Urmiya gölü: Redaktələr arasındakı fərq

Göl özünün əsrarəngiz gözəlliyi ilə seçilir. Köçəri quşların mühüm miqrasiya xətti üzərində qərarlaşdığından onun əhəmiyyəti artır. Burada xüsusi ilə köç mövsümündə quşların sayının artdığını müşahidə etmək olur. Gölün tarixi yatağı 6,000  km² çatırdı. Hazırda isə fasiləsiz quraqlıq, gölə axan çayların üzərində su anbarlarının inşası ilə əlaqədar gölün qurumasına baş verir. Göl quruyaraq səviyyəsi azalır və yerində min tonlarla duzlaqlar meydana gəlir. Bu hal davam edəcəyi halda bitki və heyvanlarla yanaşı insanların həyatına böyük təhlükə törədə bilər. Ekoloji fəlakət nəticəsində bölgə əhalisi ərazini tərk etmək məcburiyyəti qarşısında qalacaqdır.

Göl haqqında ilk məlumatlar b.e.ə 9-cu əsrdə [[Assuriya]] mənbələrində qeyd edilir. Xüsusi ilə III Salmanasar göl ətrafı ərazilərə yürüşü daha ətraflı şəkildə təsvir edilmişdir. Gölün [[Mesopotamiya]]ya yaxınlığı səbəbindən ilkin sivilizasiya məskənlərindən biri olmuşdur. Bölgədə yaranan ilk dövlət qurumu [[Aratta]] idi. Daha sonradan [[Lulubi]] və [[Kuti]] kimi şəhər dövlətləri meydana gəlmişdir. Urmiya gölü ətrafında antik dövrdə yaranan ilk dövlət isə [[Manna]] olmuşdur.

