İraq müharibəsi: Redaktələr arasındakı fərq

'''İraq müharibəsi'''-([[20 mart]] [[2003-cü il]]dən [[15 dekabr]] [[2011-ci il]]ədək) [https://ru.wikipedia.org/wiki/Вооружённый_конфликт| hərbi konflikt], [[ABŞ]] və onun müttəfiqlərinin [[İraq]]a [[Səddam Hüseyn]] rejmini devirmək məqsədi ilə müdaxiləsi.

[[1980]]-[[1988-ci il]]lər İranla müharibədən sonra iqtisadi cəhətdən zəifləməsinə baxmayaraq, [[İraq]] [[1990-cı il]]in [[2 avqust]]unda qonşu [[Küveyt]]ə qarşı hərbi təcavüzə başlayır. [[İraq]] hökuməti sübut etməyə çalışmışdır ki, [[Osmanlı imperiyası]] dövründə Küveyt [[Bəsrə]] vilayətinin bir hissəsi kimi İraqın tərkibində olmuş sonralar isə zorla ingilis müstəmləkəçiləri tərəfindən Bəsrə vilayətindən qoparılmışdır. [[BMT]]-nin [[Təhlükəsizlik Şurası]] İraqa zəbt etdiyi ərazidən öz qoşunlarını geri çəkmək üçün [[1991-ci il]]in [[15 yanvar]]ına qədər vaxt vermişdir. Bir gün sonra, daha doğrusu, yanvarın 16-dan 17-nə keçən gecə şərti adı " [https://ru.wikipedia.org/wiki/Операция_«Буря_в_пустыне»|"Səhrada tufan"] " əməliyyatı ilə tərkibi əsasən ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa və bəzi ərəb ölkələrinin qoşunlarından ibarət çoxmillətli hərbi qoşun kontingenti Küveytin ərazisinə daxil olub İraqla müharibəyə başlayır və qısa müddət ərzində Küveyt ərazisi İraq qoşunlarından təmizlənir.<br \/>

Bununla «ürəyi soyumayan» [[BMT]]-nin [[Təhlükəsizlik Şurası]] [[İraq]]a qarşı daha sərt tədbirlərə əl atır və müxtəlif sanksiyalar tətbiq etməyə başlayır. Başqa sözlə desək İraqdan hər cür xammal və hazır məhsulun çıxarılmasına ilk növbədə neftin və təbii qazın ixracına, eləcə də ərzaq və dərman məmulatları istisna olmaqla İraqa xammalın, hazır məhsulların, xüsusilə hərb sənayesinə kömək edəcək məmulatların idxalına qadağa qoyulur.<br \/>

[[1998-ci il]]in dekabrında [[ABŞ]] və [[Böyük Britaniya]] hərbi hava və hərbi dəniz qüvvəlləri İraqı, ilk növbədə [[Bağdad]]ı raket atəşinə tutur. <ref>Yaxın və orta şərq ölkələrinin iqtisadi və siyasi coğrafiyası. H.Soltanova, C.Məmmədov.s.78.</ref> <br \/>

ABŞ rəhbərliyindəki müttəfiq qüvvələr 1993, 1996, 1998 və 2001 illərdə İraqa qarşı hava hücumları, sonra tətbiq olunan BMT embarqosu 1996-cı ildə başlayan qida qarşılığı Neft proqramı ilə yumşaldıldı.<br \/>

Kütləvi informasiya vasitələrinin məlumatına əsasən, Böyük Britaniyanın baş naziri [[Tony Blair]] hələ [[2002]]-ci ilin [[aprel]]ində ölkənin gələcək müharəbədə iştiraktına razılıq vermişdir.<br \/>Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Monitorinq, Yoxlama və Təftiş Komissiyası ( {{lang-en | UNMOVIC}} ) İraqda müharibə başlayanadək kütləvi qırğın silahlarının istehsalı ilə bağlı axtarış aparsa da, onun istehasılı ilə bağlı heç bir iz tapmadı. <br \/>

Amerikan Vətəndaş Məsuliyyəti Mərkəzi Müstəqil Jurnalistlər Fondu ilə birgə tədqiqat apararaq, 2001-ci ilin sentaybr ayından 2003-cü ilin sentyabr ayınadək ABŞ hökümətininhökumətinin İraqla bağlı 935 yalan məlumat verdiyini hesablamışlar. 260 yalan bəyanat verməklə prezident [[Corc Buş]] bu siyahıya başçılıq edir. Bu bəyanatlardan 232-si Səddam Hüseynin kütləvi qırğın silahına malik olmasıyla bağlı olub, 28-i isə İraqın "[[Əl-Qaidə]] ilə əlaqələri haqqındadır.<ref>GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE IRAK MESELESİ Prof. Dr. Behçet Kemal YEŞİLBURSA, s.29 </ref>

ABŞ-ın İraqa müdaxiləsinin sırf neft üçün olması haqqında məlumatlar ABŞ tərəfindən yayılmış bir qəsdli plan kimi də sayılır. İraq müharibəsinin iqtisadi-siyasi tərəfdən neft amili ilə əlaqələndirdikdə , məsələnin ideoloji tərəfini anlamaq çətinləşir. İngiltərəli məşhur jurnalist [https://ru.wikipedia.org/wiki/Фиск,_Роберт| Robert Fisk] heç də təsadüfən İraq savaşını səlib yürüşlərinə ( xaç yürüşlərinə ) bənzətməyib, bu bənzətmədə bir çox reallıqlar üzə çıxır. [https://ru.wikipedia.org/wiki/Фиск,_Роберт| Robert Fisk] in məlumatına əsasən,İraq müharibəsində iştirak edən xristiyan döyüşçülər bütün [[Xaç yürüşləri]]ndə iştirak edən xristiyanların sayında daha çoxdur. <br \/>

Səddam zamanında İraq : <br \/>

<br \/>

ABŞ prezidenti Corc Buş 17 Mart 2003 tarixinde uzun illər boyu kütləvi qırğın silahlarına sahip olmaqda günahlandırdığı İraq hökümətinəhökumətinə, 48 saatlıq ültimatium vermiş və bu müddət bitdik İraqa dərhal hücüm etmişdir. [[Ağ Ev]]in yayınladığı bir xəbərdə 35 ölkənin işgala əskəri kömək etdiyini elan etmişdir. Bu xəbərdə 15 ölkəninin də Iraq işgalına dəstək verdiklərini ancaq, adlarının qeyd olunmasını istəmədiklərini bildirilmişdir.

