Tayvan: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k İsmayılzadə Ayla tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq II. Niveles tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu.
k Baskervill tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq İsmayılzadə Ayla tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu.
Sətir 1:
{{Qaralama-az}}
{| border=1 align=right cellpadding=4 cellspacing=0 width=300 style="margin: 0 0 1em 1em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;"
|+<big>'''Çin Respublikası'''<br />'''{{lang-en|Republic of China}}'''</big>
Sətir 39 ⟶ 38:
'''Çin Respublikası''' ({{lang-zh|中華民國, 中华民国}} — ''Zhōnghuá Mínguó'', ''Çjunxua Minqo'', {{lang-en|Republic of China}};) qeyri-rəsmi, yerləşdiyi [[Tayvan]] adasının adına uyğun olaraq '''Tayvan''' adlanır — [[Şərqi Asiya]]da qismən tanınan [[dövlət]].
 
Çin Respublikası çox ölkə tərəfindən tanınmayan, Tayvan adasında yerləşən və əksəriyyətlə bu adaadanın adı ilə xatırlanan uzaq şərq ölkəsidir. [[1912]]-ci ildə bu günki Çin Xalq Respublikası torpaqlarında qurulan ölkə Birləşmiş Millətlər Cəmiyyətinin üzvü idi. TayvandaTayvan da daxil olmaq üzrə ətraf adalarla birlikdə [[İkinci Dünya Müharibəsi]]<nowiki/>ndən sonrasındasonra sərhədlərisərhədlərini içərisinə daxilmüəyyən etmişdietmişdir. 1949-cu ildəkiildə Çin Vətəndaş müharibəsisinimüharibəsində Çin Milli Partiyasının hakimiyyəti itirməsiitirməsindən üzərinəsonra ölkə Çin Kommunist Partiyası rəhbərliyinin əlinə keçir. BunuladaBunula da Çin Xalq Respublikası qurulur. Çin Milli Partiyasının liderilider Zəng Sürüş Şek Tayvan adasına qaçmalı olur. Çin Respublikasının fəaliyyətinifəaliyyətinin buradan davam etdiyini dünyaya elan etdiredir. 1949-cu ildəkiildə baş verən bu yenidən quruluşyenidənquruluşu dünya tərəfindən qəbul olunurtanıyır. 1971-ci ilə gəlindiyindəildə Çin Respublikasırespublikası BirləşmişBMT-dən Millətlərçıxarılır Təşkilatından çıxarılaraq oraoraya Çin Xalq Respublikası daxil edilir. İndikiHal vaxtdahazırda Çin Respublikası 23 ölkə tərəfindən tanınmaqdadır. Çin ifadəsi Çin Xalq Respublikası adına istifadə edilərkən, Çin Respublikasına isə ümumiyyətlə Tayvan deyilməkdədirdeyilir. Bunun yanındaTayvan beynəlxalq quruluşlardaquruluşlara larda Çin Taypesi (Chinese Taipei) adı ilə üzv olmuşdur. ƏhalisininƏhalinin 90 % -dən çoxu Xanxan Çinlisiçinlisi olan bu adaTayvan Çin Xalqxalq Respublikası ilə sıxiləsıx ticarət əlaqələri yaratmışdıryaradıb.Amma Bununlakommunist belərejiminə kamunist rejimi iləqarşı qarşılıqlısilahlı silahlanmamüqavimət vəziyyətindədirpozisiyasındadır.
 
