəng idi. Qərbi Avropada erkən daş kömür dövründə dənizlərin dərin hissələrində qumlu-gilli çöküntülər (hazırda [[Reyin şistli dağlar]]ı), çökəklərin ətəklərində isə əhəngdaşlarının qalın qalıqları ([[Belçika]]da) toplanmışdır. Epoxanın axırında burada tektonik aktivlik artır: süxurlar əzilir, bükülür, qırışıqlığa uğrayır, [[horst]]lar və [[qraben]]lər əmələ gəlir. Qraben və dağarası çökəklər qumlu çöküntülərlə dolmuş, gec daş kömür dövründə isə onların içərisində daş kömür yataqları əmələ gəlmişdir. [[Polşa]]nın, [[Çexiya]]nın, [[Almaniya]]nın, Belçikanın , [[Fransa]]nın, [[İngiltərə]]nin kömürlü hövzələri belə formalaşmışdır.<ref>[http://www.mining-enc.ru/k/kamennyj-ugol/ Каменный уголь — Горная энциклопедия ]</ref>
Sətir 14:
=== Bitkilər ===
[[Şəkil:Растения каменноугольного периода.jpg|thumbnail|300px|right|Daş-kömür dövrünün bitki örtüyü]]
Daş kömür çöküntülərinin qazıntı florasını ilk dəfə XIX əsrin başlanğıcında Qərbi Avropada öyrənmiş və təsvir etmişlər. Onun ən səciyyəvi nümayəndələri plaunaoxşar ''lepidodendronlar'' , ''siqillyarilər'' və həmçinin müxtəlif növ ayıdöşəyilər olmuşdur. Onlar, hündürlüyü 40 metrə çatan, qalın qabığa və çox şaxəli budaqlar malik iri ağaclar olmuşlar.<ref>[http://www.uni-muenster.de/GeoPalaeontologie/Palaeo/Palbot/ewald1.htm The Carboniferous coal swamp forests ]</ref> Gövdələrinin diametri
Qərbi Avropa florasına oxşar flora Lavrasiyanın çox geniş ərazilərində Şimali Amerikada, Mərkəzi Rusiyada, Donbasda, Qafqazda geniş yayılmışdı və hakim mövqe tuturdu. Buna [[Avromeriya]] florası deyilir. Ağaclarda il halqaları yox idi, deməli, onlar temperaturun mövsüm dəyişikliyi olmayan şaxtasız iqlim şəraitində bitirdilər.
Sətir 37:
==== Foraminiferlər ====
[[Şəkil:Live Ammonia tepida.jpg|thumbnail|right|Foraminifer]]
XIX əsrin əvvəlində xırda ölçülü (1
Çökmə süxurların yaşının təyin edilməsində foraminiferlərdən çox geniş istifadə olunur. Paleozoyda foraminiferlər artıq məhf olmuş, bir neçə qruplarla təmsil olunmuşdur: onlardan ən çox maraq doğuranı füzulinidlərdi. Bu orqanizimlərin adı yunan dilindəki "fuzus" - mil, ox sözündən götürülmüşdür. Onların qabıqları spiral
== Şəkillər ==
Sətir 58:
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
== Həmçinin bax ==
|