ABŞ müharibəya 300 min əsgəri səfərbər etmişdir. İngiltərə hökümətihökuməti isə 47 min əsgərlə müharibəyə qoşulmuşdur.<ref>Steve Bowman: ABŞ Müdafiə Mütəxəssisi Konqres Hesabatı. Hesabat Kodu: RL31701 S. 2. </ref>

<br \/>

<br \/>

[[Wikileaks]] saytının yaradıcısı [[Culian Assanj]] 2010-cu ildə "[https://ru.wikipedia.org/wiki/Рейтер| Reuters]" media agentliyinin jurnalistlərinin 2007-ci ildə NATO vertolyotları tərəfindən güllələnməsinin video materiallarının nümayiş etdirdikdən sonra, Assanj "dünyanın ən demokratik dövlətinin" qəzəbindən gizlənməyə məcbur olmuşdur. Wikileaksdlə drəc olunan məlumatlara əsasən, ABŞ 2386 ədəd yaxın məsafəli kimyəvi silah, beynəlxalq hüquq normalarına görə qadağan olunmuş ağ fosfor, zəhərli qaz bombaları, sinir sisteminə təsir edən, paralic yaradan sarin maddəsindən və bir çox digər kimyəvi silahlardan istifadə etmişlər. <ref>http://newsland.com/news/detail/id/592866/</ref>

<br \/>

Amerika Quru Qoşunları Artilleriya xidmətinin başçısı, polkovnik Ceyms Nouton çıxışında qeyd etmişdir ki, İraqla mübarizədə az zənginləşdirilmiş urandan da istifadə olunacaq. <ref>http://foren.germany.ru/arch/discus/f/552289.html</ref> Bu tip beyanatla müharibə öncəsi [[Pentaqon]] rəsmiləri də çıxışlar etmişlər.

[[Şəkil:TommyFranks cropped.jpg|thumbnail|left|100px|[https://ru.wikipedia.org/wiki/Фрэнкс,_Томми| Tommi Frenks]]] İraqa müdaxilə zamanı koalisiya qüvvələrinin qərəgahı [[Doha]] şəhərində ([[Qətər]]) idi. ABŞ hərbi qüvvələrinə ABŞ-ın Mərkəzi Komandanlığının generalı [https://ru.wikipedia.org/wiki/Фрэнкс,_Томми| Tommi Frenks] başçılıq edirdi. 2003-cü ilin iyulunda onu [[Con Filip Abizaid]] əvəz etdi. O, 2007-ci ilin 16 martında Vilyam Fellon tərəfindən əvəz olundu. <br \>

[[Şəkil:Ricardo Sanchez2.jpg|thumbnail|right|100px|Rikardo Sançez]] <br \>

[[20 mart]] [[2003-cü il]]də Amerikan raketləri səhər vaxtı [[Bağdad]]a düşməyə başladı. Ardınca gələn günlərdə İngilis və Amerikan quru qoşunları ölkənin cənubundan daxil oldu. [[9 aprel]] [[2003-cü il]]də ABŞ silahlıları Bağdadın mərkəzinə doğru iləliləməyə başladı. [[Səddam Hüseyn]]in şəhər üzərindəki hakimiyyəti dağıdıldı. Kürd fədai dəstələri və Amerikalı əsgərlər şimaldakı Kərkük ve Mosul şəhərlərini ələ keçirdilər. Paytaxtda və bir çox iri şəhərlərdə qətl və qarət halları dəfələrlə artdı. <br \/>

İyul ayında ABŞ hökümətihökuməti devrilmiş İraq rejiminin üzvlərindən 55 əhəmiyyətli şəxsi tutmaq istədiyini elan etdi. Keçmiş Baş nazirin müavini [[Tariq Əziz]] tutuldu <br \/>

Aprel ayında Səddam Hüseyinin oğulları Uday ve Kusay Mosulda təşkil olunan silahlı basqında öldürüldü. 2003-cü ilin Oktyabr ayında Qızıl Xaç mərkəzinin də aralarında olduğu bir çox sivil mərkəz bombardıman edildi. <br \/>

Noyabr 2003-cü ildə İraqda təhlükəli vəziyyət daha da katostrofik forma almağa başladı. 1 may 2003-cü ildə ABŞ prezidenti C. Buş müharibənin başa çatmasını elan etməsindən 6 ay keçməsinı baxmayaraq, İraqda müharibə sonrası ölən əsgər sayı müharibə vaxtı ölənlərdən çox idi. 15 noyabr tarixində İdarəetmə komisiyası ölkədə hakimiyyəti İraqlılara təhvil verməklə bağlı bir təqvim elan olundu. 2003-cü il 14 dekabrında Səddam Hüseynin tutulduğu dünyaya elan edildi.<ref>Tayyar Arı; Geçmişten Günümüze Orta Doğu:Siyaset, Savaş ve Diplomasi, ss. 553–675. 30 </ref>

