Molla Vəli Vidadi: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur Teqlər: Mobil redaktə Mobil veb redaktə |
k Nihat Rzayev tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq Rüfət.S Aslanbəyli tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu. |
||
Sətir 6:
|Tam adı =
|Digər adları =
|Doğum tarixi = {{Doğum_tarixi|
|Doğum yeri = [[Şəmkir]]
|Vəfatı = {{Vəfat_tarixi|
|Vəfat yeri = [[Qazax]]
|Vəfat səbəbi =
Sətir 14:
|Sayt =
}}
'''Molla Vəli Vidadi''' ([[
== Həyatı ==
Molla Vəli Vidadi 1709-cu ildə [[Şəmkir rayonu|Şəmkir]]<nowiki/>də anadan olmuşdur. Şairin uşaqlığı və ilk gəncliyi də orda keçmişdir. Atası Məhəmməd ağa zəmanəsinin qabaqcıl və savadlı adamlarından biri idi. Məhəmməd ağa Səfəvilər dövründə İranda yaşayan Hәmzә sultanın nәslindәndir. Belə bir ailədə böyüyən Vidadi də uşaqlıqdan mükəmməl təlim-tərbiyə almışdır. Atasının ölümündən sonra Şəmkiri tərk edib, Qazağa köçmüşdür. O, ilk təhsilini Şəmkirdə almış, oxumağı davam etdirmək üçün Poyluya gəlmişdir. O, ərəb, fars dillərini mükəmməl öyrənmişdir. Şair Poyludan vətəninə qayıtmayıb Şıxlı kəndinə gəlmiş, burada Əhmədağanın yanında mirzəlik, katiblik və məktəbdarlıqla məşğul olmuşdur. Məhz buna görə də o, Mola Vəli adı ilə tanınmışdır. Qıraq Salahlıda yaşayan Molla Cəbrayıl adlı bir nəfərin qızı ilə evlənərək, Şıxlı kəndində məskən salmışdır.
Şairin əsərlərindən aydın olur ki, o, bütün həyatını Şıxlıda keçirməmişdir. Müəyyən müddət Qarabağ xanlığında yaşamış, Tiflisdə İraklinin sarayında xidmət etmiş, lakin bizə məlum olmayan səbəbə görə həbs edilmiş və həbsdən qurtardıqdan sonra Şıxlıya qayıdıb ömrünün sonuna qədər orada yaşamışdır.
M.V.Vidadinin irsinin az qismi məlumdur. Feodal zülmündən, xanlıqlar dövrünün hərc-mərcliyindən doğan kədər və ümidsizlik, mənəvi tənhalıqdan şikayət Molla Vəli Vidadinin yaradıcılığının əsas motivləridir.
Sətir 23 ⟶ 25:
Humanist sənətkar olan Vidadinin yaradıclığında vətənə, zəhmətkeşlərə məhəbbət güclüdür Şairin "Dəli könül, gəl əylənmə qürbətdə", "Ey həmdəmim, səni qana qəra eylər", "Xəstə düşdüm, gələn yoxdur üstümə" kimi şeirlərində vətən həsrəti, qəriblik iztirabı səmimi və təsirlidir.
Vidadinin aşiqanə şeirləri də var. Vidadi lirikası yüksək bədii sənətkarlıq nümunəsidir. Vidadi realist təsvirə meyl edən şairlərdən olmuşdur. Bir sıra əsərləri rus dilinə və digər dillərə tərcümə olunmuşdur.
Molla Vəli Vidadi [[13 may]] [[1808-ci il|1809-cu ild]]ə [[Qazax rayonu|Qazax]]<nowiki/>da, Şıxlı kəndində vəfat etmiş və Gəmiqaya adlı yerdə dəfn olunmuşdur.
== Molla Vəli Vidadi və Molla Pənah Vaqif münasibətləri ==
Molla Vәli Vidadi [[Molla Pənah Vaqif]]in müasiri, dostu, bəzi mənbələrə görә isə qohumu imiş.
Molla Vәlinin yaxşı elm vә savadı vә rәvan tәbi var imiş vә özü dә zöhdü tәqva әhli olub, vaxtının çoxunu ibadәtdә keçirәrmiş. Haqq söylәyәn vә haqqı dost tutan bir vücud imiş ki, hәr kәsin eybini açıq söylәmәkdәn bak vә ictinab etmәz imiş. Ona binaәn şairdәn dilgir vә rәncidә olanların әdәdi az deyil imiş. Amma bununla belә hamı onu sayarmış, xatirini әziz vә möhtәrәm tutarmış. Müasiri vәkil Әhmәdağa ilә aralarında dostluq vә zarafat var imiş vә çox vaxtı şair ona kinayә vә istehza tәriqincә acı sözlәr deyәr imiş, amma Әhmәdağa onun sözlәrindәn incimәz imiş. Belә ki, bir vaxtı bunlar yaylaqda olan zamanı evlәrindәn çıxıb gözәl vә çiçәkli dağlarda seyr edirlәr. Bu әsnada duman gәlib onları әhatә edir. Molla Vәli xovfa düşür ki, onlar azacaqlar. Amma Әhmәdağa ona ürәk-dirək verib deyir: "Qorxma, mәn sәni salamat yurdumuza apararam" vә doğrudan da Vidadini salamat gәtirib şenliyin içinә çıxarır.