== Tarixi ==
BoxerDövrünün Qiyamımüasir fikirlərini 1911-ciönə ildəçıxaran QingMilliyətçilər Xanədanlığınınpartiyasının devrilməsisədri ilə1911-ci Milliyyətçiildə PartiyasıÇini lideriələ Kuomingtangkeçirir təqdim etdiyi qanunlar əsasında qurulmuşdur. Bununla da Çində 2000 illik imperatorluq sonaimperatorluğu çatdırmışdırdevirir. İlk başçısıbaşçının təqdimqanunları etdiyi qanunamə qısabir müddət sonra legitinliyinilegentliyini itirmişdiritirdi. Yerinə General Yuan Shi Kai keçmiş və bir müddət sonra diktatorluq meylləriylə ölkəni yenidən çətin bir vəziyyətə salmışdır. 1916 -cı ildə Yuanın ölməsi ilə əleyhdarlarıəleyhdarlar artmışdır. [[4 May]] 1919-cı ildə tələbələrin xarici malları boykot etdiyi bir qiyam baş verir.
Rusiyadakı inqilabdan ilham alan bir qrup gənc 1921-ci ildə Çin Kommunist Partiyasını qururlar. Üzvləri arasında Zhou Ən və Mao Zedonq kimi daha sonradan böyük əhəmiyyət qazanacaq olan adlar vardı. ÇKP ilə Millətçilər arasında əlaqələr əvvəllərdə yaxşı olsa da 1925-ci ildə Yatsansanın ölməsiylə bu əlaqələr pozulmuşdur. Yatsansanın yerinə keçən Zəng Sürüş Şek, ÇKPin əksinə Qərbə yaxınlaşmaqdan yana olduğu üçün iki partiya qarşı-qarşıya gəlmişdir. Bir kommunist qiyamından qorxan Zəng Sürüş Şek əvvəl dərs olması üçün 1927-ci ildə bir çox kommunisti öldürtmüşdür. Bu gərginlik ölkəni milliyyətçilər və kommunistlər arasında uzun bir vətəndaş müharibəsiyə sürükləmuşdir.
 
== Çin Kommunist Partiyasının qurulması ==
 
Rusiyadakı inqilabın müvəffəqiyyətindəmüvəffəqiyyətindən cəsarətilham alan/sahə birtələbələr qrup1921-ci aydınildə 1921dəüsyan Çinqaldırdılar Kommunist PartiyasınıÇKP-nı qurmuşdurqururlar. Üzvləri arasında Zhou Ən/en Lai və Mao Zedong kimi daha sonradan böyük əhəmiyyət qazanacaq olan adlar da var idi. ÇKP ilə Təqdim etƏvvəllər Yatsansanın KuomingtangıKoumitangı arasındaarsaında əlaqələr başlarda yaxşı olsa da, 1925də1925-ci ildə Yatsansanın ölməsiyləölümü builə əlaqələr pozulmuşdurqırılmışdı. Yatsansanın yerinə keçən Zəng Sürüş Şek, ÇKPinQərbə əksinəyaxınlaşması Qərbəilə yaxınlaşmaqdanÇKP-nı yanaqıcıqlanırdı.Buna olduğugörə üçün iki partiya qarşı-qarşıyarasında gəlmişdirqarşıdurma yarandı. Bir kommunistKommunistlərin qiyamından qorxan Zəng Sürüş Şek əvvəl1927-ci davranmışildə olmaq üçün 1927dəkommunistlərin bir çoxqismini kommunisti öldürtmüşdüröldürmüşdür. Bu gərginlik ölkənisəbəbindən milliyyətçilərmünaqişə və kommunistlər arasında uzun bir vətəndaşdaha müharibəsiyəsa sürümüşdüralovlanmışdır.
1931-ci ildə kommunistlər Jiangxi əyalətinin Ruijin şəhərində bir çin-Sovet hökuməti qurdular. Zəng Sürüş Şekin davamlı hücumlarına hədəf olan əyalətdə bərabər olmayan şərtlərdə reallaşan qarşıdurmalarda 1934də1934-cü kommunistlərildə yaxşıcakommunistlər çətin vəziyyətə düşmüşlər. Bu uduzma vəziyyəti Maonun Çinə uyğun olmayan Sovet üsulları buraxıb özlərinə xas üsullar yaratmaları lazım olduğu fikiriylə ön plana çıxmasını təmin etmişdir. Mao əksəriyyətin kəndli olduğu Çində şəhərlərdən imtina edib hərəkəti çöl seqmentə daşımışdır. Çöl partizan taktikalarıtaktikalarını tətbiqə başlayan Mao 1934də1934-ci, 90,000-100,000 əsgərlə uzun sürəcək bir hərəkat başlatmış, bir tərəfdən milliyyətçilərlə, bir tərəfdən də yerli bəylərlə döyüşərək 1936da1936-cı ildə yalnız bir neçə min əsgərlə Yenan'a varmışdırçatmışdır.
 