<br \/>

Müharibənin ən asan tərəfi Səddam Hüseynin devrilməsi oldu, bundan dərhal sonra bu vaxtadək İraqda mövcud olan dövlət quruluşu çökdü. <br \/>

15 aprel 2003-cü ildən, yəni İraqın böyük şəhərlərində nəzarət tam bərqərar olduqdan sonra işgalçılara qarşı üsyançıların mübarizəsi başladı. Üsyanların baş vermə tezliyi ABŞ ordusunun rahatlığını pozmuşdu. Əgər 2003-cü ilin may-iyun aylarında çıxışlar az idisə, artıq növbəti aylarda bu təşkil olunmuş tam bir struktura malik İraq hərakatına çevrilmişdi.<br \/>[[Şəkil:İraq partizanları.jpg|thumbnail|right|250px|İraq partizanları]]

----

Partizan dəstələri əvvəllər koalisiya qüvvələrinin əsgərlərinə hücum çəkirdilər, buna görə koalisiya əsgərləri bazalara çəkidilər. Bundan sonra partizanlar koalisiya qüvvələrinə xidmət edən iraqlılara və yükmaşınlarını hədəfə almağa başladılar. Beynəlxalq təşkilatların İraqdakı mərkəzlərinə, xarici ölkələrin səfirliklərinə hücümlarda təşkil olunmuşdu. <br \/>

2003-cü ilin avqustundan etibarən bomba yüklü maşınlarla hücum əsas hərakat forması olmuşdur. 2004-cü ilin aprel-avqust aylarında partizan hərəkatı yeni bir mərhələyə keçdi. [[Müqtəda əs-Sədr]]in liderliyində şiə ərəblərin qatıldığı Koalisiya qüvvələrinə qarşı ikinci cəbhə açıldı. Hərəkat gizli partizan hərəkatından açıq əsgəri mübarizə və çaxnaşmalara çevrildi.<ref>İŞGALİN 6. YILINDA IRAK. Gökhan ÇETİNSAYA & Taha ÖZHAN. Ankara, Seta yayınları, 2009 ocak. s. 195 </ref>

<br \/>

2007-2008-ci illərdə sayıları 25-40min nəfər hesab olunan partizanlar əsasən, keçmiş rejimin tərəfdaşları, yerli siyasi birliklərin üzvləri, mütəşəkkil cinayətkar dəstələrin üzvləri idilər. <ref>Kenneth Katzman, “Iraq: Post-SaddamGovernance and Security,” Congressional Research Service (CRS), Report for Congress, August 12, 2008.</ref>

<br \/>

Antoni Cordesmanın 2007 təxmininə gorə İraqda 15 –25 min partizan mövcuddur. <ref> Anthony H. Cordesman, “Iraq’s Sunni Insurgency: Looking Beyond Al Qa’ida,” Center for Strategic and International Studies, 16 July 2007</ref>

2003-cü ilin sonuna doğru İraq şiələrinin dini və siyasi liderləri ümumi seçkilərin keçirilməsi və hakimiyyətin seçilmiş hökümətəhökumətə təhvil verilməsi tələbi ilə çıxış etdilər. Şiələr bu yolla uzun illər boyu S.Hüseynin hakimiyyəti dövründə sünni azlığının əlində olan hakimiyyəti əla almaq istıyirdilər. Onların tələbləri Müvəqqəti Koalisiyanın planları ilə fərqlənirdi. ABŞ-ın mövqeyi şiələr arasında narazılıq yaratdı. Şiələrin ən radikal nümayəndələrindən biri İslam dünyası əsasında plüralist demokratik İslam dövlətinin qurulması üçün xarici qoşunların çıxarılması üçün çalışan molla [[Müqtəda əs-Sədr]] idi. <ref> В. Богданов. Решение о шиитском восстании принималось в Лондоне (Российская газета)</ref>

, <ref>http://www.1tv.ru/news/print/43302</ref>

<br \/> [[2004-cü il]] [[2 mart]] — hücum və partlayış silsiləsi (aralarında suiqəsd partlayış hadusəsi də var), [[Kərbəla]]da zəvvarlara qarşı şiə [[Aşura günü|Aşura]] matəmi zamanı törədilib. 115—121 nəfər həlak olan ,200-dən çox yaralı. <ref>[http://www.iraqbodycount.org/database/incidents/k022 121 by suicide bombers in Karbala]</ref><ref name="autogenerated4">[http://www.abc.net.au/news/stories/2004/03/04/1058458.htm Thousands mourn for Shiite bombing victims]</ref><ref name="autogenerated1">[http://www.newsru.com/world/02mar2004/3blasts.html Теракты в Ираке и Пакистане против шиитов: свыше 220 погибших, более 600 раненых]</ref>

<br \/>[[2004-cü il]] [[2 mart]] — [[Bağdad]]da şiələrin [[Aşura günü|Aşura]] matəmi zamanı suiqəsdçi-terrorist tərəfindən partayış törədilib. 70 nəfərə yaxın həlak olan.<ref name="autogenerated4" /><ref name="autogenerated1" /><ref>[http://www.iraqbodycount.org/database/incidents/k023 Iraq Body Count: 67 by suicide bombers, Kazimiya, Baghdad]</ref>

<br \/> [[2005-ci il]] [[28 fevral]] — suiqəsdçi-terrorist minalanmış maşını Hilla şəhər şurasının qarşısında işsizlər ordusunun arasında partladıb. 130 nəfərə yaxın həlak olan, 130—150 yaralı. 2 mart İraqda ümumi hüzn günü elan edilmişdi.<ref>[http://www.iraqbodycount.org/database/incidents/k991 Iraq Body Count: 125—136 by suicide car bomb in Hilla]</ref><ref>[http://www.newsru.com/world/02mar2005/booms.html Два теракта в Багдаде: 10 погибших и 36 раненых]</ref><ref>[http://news.gala.net/?cat=23&dy=4&mn=02&yr=2007&id=239400 Самый кровавый теракт с начала войны в Ираке]</ref><ref>[http://www.newsru.com/world/28feb2005/vzriv.html В Ираке террорист-смертник взорвал безработных: 115 погибших, 148 раненых]</ref>

