Tələb və təklif: Redaktələr arasındakı fərq

'''Tələb və təklif''' ({{lang-ar|طلب و تکلیف}}, {{lang-en|Demand and supply}}, {{lang-ru|Спрос и предложение}}) [[iqtisadiyyat]]da ən əsas anlayışlardan biridir. Bu model tələb və təklifin qiymətə necə dəyişildiyini və bazarda müvazinətin əmələ gəlməsini göstərir. [[Mikroiqtisadiyyat]]da əsasən bir müəyyən məhsulməhzul bazarı araşdırılır, [[makroiqtisadiyyat]]da isə bütun məhsullarməhzullar üzrə ümumi tələb və təklif nəzərə alınır.

[[Şəkil:Teleberz.jpg|thumb|300px|Mikroiqtisadiyyatda çox istifadə olunan tələb və təklif modelidir. [[Tələb və təklif]] bir birinə nisbətən dəyişəndə əmələ gələn müvazinət qiyməti təyin edir. Burada tək azalan tələb qiymətin düşməsinə səbəb olur.]]

Tələb istehlakçıların müəyyən bir qiymətə və müddətdə məhsuluməhzulu hansı miqdarda almağa hazır və imkanı olduğunu göstərir.<ref>Campbell R. McConnell, Stanley L. Brue, (2007) "Economics: principles, problems, and policies"</ref> Qrafikdə tələb əyri kimi ifadə olunur, və əsasən qiymətdən mənfi və ya tərs şəkildə asılıdır. Bu asılılıq '''tələbin qanununa''' müvafiqdir: bütün digər şərtlər dəyişməyən halda, qiymətin artımı tələbin düşməsinə səbəb olur.<ref>http://economics.about.com/od/termsbeginningwithl/g/law_of_demand.htm</ref><ref>Werner Hilderbrand, (1983) "On the law of demand", Econometrica, vol. 51, No. 4</ref> Bu qanun istehlakçıların seçimi üzrə müşahidələrə və sağlam və rasional düşüncələrə uyğun gəlir. Doğrudan da, yüksək qiymət nə isə almağa niyyətini azaldır, və pərakəndə ticarətdə baş verən güzəştlər və satışlar müştəriləri cəlb etmək məqsədini daşıyırlar. Bundan başqa, hər bir yeni məhsulməhzul istehlakçıya azalan əlavə fayda gətirir. Misal üçün, ikinci yeyilən dönər daha az fayda gətirir, nəinki birinci. Ona görə əlavə məhsuluməhzulu almağa daha aşağı qiymət səbəb ola bilər.

Qiymətin dəyişməsi həm də sərvət və əvəz etmə effektlərinə yol verə bilər. Məsələn, qiymətin düşməsi istehlakçı üçün sərvətin [[alıcılıq qabiliyyəti]]nin artımına bərabərdir. Bu sərvət effektidir. Əvəz etmə effekti isə bildirir ki, istehlakçı alternativlərindən daha ucuz məhsulaməhzula keçəcək. Misal üçün bir birini əvəz edə bilən alma və portağal şirələri. Əgər alma şirəsinin qiyməti aşağı düşərsə, istehlakçi portağaldan daha çox alma şirəsini alacaq, yəni ki ona tələb artacaq. Mikroiqtisadi təhlildə sərvət və əvəz etmə effektləri riyazi şəkildə [[Slutski düsturu]] ilə ifadə olunur.

Təklif istehsalçıların müəyyən bir qiymətə və müddətdə məhsuluməhzulu hansı miqdarda satmağa hazır və imkanı olduğunu göstərir. Tələb kimi, o, qrafikdə əyri kimi ifadə olunur, və əsasən qiymətdən müsbət və ya düz şəkildə asılıdır. Təklifə də müvafiq olan qanun mövcüddur: bütün digər şərtlər dəyişməyən halda, qiymətin artımı təklifin artmasına da səbəb olur.<ref>http://www.investopedia.com/terms/l/lawofsupply.asp</ref><ref>Sullivan, arthur; Steven M. Sheffrin (2003). Economics: Principles in action. Upper Saddle River, New Jersey 07458: Pearson Prentice Hall. pp. 101. ISBN 0-13-063085-3.</ref> Qiymət istehsalçı üçün gəlirin göstəricidir, ona görə də yüksək qiymət onu bazara daha çox mal təklif etmək və satmaq təşviq edir.

* [[Vergi]]lər və dotasiyalar. Çoxlu şirkətlər vergilərə istehsalın xərcinə kimi yanaşırlar. Ona görə də satış və ya əmlak vergilərin artımı təklifə mənfi təsir göstərə bilər. Dotasiya (yəni ki məhsulunməhzulun istehsalçısına dövlətdən maddi yardım) isə əksinə, xərcləri azaldır, və təklif artır.

* Digər məhsullarınməhzulların qiymətləri. Bu bir-birini əvəz edə bilən məhsullarınməhzulların təklifi üçün aiddir. Məsələn, əgər buğdanın qiyməti artır, onda istehsalçı qarğıdalıdan buğdanı yetişdirməyə keçir. Deməli, buğdanın təklif'''''Bold text'''''i artır, qarğıdalının isə düşür.

* Gözləmələr. Gözləmələrin təsiri müxtəlif ola bilər. Misal üçün, buğda fermerləri gələcəkdə buğda qiymətinin artımını gözləsə, öz məhsulunuməhzulunu satışdan saxlaya bilərlər, və təklif düşür. O biri tərəfdən isə, emaledici sənayedə cari istehsal yüksələ bilər, əgər xammalın qiymətlərinin artımı gözlənilir.