Artezian suyu: Redaktələr arasındakı fərq

[[Şəkil:Artezian suyu.jpg|thumbnail|right|350px|Artezian hövzəsinin geoloji strukturu]]

'''Artezian suyu''' ({{lang-la|Artesium}} [[Fransa]]da yerləşən [[Artua]] əyalətinin adı ilə əlaqəlidir) — təziqli yeraltı sular.<ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/65222/%D0%90%D1%80%D1%82%D0%B5%D0%B7%D0%B8%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5 Артезианские воды]</ref>. [[XII əsr]]də [[Avropa]]da ilk dəfə olaraq fontan əl quyusu (buruq) burada qazılmış və ona ''artezian quyusu'' adı verilmişdir.

Sulu artezian layları üstdən başdan-başa sukeçirməyən təbəqələrlə örtülüdür və yalnız strukturun kənarlarında [[atmosfer]] səthi suları ilə əlaqədardır. Hər artezian hövzəsində üç sahə: qidalanma, basqı və boşalma sahələri ayrılır<ref name="Şubayev Leanid Pavloviç. Ümumi yerşünaslıq. Maarif, 1986.s.322.">Şubayev Leanid Pavloviç. Ümumi yerşünaslıq. Maarif, 1986.s.322</ref>.

Bu sahələrdə dərin sular tədricən ya qrunt sularına keçir və ya [[bulaq]]lar şəkilindəşəklində [[Yer]] səthinə çıxır.

Bu zonanı bəzən "hidrogeoloqlar zonası" adlandırırlar. Təqribən 100-600100–600 m dərinlikdə yerləşir və şirinsuludur. O, səth və qrunt sularının qidalanma sahələrində [[infiltirasiya]]sı nəticəsində əmələ gəlir.

Üst artezian sularının temperaturu olduğu yerin havasının orta illik temperaturuna yaxın və ya ondan 1&nbsp;°C yüksəkdir.<ref name="Şubayev Leanid Pavloviç. Ümumi yerşünaslıq. Maarif, 1986.s.322.">Şubayev Leanid Pavloviç. Ümumi yerşünaslıq. Maarif, 1986.s.322</ref>. Belə temperaturlu bulaqlara ''soyuq bulaqlar'' eyilir. Bunlar üçün yuxarı istilik həddi 20&nbsp;°C-dir. Temperaturu 20-dən 37&nbsp;°C-yə qədər olan bulaqlara isti bulaqlar, temperaturu 37&nbsp;°C-dən yüksək olan bulaqlara ''termal bulaqlar''(qaynar) deyilir.

! Süxurlar!! k, m/sutka <ref name="Şubayev Leanid Pavloviç. Ümumi yerşünaslıq. Maarif, 1986.s.322.">Şubayev Leanid Pavloviç. Ümumi yerşünaslıq. Maarif, 1986.s.322</ref>.

Düzənliklərin basqılı sulu horizontları olan geoloji strukturları artezian hövzələri adlanır. Hər artezian hövzəsində suyun həcmi min kub kilometrlərlədir. Yer kürəsində ən böyük artezian hövzəsi sahəsi 3 mln.km² olan [[Qərbi Sibir]] hövzəsidir<ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/88030/%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D0%BE Большая советская энциклопедия]</ref> O, Qazaxıstan yüksəkliyindən Kara dənizinədək uzanır. Böyüklüyünə görə ikinci hövzə Avstraliyanın Böyük Artezian hövzəsidir; onun sahəsi 1,8 mln. km² və uzunluğu Karpentari körfəzindən Darlinq çayının orta axarınadək 2200 &nbsp;km-dən artıqdır, eni 1800 &nbsp;km-dir.<ref>{{cite web|url=http://www.nrw.qld.gov.au/factsheets/pdf/water/w68.pdf|title=The Great Artesian Basin|format=PDF|work=Facts: Water Series|publisher=Queensland Department of Natural Resources and Water|}}</ref>

[[Böyük Səhra]]da yeddi yeraltı hövzə müəyyən olunmuşdur. Onlardan Qərb səhrası adlanan ən böyüyünün sahəsi 1,8 mln. km², suyun həcmi 6000 &nbsp;km³-dir. Yaşıları 8-25 min olan bu sular daha rütubətli iqlimdə toplanmışdır. [[Amerika]] hövzələrindən ən böyüyü suyu [[mezozoy]] çöküntülərindən toplanmış [[Dakota]] hövzəsi və suyu [[paleozoy]] laylarında olan [[Böyük göllər]] rayonundakı [[Viskonsin]] hövzəsidir.