<br \/>

[[2005-ci il]] [[10 mart]] — suiqəsdçi-terrorist özünü [[Mosul]]da məsciddə partlatdı. 50—51 həlak olan, 80—100 yaralı. <ref>[http://www.iraqbodycount.org/database/incidents/k1023 Iraq Body Count: 50-51 by suicide bomber in Mosul]</ref>, <ref>[http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/articles/A23448-2005Mar10.html Suicide Bomber Kills 47 in Mosul]</ref>,<ref>[http://www.newsru.com/arch/world/13mar2005/mosul.html «Войско сподвижников пророка Мухаммеда» взяло на себя ответственность за теракт в Мосуле]</ref>

<br \/>

[[2005-ci il]] [[4 may]] — suiqəsdçi-terrorist İraq polisi üçün yığım mərkəzi kimi fəaliyyət göstərən kürd [[Ərbilə]] paryiyasının binası qarşısında özünü partladıb. 45-60nəfər həlak olan, 100-dən çox yaralı. <ref>[http://www.iraqbodycount.org/database/incidents/k1260 Iraq Body Count:45-60 by suicide bomb, Arbil]</ref><ref>,[http://www.foxnews.com/story/0,2933,155440,00.html At Least 60 Killed in Iraq Bombing]</ref>,<ref>[http://www.km.ru/magazin/view.asp?id=2DE50D3558414F7D915519E7FC63825C Ирак потрясли новые взрывы]</ref>

<br \/> [[2005-ci il]] [[16 iyul]] — suiqəsdçi-terrorist özünü [[Musaib]] bazarında partladaraq, bununla yaxınlıqdan keçən benzin daşıyan tankerin də partlayışına səbəb oldu. 98 həlak olan, 150-dən çox yaralı. 150-dən çox mağaza və dükan məhv edilib, 37 maşın (onlardan 13- dövlət orqanlarına məxsusdur).<ref>[http://www.iraqbodycount.org/database/incidents/k1618 Iraq Body Count: 98 by suicide bomber near tanker, Musayyib]</ref><ref>[http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2005/07/17/AR2005071700338.html Death Toll Rises to 100 in Suicide Blast in Iraq]</ref><ref>[http://news.ntv.ru/text/news/index.jsp?nid=69516 Растёт число жертв теракта в иракском городе Эль-Мусаиб]</ref>

<br \/>

[[2005-ci il]] [[14 sentyabr]] — suiqəsdçi-terrorist minalanmış avtobusu ([[Bağdad]]) Məşğulluq idarəsinin qarşısında partladıb. 111—114 həlak olan, 160 yaralı. <ref>[http://www.iraqbodycount.org/database/incidents/k1903 Iraq Body Count:111—114 by suicide bomb, Kadhimiya, Baghdad]</ref><ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/4244068.stm Scores killed in Baghdad attacks]</ref><ref>[http://www.newsru.com/world/14sep2005/iraq.html Теракты «Аль-Каиды» в Ираке: более 150 погибших, не менее 200 раненых]</ref>

<br \/> Bu mövzu ilə bağlı daha dolğun məlumatı göstərilən məqalədən almaq olar. https://ru.wikipedia.org/wiki/Список_крупнейших_терактов_в_ходе_Иракской_войны <br \>

İraqda 30 yanvar 2005-ci il tarixi parlament seçkiləri təşkil olundu. 5200 seçki məntəqəsində 9 saat ərzində seçkilər keçirilmişdir. Rəsmi mənbələrə əsasən, 8,55 milyon seçki bulleteni həqiqi hesab edilmiş, bu seçki hüququ olan əhalinin 58%-dir. İraqlılar Milli Asambleyanın 275 üzvüunə səs vermişdilər. Seçilənlər öz növbəsində prezidenti, onun müavinlərini seçməli və gələcək Konstitusiyanın layihəsini hazırlamalı idilər. <br \/>

* ''[[Sistani| Ayətullah Əli əs-Sistani]]'' (şiə dini lideri, Birləşmiş İraq İttifaqı) - 48% səs.

* sunni partiyaların yığdıqları səs məlum deyil. <ref>http://www.iimes.ru/rus/stat/2005/21-02-05.htm</ref>

<br \/>

<br \/>

Son illər sünni hərbi qruplaşmaları, o cümlədən Bəəs partiyasının keçmiş fəalları və S.Hüseyn ordusunun zabitləri, habelə müxtəlif terrorçu strukturlar şiələrin başçılıq etdiyi Heydər əl-Abadi hökuməti ilə yeni mübarizə metodlarına əl atmağa başlamışlar. Ekstremist qruplaşmalar (məsələn, "İraq və Şam İslam Dövləti") "əl-Qaidə" ilə sıx əlaqədədir. Sünni birləşmələrinin məqsədi hakim şiə koalisiyasını devirməkdir. Yaraqlılara bəzi Ərəbistan monarxiyaları və ilk növbədə [[Səudiyyə Ərəbistanı]] dəstək verir. Belə ki, Səudiyyə Ərəbistanı sünni qruplaşmalarını pul, silah və təlimçilərlə təchiz edir.<ref name="newtimes.az">http://newtimes.az/az/politics/3596/</ref>

[[22 fevral]]da naməlum şəxslər tərəfindən [[Samirə]] şəhərində [https://tr.wikipedia.org/wiki/El-Askeri_Camii| Əl-Əsgəri] məscidində partlayış təşkil edildi. Heç bir can itkisi yox idi, lakin şiə məscidinin qübbəsi dağılmışdı. Dini münaqişə zəminində zorakılıq dalğası sonrakı günlərdə İraqı bürümüşdü.

