Anafilaktik şok: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
clean up using AWB |
|||
Sətir 13:
MeshID = D000707 |
}}
'''Anafilaktik şok''' (AŞ) (Termini yunan mənşəyli olub {{lang-gr|ἀνά}} ana (qarşı) və {{lang-gr|φύλαξις}} filaksis (qorunma) sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlmişdir) – həyat üçün təhlükə yaradan kəskin böhranlı vəziyyətdir, sürətlə inkişaf edərək ağır hemodinamik pozğunluqlar törədir, orqanizmdə dərin hipoksiya yaradır, həyati vacib orqanların zədələnməsi ilə müşayiət edilir.
Sətir 23 ⟶ 22:
* Anafilaktik şok hospitalizə olunmuş 3000 xəstədən 1-də qeydə alınır.
* Dərman mənşəli anafilaktik şokdan ölüm göstəricisi 25%-ə qədər çatır.
* İnsekt (arı sancması) anafilaksiyası səbəbindən ölüm göstəricisi 1 000 000 əhaliyə 0,4-2 hadisə təşkil edir.
Anafilaksiya hər yaş qrupunda rast gəlir. Qida etiologiyalı anafilaksiya əsasən uşaqlarda, dərman mənşəli isə daha çox böyüklərdə müşahidə olunur. Yaşlı insanlarda yanaşı xəstəliklərin olması səbəbindən anafilaktik reaksiyadan ölüm riski daha yüksəkdir.
Sətir 29 ⟶ 28:
== Etiologiya ==
Anafilaktik şok vəziyyətini aşağıdakı səbəblər törədə bilər:
* Dərman preparatları (antibiotiklər, vitaminlər, [[
* Heteroloji (heyvan qanından alınmış) zərdablar, vaksinlər.
* Zərqanadlı həşəratların zəhəri.
Sətir 43 ⟶ 42:
Əvvəlcədən sensibilizasiya olmuş orqanizmə allergenin daxil olması bioloji aktiv maddələrin külli miqdarda ifraz edilməsinə və bu fonda anafilaktik şokun inkişafına gətirib çıxarır. Mediatorların ifrazının sürətlənməsi immun və qeyri-immun yolla baş verə bilər.
'''Anafilaktik reaksiya''' – konkret maddəyə qarşı sensibilizasiya olmuş şəxslərdə sürətli immun reaksiyadır. Anafilaktoid reaksiyalar mediatorların bazofil və tosqun hüceyrələrdən ifrazı nəticəsində qeyri-immun mexanizmlərin işə düşməsi ilə baş verir. Anafilaktik və anafilaktoid reaksiyalar inkişaf mexanizmlərinə görə fərqlənsələr belə, klinik əlamətləri tam bənzərdir.
Anafilaktoid reaksiyalar rentgenkontrast maddələr, dekstranlar, analgetiklər, iltihab əleyhinə qeyri-steroid preparatlar, AÇF inhibitorları, tubokurarin, hiperosmolyar maddələr, tiopental-natrium və s. tətbiq edərkən inkişaf edə bilər.
== Risk Amilləri ==
Sətir 50 ⟶ 49:
* Penisillinə qarşı sensibilizasiya mənbəyi olan dermatomikozların mövcudluğu (epidermofitiya).
* Dərman preparatlarının parenteral, xüsusən venadaxili üsulla yeridilməsi.
* Allergenlə peşə ilə əlaqədar uzun müddətli təmas.
AŞ zamanı letal nəticənin risk amilləri:
Sətir 62 ⟶ 61:
* Т78.2 Qeyri-müəyyən anafilaktik şok.
* Т80.5 Zərdab yeridilməsi ilə əlaqəli olan anafilaktik şok.
* Т88.6 Adekvat təyin olunmuş və düzgün tətbiq edilmiş dərman vasitəsinə qarşı patoloji reaksiya nəticəsində baş verən anafilaktik şok.
'''Gedişi xüsusiyyətlərinə görə''':
Sətir 77 ⟶ 76:
* Serebral variant
* Abdominal variant
* Dəri və selikli qişaların yanaşı zədələnməsi ilə gedən variant
'''Hemodinamik pozğunluqların intensivliyinə görə.'''
Sətir 88 ⟶ 87:
== Diaqnostika ==
Anafilaktik şokun diaqnozu klinik əlamətlərin və anamnestik məlumatların düzgün qiymətləndirilməsi əsasında qoyulur. Anafilaktik şokun əlamətləri və ağırlıq dərəcəsi allergenin növündən asılı olmur.
=== Anamnez ===
Sətir 97 ⟶ 96:
* Müalicə məqsədi ilə hansı preparatlardan istifadə olunmuşdu (antihistaminlər, qlükokortikosteroidlər, adrenalin və s.)?
* Bu dəfə allergik reaksiyanın inkişafı nə ilə əlaqədardır (adi rasiona daxil olmayan qida məhsulu, həşəratın sancması, dərman qəbulu və s.)?
* Xəstə hansı özünümüalicə tədbirlərindən istifadə etmiş və onlar nə dərəcədə effektli olmuşdur?
AŞ diaqnozu aşağıdakı üç klinik meyar mövcud olduqda ehtimal olunur:
* Şok simptomlarının qəflətən başlanması və sürətlə proqressivləşməsi.
* Tənəffüs və/və ya ürək-qan damar sistemində həyatı təhlükəli pozuntular.
