|
Noqaylar həmçinin Türkiyə və Rumıniya ərazilərində də yaşayırlar. Rusiyanın Moskva və Sankt-Peterburq kimi böyük şəhərlərində noqay diasporları fəaliyyət göstərir.
Qaraçay-Çərkəz Respublikasında (Rusiya Federasiyası) noqayların milli rayonlarının yaradılması haqqında qərar 2005-ci ilin yayında verilmişdir, hansı ki, 2006-cı il referendumunda təsdiqlənmişdir. Qaraçay-Çərkəz Muxtar Respublikasında yaşayan beş çoxsaylı xalqdanxalqlardan biri də noqaylardır.
== Tarixi ==
=== Noqayların Krım dönəmi. (XVII-XVIII əsr) ===
Qızıl Orda dövlətinin süqutundan sonra noqaylar aşağı Volqa ərazilərində yaşayırdılar, ancaq 17-ci17ci əsrdə kalmıkların şərqdəndoğudan yürüşü noqayları quzey Qafqaz, Krım ərazilərinə çəkilməsinə səbəb oldu. Noqayların digər hissəsi Aral dənizin güney hissələrinə köç edərək, qaraqalpaqların əsasını qoydular. Öz ata torpaqlarında qalmağı üstün tutan Noqaylar isə Kiçik Juzun tərkibinə qoşularaq özlərini "kazak" adlandırmağa başladılar.
1728-ci ildə Noqayların bir hissəsi Qara dənizin quzey bölgələrinə köç edərək orada Osmanlıların asılılığını qəbul etdilər. Rusların həmin ərazilərə yürüşündən sonra isə (1771) Noqaylar Kubana köçürüldülər.
=== Noqaylar Rusiyanın tərkibində. (XVIII əsr) ===
1783- cü ildə II Yekaterina Qara dəniz ətrafı dövlətlərin işğalı, əhalisinin isə Ural ətrafına köçürülməsi haqda fərman (manifest) verdi. Deportasiya cəhdləri noqaylar arasında yeni etiraz dalğası yaratdı. Etirazı yatırtmaq üçün noqayların üzərinə Suvorovun başçılığı altında qoşun göndərildi, hansı ki, noqaylara divan tutaraq onların böyük hissəsini qılıncdan keçirdikeçiri.
1812- ci ildə Qara dənizin bütün quzey bölgələri Rusiyanın tərkibinə qatıldı. Bundan sonra yerli xalqların Osmanlı imperatorluğu ərazisinə kütləvi axını başladı. Tarixi mənbələr təsdiq edir ki, həmin dönəmlərdə köç edənlərin sayı 500 mindən 1 milyona qədər olub, ancaq onların nə qədərinin noqaylar olması dəqiq məlum deyil. Çünki həmin emiqrantlar arasında müsəlman tayfaları, o cümlədən krım tatarları və.s var idi. Qalan noqaylar isə Tavriya və Kuban quberniyalarının tərkibinə qatılaraq, oturaq həyata keçdilər.
1853-56- cı il Krım müharibəsindən sonra (Osmanlı, Britaniya, Fransa, Sardin krallığı- Rusiya) noqayları yenidən Osmanlıya simpatiyada təqsirləndirdilər və onların Rusiya ərazilərindən qovulması dalğası yenidən gücləndi. On minlərcə əhali zorla köçürüldü. Bundan sonra Qara dəniz ətrafında az sayda qalan noqaylar, krım tatarlarının tərkibinə qatıldılar, əsas deportasiya olunmuş hissə isə Anadolu türkləri tərəfindən getdikcə assimləyə uğradılar.
XX əsrin ortalarında noqaylar yalnız Dağıstan, Çeçenistan və Stavropol bölgələri arasında bölüşdürülmüş Noqay düzündə yaşamağa başladılar.
| 