Corc Buş [[2007-ci il]] [[10 yanvar]]-da ABŞ-ın İraqdakı yeni strategiyasını elan etdi. Qeyri-rəsmi olaraq "Yeni yolla irəli" adını alan xətt '''''Böyük Dalğa''''' adı ilə məhşurduməşhurdu.<ref>[http://lenta.ru/news/2008/01/01/words/ Составлен список самых избитых клише в американских СМИ (Lenta.ru)]</ref>

[[Əl-Qaidə]] — [[Üsamə bin Laden|Üsamə bin Ladenin]]in keçmiş lideri olduğu terror təşkilatı. 1989-cu ildə yaranmışdır. [[2009]]-cu ildə [[London]]da nəşr olunan "El Kuds El Arabi" qəzetinin baş redaktoru Abdulbari Atvan bununla bağlı çox maraqlı məqalə yazıb. Bu məqalə dünyanın, o cümlədən Qərbin bir çox nüfuzlu nəşrlərində tərcümə edilərək yerləşdirilib.<ref>https://az.wikipedia.org/wiki/%C6%8Fl-Qaid%C9%99</ref>

<br \/>

İraqda əl-Qaidə FTO kimi 2004-cü il 17 dekabrda müəyyənləşdirilib. 1990-cı illərdə [[İordaniya]] doğumlu militant [[https://tr.wikipedia.org/wiki/Ebu_Musab_el-Zerkavi|Əbu Musab əl-Zərqavi]] Birləşmiş Ştatların və Qərb hərbi qüvvələrinin islam dünyasında iştirakına və həmçinin İsrailə və onun mövcudluğuna Qərbin dəstəyinə qarşı “əl-Tövhid vəl-Cihad” adlı terror qrupu yaratmışdı. O, “İraqı Azad Etmə Əməliyyatı” zamanı İraqa getmiş və 2006-cı ilin iyununda ölümünə qədər Birləşmiş Ştatlar və koalisiya qüvvələrinə qarşı qrupuna rəhbərlik etmişdir. 2004-cü ilin sonlarında o, əl-Qaidə ilə birləşmiş və Üsəma bin Ladenə sədaqət sözü vermişdir. Bundan sonra əl-Tövhid İraqda əl-Qaidə (AQİ) kimi tanınmağa başlamış və əl-Zərqaviyə Əl-Qaidənin titulu – “İki Çay Ölkəsində əl-Qaidənin Əmiri” verilmişdir. [[2006]]-cı ilin yanvarında İraqdakı sünni ekstremistləri birləşdirmək məqsədilə AQİ İraqdakı müxtəlif sünni terrorist qruplarını əhatə etmək niyyəti ilə Mücahidin Şurası (MSC) adlı çətir təşkilat yaratdı. AQİ 2006-cı ilin oktyabrının ortalarına qədər hücumlarını MSC adı ilə həyata keçirmiş, o vaxt isə Əbu Musab əl-Zərqavinin varisi Əbu Əyyub əl-Məsri əl-Qaidənin “İraq İslam Dövləti” (İSİ) elan etməklə regional xilafət yaratmaq məqsədini həyata keçirmək üçün ilk addımı atdı və indi də AQİ öz hücumlarını bu ad altında həyata keçirir. İraqlılqr qrup üzvlərinin 90%-0ini əhatə edir. AQİ-nin tarixində ilk dövlər təşkilat ali rəhbərliyində xarici mənşəlilərin qeyri-mütənasib üstünlüyü indi AQİ liderliyində iraqlıların dominantlığı ilə əvəz edilmişdir. AQİ-ni daha çox İraq mənşəli etmək üçün AQİ-nin rəhbərlik etdiyi İSİ İraq milliyətindən olan Əbu Ömər əl-Bağdadini özünün lideri adlandıraraq yaradılmışdır. 2010-cu ilin aprelində gözlənilməz hücum zamanı əl-Bağdadi və AQİ-nin digər lideri Əbu Əyyub əl-Məsri öldürülmüş, nəticədə AQİ tərəfindən Əbu Bəkir əl-Bağdadi əl-Hüsseyni əl-Quraşi İSİ-nin başçısı və Əbu İbrahim əl-İssavi isə onun Müharibə Naziri adlandırılmışdır.

<br \/>

AQİ-nin xələfi olan, əl-Zərqavinin başçılıq etdiyi qrup 2003-cü ildə yaradılmış və bir-çox iraqlıları, Koalisiyanı və Qırmızı Xaç kimi yardım agentliklərini hədəf alaraq qısa zamanda diqqət mərkəzinə gəlmişdir. 2003-cü ilin avqustunda Bağdadda İordaniya səfirliyinin partladılması və 12 gün sonra Bağdadda [[BMT]] Baş Ofisinə Baş Katibin İraq üzrə Xüsusi Nümayəndəsi Sergio Vieira de Mello da daxil olmaqla 23 nəfərin öldürülməsi ilə nəticələnən avtomatik hərəkət edən partlayıcı cihazla ([[VBEİD]]) kamikadze partlayışı kimi əsas terror aktlarına görə AQİ məsuliyyəti öz üzərinə götürmüşdür. Aşkar olunduğundan bəri AQİ yüksək profilli hücumlar təşkil edib – o cümlədən, qəfil partlayan silahla ([[İED]]) Birləşmiş Ştatların hərbi personalına və İraq infrstrukturuna 2004-cü il boyu hücumlar, amerikan Nikolas Berqin (11 may, 2004), Cek Armstronqun (22 sentyabr, 2004) və Cek Henslinin (21 sentyabr, 2004) başlarının kəsilməsinin video yazısı, hərbi və mülki hədəflərə kamikadze hücumları və raket hücumları. AQİ cinayətləri əsasən kamikadze hücumlarından və xarici və iraq əməıliyyatlarından istifadə edərək, İraqın kütləvi bombalanmasından ibarətdir. AQI özünün cəbhə təşkilatı olan İSİ-dən istifadə edərək, 2010-cu il ərzində çox aktiv olmuş, Koalisiya qüvvələrinə, İraq mülki hədəflərinə və hərbi obyektlərə, demək olar ki, gündəlik hücumlar təşkil etmişlər. Bu hücumların çoxunun ciddi zərərləri olmuşdur. Misal üçün, 2010-cu ilin yalnız 31 oktyabr və 2 noyabrında minomyotlarla, VBİED-lərlə və İED-lərlə [[Bağdad]]da hücumlar həyata keçirmiş və nəticədə 122 nəfər ölmüş, 430 nəfər yaralanmışdır. Bütünlükdə, 2010-cu il ərzində İraq ərazisində 350 hücuma görə məsuliyyət daşıyır və ya şübhəli bilinir. <br \/>