* Dəri və/və ya selikli qişaların zədələnməsi (hiperemiya, övrə, Kvinke ödemi).
Nəzərə almaq lazımdır ki, dəri və selikli qişaların təcrid olunmuş şəkildə zədələnməsi AŞ deyil; sürətlə proqressivləşən şok dəri və selikli qişalar zədələnmədən inkişaf edə bilər; mədə-bağırsaq traktı pozuntuları müşahidə oluna bilər (qusma, qarın nahiyəsində ağrılar, diarreya).
'''Tənəffüs yolları keçiriciliyinin pozuntular'''ı qırtlaq və dilin tənəffüsü v udmanı çətinləşdirən ödemi, səs tutqunluğu və stridor ilə təzahür olunur.
Sətir 115 ⟶ 114:
=== AŞ-nin ağırlıq dərəcəsi ===
AŞ-nin ağırlıq dərəcəsi hemodinamik pozuntuların qabarıqlığı ilə
müəyyənləşir.
* '''I dərəcə (yüngül)''': inkişaf müddəti bir neçə dəqiqədən 2 saata qədər olur. Sistolik AT 90 mm c.süt.-na qədər enir. Xəstənin huşu aydındır, qaşınma, övrə, baş ağrıları, baş gicəllənməsi, baş nahiyəsində istilik hissi, qulaqlarda küy, taxikardiya, artan zəiflik qeyd olunur. Bu vəziyyət şok əleyhinə terapiya ilə asanlıqla aradan qaldırılır. ▼
* '''II dərəcə (orta ağır)''': sistolik AT 90-70, diastolik – 40 mm.c.süt.-dan aşağıdır. Huşun itməsi dərhal baş vermir və ya qeyd olunmur. Taxikardiya, aritmiya, kəskin zəiflik qeyd edilir. Qırtlağın ödemi və bronxospazm hesabına asfiksiya, qusma, qeyri-ixtiyari sidik ifrazı və defekasiya baş verə bilər. ▼
* '''III dərəcə (ağır)''': huşun itməsi, kəskin tənəffüs və ürək-damar çatışmazlığı (təngnəfəslik, sianoz, stridoroz tənəffüs, sapvari nəbz, sistolik AT kəskin sürətdə 60 mm.c.süt-dan aşağı enir, diastolik AT təyin olunmaya bilər) ilə təzahür edir. Şok əleyhinə terapiya çox zaman az effektivdir. ▼
▲* '''I dərəcə (yüngül)''': inkişaf müddəti bir neçə dəqiqədən 2 saata qədər olur. Sistolik AT 90
▲* '''II dərəcə (orta ağır)''': sistolik AT 90-70, diastolik – 40
▲* '''III dərəcə (ağır)''': huşun itməsi, kəskin tənəffüs və ürək-damar çatışmazlığı (təngnəfəslik, sianoz, stridoroz tənəffüs, sapvari nəbz, sistolik AT kəskin sürətdə 60
* '''IV dərəcə (çox ağır)''': ildırımvari şəkildə kollaps (solğunluq, sianoz, sapvari nəbz, AT-in sıfıra qədər kəskin şəkildə enməsi), komatoz vəziyyət (huşun itməsi, qeyri-ixtiyari sidik ifrazı və defekasiya, göz bəbəklərinin genişlənməsi və işığa reaksiya verməməsi), sonda ürək və tənəffüs fəaliyyətinin dayanması baş verir.
Sətir 129 ⟶ 125:
* Dəri örtükləri və selikli qişaların vəziyyətinin qiymətləndirilməsi (solğun və bəzən sianotik, eritema, səpgi, ödem, rinit, konyunktivit simptomlarının aşkar edilməsi).
* Udma və tənəffüsün qiymətləndirilməsi (udmanın çətinləşməsi, KTÇ əlamətləri)
* Nəbzin xarakteri (sapvari, ritmin pozulması və s.) və arterial təzyiqin (
* Qusma, qeyri-ixtiyari defekasiya və/və ya sidik ifrazı, uşaqlıq yolundan qanlı ifrazat kimi simptomların təyini.
Sətir 138 ⟶ 134:
* Ayaq nahiyələrini azca qaldıraraq xəstəni uzanıqlı vəziyyətə gətirmək, dilin arxaya sallanması, asfiksiya və qusuntu kütlələri ilə aspirasiyanın qarşısını almaq məqsədi ilə başını yan tərəfə çevirmək, alt çənəni irəli çəkmək. Təmiz havanın daxil olmasını təmin etmək və ya imkan varsa, oksigen terapiyası aparmaq.
* Tənəffüs pozulması olan xəstələrdə tənəffüsün asanlaşması məqsədi ilə oturaq vəziyyətə üstünlük verilə bilər.
* Hamilə qadınlarda kaval kompressiyanın qarşısını almaq məqsədi ilə onların sol böyrü üstə uzadılması.
'''Allergenin orqanizmə daxil olmasının qarşısının alınması zəruridir:'''
Sətir 148 ⟶ 144:
=== Anafilaktik şok zamanı ilk yardım alqoritmi ===
[[Şəkil:Anafilaktik-shok.jpg|left]]
=== Müalicənin "tipik" səhvləri ===
Sətir 214 ⟶ 210:
tövsiyə edilir. Yadda saxlamaq lazımdır ki, AÇF inhibitorları və
beta-blokatorlar qəbul edən xəstələrdə anafilaksik reaksiyaların
inkişaf riski yüksəkdir
=== Proqnoz ===
| |||