== Yapon İşğalı ==
 
Bu dövrlərdə Yapon imperatoru Çini işğal etmək istədi.Bu səbələ 1936-cı ildə Çinə yürüş etdi.Qısa müddət ərzində Mançuryan vilayətini ələ keçırıb orada Mançuko yarımmüstəqil dövlətini qurdu.
Bu vaxt, İmperator Hirohito rəhbərliyində getdikcə güclənən və imperialist hədəfləri istiqamətində Çinin şimal bölgəsi Mançuryanı ələ keçərmək istəyən Yaponiya, 1936-cı yılında[kaynak ifadə edilməli] Çini işğala başlar. Qısa müddətdə Mançuryanı idarə altına alan və Mançuko adıyla özünə bağlı peyk bir devletçik quran Yaponlara qarşı bir xalq müqaviməti başlar. Bu müstəqillik döyüşünü təşkilatlandıran Mao Zedung öndərliyindəki Çin Kommunist Partiyası xalq içərisində tərəfdar toplar. 1941-ci ildə İngiltərə və ABŞ döyüşə Çinin yanında girər. 1945-ci ildə Yaponiyaya atılan atom bombaları nəticəs(n)i Yaponların çəkilməsiylə döyüşün sona çatmasını taxıban kommunistlər və milliyyətçilər arasındakı gərginlik yenidən ortaya çıxar.
Bundan narazı qalan çinli Mao Zedung xalqı başına toplayaraq Çin komunnist partiyasını qurdu.Çin Komunnist Partiyası Yaponiya ilə döyüşə başladı.1941-ci ildə ABŞ və Böyük Britaniya ÇKP-a köməyə gəldi.1945-ci ildə Yaponiyaya atom bombasının atılması ilə Yaponiya geri çəkildi.Beləliklə, döyüş sona çatdı.Millətçilər və kommunistlər arasındakı gərginlik yenidən alovlandı.Çin-Yapon döyüşü burada ÇKP-nın karına gəlir.Döyüş ərazisindəki köhnə silah-sursat yararlı idi.Bu silahlarla ÇKP nizami ordu yaradır.SSRİ ÇKP-nın müttəfiqi olduğundan Mançuryan və digər varlı vilayətlər onun əlinə düşür.1948-ci ildə Mao Zedung siyasət dəyişdirir və ölkədə idarəçiliyi ələ keçirir.1949-cu ildə ÇKP Pekini9 ələ keçirir.Milliyətçi partiyasının rəhbəri Zəng Sürüş Şek İsə ABŞ-ın diasporasının bir hissəsini və Milliyətçiləri bir yerə yığıb Tayvan adasına köçür.Burada Çin Xalq Respublikasından asılı olmayan bir dövlət qurur.
çin-Yapon Döyüşü xüsusilə ÇKPin işinə yaramışdır. Yapon əsgərlərdən qalan silahlar sayəsində nizamlı bir ordu halına gələn kommunist qüvvətləri, Sovetlərin də Mançuryaya köməyə gəlməsiylə daha zəngin əyalətlərdə də təsirlərini artırmağa başlamışlar. 1948dən etibarən Mao taktika dəyişdirər və həm əsgəri gücüylə həm də populist siyasətlərlə qısa müddətdə ölkədə idarəs(n)i əlinə alar. 1949da əvvəl Pekini daha sonra digər bir çox əhəmiyyətli şəhəri əlinə keçirən Mao, 1 oktyabr 1949-da Çin Xalq Respublikasını qurar.
Müstəqillik döyüşündə ÇKPi cəbhə gerisindən vuraraq ölkə müdafiə etməsində zəiflik yaradan Kuomingtang rəhbərliyi, daha sonra arxasına ABŞı al/götürərək xalqın reaksiyasını çəkməyə davam edər. Xalq dəstəyindən məhrum qaldıqca nüfuzunu qorumaq üçün antipatik cəhdlərə yönələn Zəng Sürüş Şek öndərliyindəki partiya rəhbərliyi 1949-cu ildə qəti uduzmaya uğrayar. Formoza adasına (Tayvan) qaçan Zəng Sürüş Şek isə burada 1928 Çin Respublikasının davamı olduğu iddiasıyla ayrılıqçı bir hökumət qurar.
 