Yerləşməsi/Əməliyyat sahəsi: AQİ-nin əməliyyatları əsasən İraqdadır, lakin İordaniyadada hücumlar həyata keçirib. Qrup Yaxın Şərq, Şimali Afrika, İran, Cənubi Asiya və Avropa üzrə maddi-texniki şəbəkəyə əsaslanır. Hal-hazırda AQİ İraqda əməliyyatlarını əsasən Ninava, Diyala, Salah əd Din və Bağdad əyalətlərində aparır və əl Anbarda imkanlarını bərpa etməyə çalışır. <ref> http://www.nidavh.org/articles/443</ref>

Əs-Sədrin Əbdülməcid əl-Xoyi ilə münasibətləri IV Raşidi xəlifə Hz. Əlinin Nəcəf şəhərində yerləşən məqbərəsində idarəçiliyi ələ almaq üstündə meydana gəlmişdi. Belə ki, sözügedən məqbərə şiə zəvvarların başlıca ziyarət etdiyi məkanlardan biri sayılırdı ki, bu da öz növbəsində külli miqdarda gəlir demək idi. Müqtədanın Əli əs-Sistani ilə də münasibətləri yaxşı deyildi. Belə ki, əs-Sistani Kərbəla şəhərində xüsusi nüfuza sahib idi və şəhərə “nəzarət edirdi”. Müqtəda isə burada da pay sahibi olmaq niyyətini gizlətmirdi. Bunun nəticəsində 2003-cü ilin oktyabrında əs-Sədr tərəfdarları Kərbəla şəhərində nəzarəti ələ almağa çalışır. Ancaq Müqtədanın [https://ru.wikipedia.org/wiki/Армия_Махди| Mehdi Ordusu] əs-Sistaninin “Bədr Ordusu”nun güclü müqaviməti ilə qarşılaşır. Yaranan gərginlik nətəcəsində “[https://ru.wikipedia.org/wiki/Армия_Махди| Mehdi Ordusu] məğlub olur və xeyli itki verir.

M. əs-Sədr [https://ru.wikipedia.org/wiki/Армия_Махди| Mehdi Ordusu] nun 2003-cü ildən başlayan formalaşma işini başa çatdırmışdı. Artıq 2004-cü ildə ordudakı əsgərlərin sayı 10 min nəfərə çatırdı. [https://ru.wikipedia.org/wiki/Армия_Махди| Mehdi Ordusu] Bağdadda və İraqın cənubunda şiələrin daha çox yaşadığı əyalətlərdə koalisiya qüvvələrinə qarşı silahlı mübarizəyə başlayır.

04-cü il iyun ayının 4-də [https://ru.wikipedia.org/wiki/Армия_Махди| Mehdi Ordusu] ilə koalisiya qüvvələri arasında imzalanan müqavilədən sonra Müqtəda Nəcəf şəhərində cəmləşən digər şəhərlərdən olan tərədarlarına evlərinə yollanmaları barədə göstəriş verir. O tərəfdarlarına İraq təhlükəsizlik qüvvələrinə hücum etməyi qadağan edir və siyasi partiya yaratmaq niyyətini gizlətmir. Bununla da M.əs-Sədr 2005-ci ildə keçiriləcək seçkilərdə iştirak etməyə çalışır. Müvəqqəti hökumətin prezidenti Qazi əl-Yavər [https://ru.wikipedia.org/wiki/Армия_Махди| Mehdi Ordusu] nun silahsızlaşdırılacağı təqdirdə Müqtədanın ölkədəki siyasi proselərə qoşula biləcəyini bəyan edir. Ancaq Müqtəda əs-Sədr işğal davam etdiyi müdət ərzində siyasi fəaliyyətə qo.ulmayacağını bildirir.<ref>http://www.timeturk.com/az/2010/10/18/muqteda-es-sedr-kimdir.html</ref>

İraqdakı şiə döyüşçülərinin lideri [[Müqtəda əs-Sədr]] 2008-ci il avqustun 28-də özünün hərbiləşdirilmiş təşkilatı olan [https://ru.wikipedia.org/wiki/Армия_Махди| Mehdi Ordusu] nun fəaliyyətinin dayandırıldığını elan edib. Ehtimallara görə, onun ardıcılları bundan sonra fəaliyyətlərini, əsasən, təhsil, din və sosial siyasət istiqamətində quracaqlar. Qeyd edək ki, bir qədər əvvəl Əs-Sədrin öz qrupunun fəaliyyət istiqamətini dəyişərək, siyasi təşkilata çevirmək və silahlı mübarizədən əl çəkmək niyyəti barədə məlumat yayılmışdı. Bundan başqa, Müqtədəda əs-Sədr əvvəllər də İraq hakimiyyətinə sülh bağlamağı təklif edib.