* [[Cığatu|Cığatuçau]]çau

Urmiya gölündə irili-xırdalı yüzdən çox ada vardır. Adaların ümumi sahəsi 33,640 hektardır. Şahı, Qoyundağı, Əşkdağı, Arzu nisbətən böyük adalarıdır. Urmiya gölündə yerləşən adaların unikallığı ondadır ki, onların bəzisində yaşayır vardır. Gölün ən böyük adası [[Şahı adası|Şahı]]nın sahəsi 3525 ha-dır. Adada Saray, Gəmiçi, Teymurlu, Qıpçaq, Burasarlu, Xoralı adlı yaşayış məntəqələri vardır. [[1979]]-cu ilə olan məlumata əsasən adada 1170 ailə<ref name="ecoalem"/> yaşayırdı. Ada əhalisi əsasən əkinçilik, maldarlıq, gülçülük, bağçılıq, xalçaçılıq və s. işlərlə məşğul olurlar. Göldə yerləşən Şərfəxana və Gülməxana limanlarında çalışanların çoxunun da Şahı adasının sakinləridir. Relyefi əsasən dağlıqdır. İki zirvədən ibarətdir. Unikal cəhəti ərazisindən axan yeganə Keçiçay çayıdır. Ərazisində 54 bulaq mövcuddur. Qış ayları sahillərində çoxlu sayda köçəri quşları müşahidə etmək mümkündür. Şahı adasında [[Çingiz xan]]ın nəvəsi [[Hülakü xan]]ın və onun oğlu [[Abaqa xan]]ın qəbrləri yerləşir<ref>{{cite journal| title=The Thirteenth-Century Mongols' Conception of the After Life: The Evidence of their Funerary Practices |last=Boyle |first=John Andrew |journal=Mongolian Studies |volume=1 |issue= |year=1974 |page=7 |jstor=43193015 |issn=0190-3667 |publisher=Mongolia Society }}</ref>. Ada son illər gölün quruması ilə əlaqədar quruya birləşərək yarımadaya çevrilmişdir<ref name=Stevens_Djamali>{{cite journal|journal=Journal of Paleolimnology |volume=47 |issue=4 |page=647 |doi=10.1007/s10933-012-9588-3 |title=Hydroclimatic variations over the last two glacial/interglacial cycles at Lake Urmia, Iran |url=http://www.researchgate.net/profile/Morteza_Djamali/publication/236178574_Hydroclimatic_variations_over_the_last_two_glacialinterglacial_cycles_at_Lake_Urmia_Iran/links/00463517e4cfb6c992000000.pdf |publisher=Springer Netherlands |date=1 April 2012 |last1=Stevens |first1=Lora R. |last2=Djamali |first2=Morteza |last3=Andrieu-Ponel |first3=Valérie |last4=de Beaulieu |first4=Jacques-Louis}}</ref><ref name=Biodiversity>{{cite journal |title=Biodiversity of the Hypersaline Urmia Lake National Park (NW Iran) |first1=Alireza |last1=Asem |first2=Amin |last2=Eimanifar |first3=Morteza |last3=Djamali |first4=Patricio |last4=De los Rios |first5=Michael |last5=Wink |journal=Diversity |year=2014 |issue=6 |pages=102–132 |doi=10.3390/d6020102}}</ref>. İkinci böyük adası [[Qoyundağı adası]]dır<ref name="ecoalem">{{cite web|url=http://www.ecoalem.org/az/?author=0&paged=26|title= Urmiya gölü ərazisində yerləşən adalar|author=ecoalem.org|date=2016-12-24|work=|publisher=ecoalem.org|accessdate=2016-12-24|language={{az}}}}</ref>. Adanın sahəsi 3175 ha-dır. Uzunluğu 9 &nbsp;km, eni isə ən maksimal hissədə 4 &nbsp;km-dir. Burada daimi axarı olan iki bulaq var. Şirin su və bol otlaq sahələrinə sahib olması heyvandarlığın inkişafına imkan verir. Göldə yerləşən iki yaşayışı olan adadan biridir. [[Osman Yumruğu]] adlanan ada isə gölün ən kiçik adasıdır<ref>[http://samiye.ru/mesta/malenkie-ostrova.html Dünyanın ən kiçik adaları. Osman Yumruğu]</ref>. Ada göl səthindən 10 metr hündürlüyə sahibdir. Üstəlik ada dünyanın sahəsinə görə ən kiçik ikinci adası adına layiq görülmüşdür. Hazırda isə gölün quruması ilə tamamən quruda qalmışdır. [[Kazım Daşı]] adası isə qəhrəmanlıq salnaməsi ilə tarixə düşmüşdür. Ada xalq qəhrəmanı [[Kazım xan Quşçu]]nun şərəfinə adlandırılmışdır. Adada [[Göyərçinqala qəsri]]nin qalıqlarını müşahidə etmək olar.

Urmiya gölü zəngin mineral ehtiyyatlaraehtiyatlara sahibdir. Burada 5 milyard ton potas, 60 milyon ton potasium sulfat, 240 milyon ton maqnezium, 28 ton bromid, 250 ton litiumun olduğu ehtimal edilir. Hazırda Marağanın [[Vərcövu kəndi]]ndə tikilmiş [[Kavə Soda zavodu]] şüşənin әn mühüm materialının ixracı ilə məşğuldur.

Gölün suyu ortalama olaraq il ərzində 1,3 milyard m³ azalır. Yerli ekoloqlar həyacan təbili calaraq bildirirlər ki, əgər gölün qurumasının qabağı alınmasa bu gedişlə 2020-ci ilə qədər göl tamamilə quruyacaqdır. Gölün yerində bataqlaşmış və ya şoranlıqlar meydana gələcəkdir. Bu isə təqribən 500 &nbsp;km radiusda yaşayan 70-75 milyon əhalinin fəlakətlə ilə üsləşməsinə səbəb ola bilər<ref name="Müsahibə"/>,

2008-ci ildən bu yana Urmu gölünün suyunun azalması yavaş-yavaş özünü ciddi şəkildə göstərir və ziyalılar, milli fəallar, mütəxəssislər bunula bağlı ciddi xəbərdarlıq edirlər. Bütün bu xəbərdarlıqlara rəğmən gölə axan çaylar üzərində sayısız bəndlərin tikilməsi Urmu gölünün mövcudluğunu daha da şübhə altına alır.