Dehli sultanlığı: Redaktələr arasındakı fərq

[[1221]]-ci ildə Xarəzmşah Cəlaləddini təqib edərək, sultanlığın ərazisinə daxil olan monqol qoşunları Multan, [[Lahor]] və [[Pişəvər]] vilayətlərini talan edib geri qayıtdılar. İkinci dəfə [[Dehli]] sultanlığına hücum edən [[monqollar]] Lahoru işğal etdilər. Bu vaxtdan başlayaraq [[monqollar]]ın sultanlığa yürüşləri ardıcıl xarakter aldı. [[Monqollar]] [[1246]]-cı ildə Multanı və Uqemi tutduqda özlərinin hakimiyyətini qorumağa çalışan feodallar Dehli sultanı Nəsirəddin Mahmudun ([[1246]]-[[1265]]-ci illər) ətrafında birləşməyə məcbur oldular. Baş vəzir Qiyasəddin Balaban türk feodallarının və yerli kiçik və orta feodalların köməyi ilə [[1265]]-ci ildə Sültan Nəsirəddini devirib özünü sultan elan etdi. Güclü ordu yardan və onu səlcuq ordusunun nümunəsində təşkil edən Balaban [[monqollar]]ı ölkədən qovmağa nail oldu. O, mərkəzi hakimiyyətə tabe olmaq istəməyən iri feodalların müqavimətini qıra bildi. Bütün diqqət monqol hücumlarının qarşısının alınmasına yönəldildi.

 

 

Dehli sultanlığı feodal monarxiya dövləti idi. Dövlətin başında qeyri-məhdud səlahiyyətlərə malik olan sultan dururdu. Sultanın ən yaxın köməkçisi icraedici və nəzarətedici funksiyaları olan baş vəzir sayılırdı. Vəzir həm də çoxlu miqdarda idarələrə, həmçinin verji toplanmasına və hərbi işlərə də rəhbərlik edirdi. Dehli sultanlığı inzibati cəhətdən bir neçə vilayətə bölünmüşdü. Vilayətlərin idarə olunmasını sultan tərə­findən təyin edilən valilər həyata keçirirdilər. Valilər, adətən, sultan ailəsinə mənsub olan şahzadələrdən və tanınmış varlı feodallardan təyin olurdu. Onların əsas işi məmurlara, iqta sahiblərinə vergiləri yığmaqda kömək və nəzarət etmək, həmçinin əhalinin narazılıqlarını aradan qaldırmaq idi. Bunları həyata keçirmək üçün valilər daim muzdlu ordu saxlayırdılar. Valilər vilayətdən yığılan verginin bir hissəsini mərəkzə göndərir, qalan hissəsini isə vilayətin ehtiyacları üçün sərf edirdilər. Vilayətlərdən vergilərin yığılmasını asanlaşdırmaq üçün dairələr təşkil edilmişdi. Dairələrin başında vali tərəfindən təyin edilmiş rəislər dururdu. Ölkədə məhkəmə işlərini qazılar həyata keçirirdi. Müsəlman olmayan əhali dövlət məmurları tərəfindən mühakimə edilirdi. Qərbi Pəncabda İslamın təsiri daha güclü idi.

Dehli sultanlığının yaranmasından əvvəl Hindistanda torpaq maharac adlandırılan böyük knyaza məxsus idi. Maharacın mülklərinə daxil olmayan torpaqlar xidmət müqabilində vassallara verilirdi. Xidmət müddəti qurtardıqdan sonra həmin torpaqlar geri alınaraq knyaza qaytarılırdı. Torpaq sahələrinin bir hissəsi isə məbədlərə məxsus idi. Dehli sultanlığı yarandıqdan sonra mövcud torpaq mülkiyyət formalarında qismən dəyişikliklər edildi. Yeni tətbiq edilmiş qaydalara görə torpağın kimə mənsubluğundan asılıl olmayaraq, dövlətin xeyrinə vergi ödənilməli idi. Əsas torpaq mülkiyyətçisi dövlət hesab olunurdu.

 

Sultan Əlaəddin Xələcin dövründə ([[1296]]-[[1316]]) Dehli sultanlığı güclü muzdlu ordu hesabına [[monqollar]]ın üç hücu­munun qarşısını ala bildi.

 

 

[[Monqol]] hücumları fasilə verdikdə sultan Əlaəddin [[1308]]-[[1311]]-ciillərdə Dekan ərazisinə yürüş edərək, Kaver çayınadək olan bölgələri sultanlığa qatdı. Beləliklə, tarixdə ilk dəfə olaraq bütün [[Hindistan]]ı birləşdirməyə nail oldu. Əhali üzərinə qoyulan vergilərin ağırlığı, iri feodalların mərkəzi hakimiyyətdən nara­zılığı [[1316]]-cıildə sultana qarşı qiyama səbəb oldu. Taxt-tac uğrunda müba­rizə mü­səlman-türk sülaləsi Tuğlaqilərin xeyrinə nəticələndi. Ölkədə gedən qarı­şıqlıq nəticəsində Dekan knyazlıqları sultanlıqdan ayrıldı. Tuğlaqilərin görkəmli nümayəndəsi Qiyasəddin Tuğlaqi ([[1325]]-[[1351]]) yenidən bu torpaqları sultanlığa qaytardı. [[1326]]-cı ildə isə paytaxtı [[Dehli]]dən ölkənin mərkəzində yerləşən Deoqir şəhərinə köçürdü. [[Dehli şəhəri]] bundan sonra tənəzzül edərək, əvvəlki əhəmiyyətini itirdi. Mərkəzin yarımadanın içərilərinə köçürülməsi şimalda sultanın mövqeyinin zəiflməsinə səbəb oldu. Bundan [[monqol]] xanları və [[Dehli]] fe­odalları istifadə etdilər. Ölkənin [[şimal]]ını bürümüş qiyamların qarşısını almaq məqsədilə Qiyasəddin böyük bir ordu yarada bildi. Bu məqsədlə əhali üzərinə yeni vergilər qoyuldu.