Xatırladaq ki, 2008-ci ilin iyun ayında [https://ru.wikipedia.org/wiki/Армия_Махди| Mehdi Ordusu] şiə döyüşçülərinin İraqın cənubundakı əsas dayaq nöqtələrindən olan Amara şəhərini döyüşsüz təhvil verib.<ref>http://azr.baybak.com/il_2008_say_3076.azr</ref>

Avqustun 31-də ABŞ prezidenti [[Barak Obama]] [[Ağ ev| Ağ Evdə]] etdiyi çıxışında İraqda hərbi əməliyyatların sona çatdığını elan edib.

Bundan sonra ABŞ hökuməti İraqda hakimiyyəti devirməklə ölkədə sabit demokratik rejimin yaradılmasının zəruri olduğunu açıqlamışdı. Səddam Hüseyn devrildi və ölkə ABŞ və müttəfiqlərinin nəzarəti altına keçdi. Lakin ötən müddət ərzində İraqda ABŞ-ın arzuladığı demokratik rejim yaranmadı. [[2005-ci il]]də terror aksiyaları altında keçirilən ilk parlament seçkiləri siyasi sistemin möhkəmlənməsinə yox, partiyalararası mübahisə və münaqişələrə gətirib çıxardı. <ref>http://www.xalqqazeti.com/az/news/news/4514</ref>

! Ölkə !! Hərbi kontingent !! Fəaliyyət tarixləri <br \/> ()

| [[ABŞ]] || 250000 || 200000 əsgər (avqust 2010-cu ilə qədər) <br \/> 50000 (18 dekabr 2011-ci ilə qədər)

| [[Ukrayna]] || 1650 || avqust 2003 - dekabr 2005 (əsas heyət) <br \/> dekabr 2008 (qalan hissə)

| [[Bolqarıstan]] || 490 || 2005 (əsas heyət) <br \/> 2008 (qalan hissə)

| [[Latviya]] || 140 || aprel 2004 - iyun 2007 (əsas hissə) <br \/> noyabr 2008 (qalan hissə)

| [[Norveç]] || 150 || iyul 2003 - iyun 2004 (əsas hissə) <br \/> avqust 2006 (qalan hissə)

Avqust 2003-cü ildə BMT Təhlükəsizlik Şurası [https://en.wikipedia.org/wiki/United_Nations_Assistance_Mission_for_Iraq| UNAMI missiyasının] (''United Nations Assistance Mission for Iraq'') yaradılması haqqında 1500 n-li qətnamə qəbul edib. [[2004-cü il]]in [[yanvar| yanvarından]]ından Bağdadda BMT missiyasını [[Fici]] hərbi hissələri həyata keçirir. BMT-nin bayrağı altında 2005-2008-ci illərdə [[Gürcüstan| Gürcüstandan]]dan bir batalyon və [[Cənubi Koreya| Cənubi Koreyadan]]dan bir briqada xidmət etmişdir.

*İraq ordusu 600 minlik zirehli texnika ilə təchiz edilmişdi. <ref>http://birlik.az/ru/index.php?do=xeber&id=426</ref>

Müharibənin əvvəlində müharibənin ABŞ iqtisadiyyatına zərəri maksimum 150 milyard dollar hesablanmışdır. <ref>Gary S. Becker. Business Week. New York: March 17, 2003. , Iss. 3824; pg. 30.</ref> Lakin bu rəqəm müharibə ərzində 3 trilyon dollara çatmışdır. 1trilyon dollarlıq zərəri ödəmək 15-20 illik İraq nefti həcmində hesablanır. Sadəcə bu rəqəmlər müharibənin miqyasını və dəhşətini göstərməyə kifayətdir.

!Ölkə||Hərbi kontinqentin sayı (nəfər.) ||İraqda həlak olub(nəfər.)<br \/> Mart [[2005]]-ci ilə görə vəziyyət

| [[Filippinlər ]] ||50 ||--

<br \/> Təkcə 2006-ci ilin sonuna ABŞ-a 530-dan çox M1 "Avrams" tankı, 700 BMP "Bredli", 160 BTR M113, 220 BREM M88, 450 yük maşını, 1000-dən çox "Hammer" İraqdan təmir üçün yollanılmışdı.<ref>[http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/12/04/AR2006120401347.html U.S. Army Battling To Save Equipment]</ref>

İraqda koalisiya qüvvələri ümumilikdə 4 628 əsgəri həlak olub, ən azı 31 327 əsgər isə yaralanıb

İraqda 2003-cü ildən bu günədək davam edən hərbi əməliyyatlarda koalisiya qüvvələri ümumilikdə 4 628 əsgəri həlak olub, ən azı 31 327 əsgər isə yaralanıb. Koalisiya qüvvələrinin İraqdakı itkisi 2001-ci ildən bu günədək Əfqanıstandakı itkilərdən 3,9 dəfə çox olub.