Bu barәdә qeyrilәrin yanında Әhmәdağa özünü öyüb, zehn vә fәrasәtini zikr etdikdә Molla Vәli tәngә gәlib deyir: -Ağa, bu qәdәr özünü öymә, bu bir böyük hünәr deyil, qara mal da (sığır) heç azmaz.
Bәzi rәvayәtә görә, Molla Vәli Vidadi Qazax mahalında әn mötәbәr, tәdbirli vә nüfuzlu bir adam hesab olunduğuna binaәn, Gürcüstan valisi İrakli xan onu özünә müqәrrәb edib vә onun ağıl vә kamalını görüb, bәzi ittifaqlarda Qazax mahalına dair mәsәlәlәr vüqua gәldikdә onun tәdbir vә sәlahdidilә iş görәrmiş. Bu әhvalı onun dostu Molla Pәnah Vaqif eşidib Qarabağdan Vidadinin hal vә şәninә münasib bu şerlәri yazıb göndәrmişdir:
Ey Vidadi, yenә xan qulluğunda<br />
Qaim olub, nә qiyamәt eylәrsәn?<br />
Yaman gözdәn Allah özü saxlasın,<br />
İxlas ilә, kişi, xidmәt eylәrsәn.
Belә dursan o qapıda qış vә yaz,<br />
Yetişәrsәn bir çörәyә sәrәfraz,<br />
Bu doğru yolundan әyilsәn bir az,<br />
Yәqin bil ki, çox xәyanәt eylәrsәn...
Amma Vidadinin İrakli xana müqәrrәb vә mәslәhәtçi olduğunu nә gürcü vә nә rus vә nә dә bizim tarixlәrdә görmәdik. Özgә bir qövlә görә, әzancümlә mәrhum Әhmәd bәy Cavanşirin yazmağına binaәn ki, – onun Qarabağ tarixinә dair artıq bәlәdiyyәti var idi, – Molla Pәnah mәrhum İbrahim xanın müqәrrәbi-hüzuru olan zamanı öz dostu Molla Vәlini yazıb Qazaxdan Qarabağa gәtirdibdir vә burada onun xana yavuq olmağına sәbәb düşübdür vә xan Molla Vәlinin ağıl vә kamalını dәrk edib vә xüsusәn onun mömin vә müttәqi bir şәxs olduğunu görüb, ona lütf vә mәrhәmәt göstәrәrmiş vә hәr qisim röya görsә imiş Molla Vәliyә söylәr imiş. Molla dәxi onları xeyli münasib tәbir edәrmiş. Amma bu rәvayәti dәxi tәsdiq etmәyә әldә bir dәstavizimiz yoxdur. Bunun doğruluğuna şәhadәt verici "Qarabağ tarixi"ndә bir işarә görmәdik.
Doğrudur Mirzә Cәmalın yazdığı tarixdә Mirzә Vәli adlı bir şәxsin ismi zikr olunubdur, vәli haman Mirzә Vәli Qarabağda Şuşa uyezdindә Baharlı qәryәsindәn bir şirinzәban vә kardan vә zirәk bir adam imiş ki, İbrahim xan onu öz әmizadәsi Әbdüssәmәd bәy ilә Ağa Mәhәmmәd şah әvvәl dәfәdә Azәrbaycanın cәnub sәmtindә vaqe olan vilayәtlәri hiyteyi-tәsәrrüfünә götürdükdә zәval rәsmi ilә şaha göndәrmişdir. Mәzkur Mirzә Vәlinin nәsli bu halda Qarabağda vә Bakıda mövcud vә Vәliyev familiyası ilә mәşhurdurlar.
Bәs, Baharlı Mirzә Vәli ilә Şıxlı Mirzә Vәlini qarşıdırmaq böyük sәhvdir. Tәәccüb budur ki, Qarabağın әhval vә tarixinә bәlәd olanlar vә onların cümlәsindәn şair Mirmöhsün ağa Ağamirzadә Şıxlı Molla Vәlinin vücudunu bilmәrrә inkar edib, Molla Vәli Vidadi ancaq Mirzә Vәli Baharlıdan ibarәt olmasını tәkid edirlәr vә Mirmöhsün ağanın qövl vә iddiasının qüvvәsincә bunu dәxi әlavә edә bilәrik ki, neçә sәnә bundan müqәddәm Baharlı qәryәsindәn Hәmid bәy Vәliyev ismindә bir şәxs ilә tanış olduq. Bu cәnabın ziyadә xoşsöhbәt vә dilavәr olduğunu tәhsin etdikdә bizә cavab verib dedi ki, filankәs bizim babamız çox dilavәr vә fәsih bir adam imiş, özünün dә tәbi-şeriyyәsi var imiş. Babasının adını soruşduqda bizә cavab verdi ki, babamızın adı Molla Vәlidir, "Vidadi" tәxәllüs.
Sәhihi budur ki, Molla Vәli Vidadini onun dostu Vaqif çağırıb Qarabağa gәtirdibdir. Vә burada Cavanşir uyezdindә mәşhur "Gülüstan" adlanan yerdә—ki, sabiqdә xırdaca bir xanlıqdan ibarәt imiş,--Molla Vәli Vaqifin vasitәsilә ora xanının hüzurunda müqәrrәb vә möhtәrәm şәxslәrdәn birisi olubdur. Bu әhvalın doğruluğuna Vaqif ilә onun arasında vüqua gәlәn müşairә dәlalәt elәyir. Vaqif yazır:
Belә dursan o qapıda qış vә yaz,<br />
| |||