== Təhsil ==
 
Tayvan Yponiyanın müstəmləkəsi olduğu zamanlarda təhsil Yaponiyadakı kimi keçilirdi.Daha sonra Tayvan Çinin müstəmləkəsi oldu.Bundan sonra dərhal sistem Çin sistemi ilə əvəzləndi.Hal hazırda Tayvanda Çin və Amerikan sistemlərinə əsaslanan təhsil mövcuddur.
Ali təhsil sistemi müstəmləkə dövrü ərzində Yaponiya ilə Tayvanda quruldu. Buna baxmayaraq, Çin Respublikası 1945-ci ildə Yaponiyadan Tayvanı nəzarətə alandan sonra, sistem eyni sistem ilə cəld əvəz edildi, Çin və Amerikan pedaqoji (maarifləndirici) sistemlərinin xüsusiyyətləri bir-biri ilə qarışmışdır.
 
Pedaqoji sistem ibtidaitəhsili məktəbin3 altıyerə ilini,bölür:6 ortail məktəbinibtidai, üç3 ilini,il orta məktəbin universitetin illərinindörd4 üçil iliniali özündətəhsil ehtivatədris edirolunur.
Sistem müvəffqiyyətli olmuşdur.Belə ki, onlar dünya üzərindəki ən yüksək imtahan nəticələrindən birinə sahibdirlər.Belə tədrisdə şagirdlərə texniki fənləri aşılayır və yaradıcılığı demək olar ki, təbliğ etmir.
Sistem müvəffəqiyyətli olmuşdur ki, şagirdlər dünyada ən yüksək imtahan qiymətlərinə malikdir, xüsusilə riyaziyyatda və texniki elmlərdə özünü daha aydın göstərir. Bu həmçinin mexaniki yadda saxlamağın xeyrinə tələbələrdə həddən artıq təzyiqi yerləşdirmək və yaradıcılıq potensialı yana çəkilmək üçün tənqid edilmişdir.
 
Çox Tayvan tələbəsitələbələri məktəbləritest nəticələrini ya bushiban-ı ağzınacan doldurmaqyaxşılaşdırmaq üçün izləyirBiologiya, riyaziyyat, təbiət elmləri, tarixbirdigər çoxtexniki başqalarıfənlərə bacarıqlarımaraq göstərir.Buna biliyigörə kimi fənnlərin (mövzuların) imtahanlarına qarşı həll edən problemdə yaxşılaşdırmaq. Kurslarkurslar əksər populyar fənnlər (mövzular) üçün mümkündürtəşkil olunur.Dərslərdə Dərslər mühazirələrdəmühazirələr, icmallardaicmallar, sessiyalar və şəxsi öyrədici proqramdaproqramlarda deklamasiyalar təşkil edilir.
2003 də Tayvan əhalisinin 96.1%-i savad meyyarlarına uyğun olmuşdur.
2003 üzrə , Tayvanda savad norması 96.1%dir
 
[[Kateqoriya:Çin Respublikası| ]]