Buş öz çıxışlarında qeyd edirdi ki, 2003-cü ildən etibarən son 3 il ərzində 30 min sivil əhalinin həlak olduğunu qeyd etmişdir. İraq hökuməti bu rəqəmin 48 min olduğunu, qeyri-hökumət təşkilatları isə 128 mindən çox olduğunu qeyd edirlər. ABŞ Müdafiə Nazirliyinin verdiyi məlumata əsasən [[2005-ci il]]in [[may| mayından]]ından [[2006-cı il]]in [[iyun| iyununadək]]unadək İraqda orta hesabla gün ərzində 117 sivil vətəndaş həlak olmuşdur.<ref>[http://www.svobodanews.ru/Article/2006/10/12/20061012164315020.html Эксперты считают, что за время кампании в Ираке погибли 650 тысяч иракцев — Радио Свобода © 2010 RFE/RL ]</ref>

Bu mövzuda rəsmi bir məlumat olmamasına qarşı, səlahiyyətlilərə görə, ölkədəki dulların sayı ən az 1 milyon, yetimlərin sayı isə 3 milyon. <ref>http://mix.az/index.php?newsid=56730</ref>

''Öldürülən günahsız iraq vətəndaşları'': 1,2 milyondan çox (2003-2007).<br \/>

''Ölkədən qaçan vətəndaşlar'': 3,7 milyon (2003-2007).<br \/>

''Ailə üzvlərindən ən azı birini itirən iraqlı sayı'': 8-12 milyon.<br \>

Dünyanın nüfuzlu həftəlik tibbi jurnalı – “[https://en.wikipedia.org/wiki/The_Lancet| The Lancet]” qeyd edir ki, təkcə 2003-2006-cı illərdə ABŞ və müttəfiqlər 654 min iraqlını qətlə yetirib. Jurnalın ilk hesabatı [[29 oktyabr]] [[2004-cü il]]də nəşr edilmişdi. Həmin hesabatda 98 min (hesabatda deyilir ki, bu göstərici 194 minə qədər ola bilər) iraqlının öldüyü qeyd edilirdi. İkinci araşdırma [[11 oktyabr]] [[2006-cı il]]də aparıldı. Bu dəfə 654 min (940 minə qədər ola bilər) iraqlının qətlə yetirildiyi sübut edildi.

Nüfuzlu “[[The Guardian]]” qəzeti isə iraqda həlak olanların sayı barədə daha dəhşətli faktlar ortaya qoyub. “[https://en.wikipedia.org/wiki/ORB_survey_of_Iraq_War_casualties| Opinion Research Business]” Mərkəzinə istinadla yayılan xəbərə görə, [[2007-ci il]]ədək İraqda 1,2 milyon insan qətlə yetirilib.

Həmçinin keçirilən sorğuların nəticələrinə görə, hər dörd iraqlıdan biri, Bağdadda isə hər iki iraqlıdan biri ailə üzvlərindən birini itirib. Təkcə dörd il ərzində 3,7 milyondan çox iraqlı ölkədən gedib. Həmçinin sorğu nəticələrinə görə, ölən iraqlıların 48%-i odlu silahla, 20%-i avtomobillərə yerləşdirilmiş bombaların partlaması nəticəsində, 9%-i də hava hücumları nəticəsində həyatını itirib.<ref name="">https://helot14.wordpress.com"/2011/12/19/10/#more-94</ref>

[[YUNİSEF]]-in bildirdiyinə görə, [[2006-cı il]]ədək İraqda işğalçı qüvvələrin iştirakı 5 milyon 700 min nəfərdən çox uşağın başsız qalmasına səbəb olmuşdur ki, ümumilikdə bu uşaqlar terror aktları kimi hadisələr ya törədilmiş partlayışlarda öz atalarını itiriblər. [[2009-cu il]]də BMT tərəfindən təqdim olunan hesablamalara uyğun olaraq 2009-cu ilin birinci altı ayına qədər İraqdakı başsız qadınların sayı 565 min nəfərə çatıb. Belə bir halda bu ölkədə kobudluqlar nəticəsində hər gün 400 uşaq yetim olur. Oğru dəstələri və yaraqlı qrupların təşkili, İraqın işğala məruz qalmasının digər mənfi nəticələrindən olmuşdur. <ref>http://www.islamtimes.org/az/doc/news/35095/</ref>

-----

-----

Daha uzaq perspektivdə ölkədə stabilliyin bərpa edilməsinə ölkənin inzibati-ərazi bölgüsündə aparılmalı olan islahatlar köməklik edə bilərdi. Dövlət hakimiyyətinin əks-mərkəzləşdirilməsi, regional idarəetmə orqanlarına yerlərdə sosial-iqtisadi inkişafın tənzimlənməsi üzrə daha mühüm funksiyaların verilməsi bu günün bir çox ziddiyyətlərini aradan qaldırmağa, mərkəz rəhbərliyi ilə region rəhbərləri arasında inamı gücləndirməyə kömək edərdi. Lakin H. əl-Abadi hökuməti federalizm əsaslarında real əksmərkəzləşməyə neqativ münasibət bəsləyir.<ref>http:// name="newtimes.az"/az/politics/3596/</ref>

'''''ABŞ hələ də İraqdadır''''' <br \>

İraqda ABŞ-lı kapitalistlərə aid təxminən 9 min şirkət var və bu şirkətlər bazarda böyük paya sahibdir. Amerika şirkəti [https://en.wikipedia.org/wiki/Academi| Blackwaterə] aid 7 min sayda muzdlu əsgər də İraqdadır.

[[İran körfəzi| Bəsrə Körfəzindəki]] neft yataqlarının böyük qisminin yerləşdiyi [https://en.wikipedia.org/wiki/Umm_Qasr| Üm Kars Limanında] olan [https://en.wikipedia.org/wiki/Camp_Bucca| Camp Bucca əsgəri məntəqəsi] ABŞ-ın İraq neftini idarə etməsi baxımından əhəmiyyətlidir.<ref>http://solfront.org/archives/1135</ref>

[[Şəkil:There trillion dollar war.jpg|thumbnail|right|[https://en.wikipedia.org/wiki/Joseph_Stiglitz| Joseph Stiglitz] və [https://en.wikipedia.org/wiki/Linda_Bilmes| Linda Bilmesin] "[https://en.wikipedia.org/wiki/The_Three_Trillion_Dollar_War#External_links| There trillion dollar war kiatbı]]]