Alban Həvari kilsəsi: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
|||
Sətir 69:
Beləliklə, keçmiş alban vilayətləri, o cümlədən [[Artsak]] (indiki [[Qarabağ]]ın dağlıq hissəsi) İ. P. Petruşevskinin gəldiyi nəticəyə görə, ''"heç bir zaman erməni mədəniyyəti mərkəzlərinə mənsub olmamışdır"''. Məşhur erməni tədqiqatçısı N.Adontsun fikrincə. ''"Artsak həmişə erməni nüfuz dairəsindən kənarda olmuşdur".'' İ. P. Petruşevskinin yazdığına görə, ''"erməni kilsəsi Arran xalqlarının erməniləşmiş nəsilləri arasında heç olmazsa Sünikdə Orbelyanların nahararlığı dövründə və sonralar göstərdiyi mədəni təsiri göstərə bilmədi".''
X əsrin ortalarında diofizitliyə qayıdır və 10 ildən artıq bir müddət ərzində Alban Apostol kilsəsi diofizit kilsə olaraq qalır. Sonralar diofiziliyə qarşı hər yerdə mübarizə aparan erməni-qriqoryan kilsəsi alban ruhanilərini öz mövqelərindən sıxışdırıb çıxartdı və ərəblər üçün əlçatmaz dağ yerlərində yaşayan alban əhalisini qriqorianlaşdırmağa başladı və ərəb müəlliflərinin verdiyi məlumata görə, hələ X əsrdə [[Bərdə]] və onun ətraflarında işlədilən alban-arrani dili, eləcə də alban ədəbiyyatı abidələri tədricən yoxa çıxmağa başladı. Ancaq qriqorianlaşdırma prosesi və bunun nəticəsi olan erməniləşdirmə albanların kəskin müqaviməti ilə üzləşdi. XIII əsrdə [[Gəncə|Gəncəd]]ə yaşamış, mənşəcə alban olan tarixçi Kirakos Gəncəli yazırdı ki, yalnız alban "rəislərinin", yəni zadəganların çoxu qədim erməni dilini bilir və bu dildə danışırdılar. Deməli, hətta XIII əsrdə belə, Albaniya əhalisinin hamısı qədim [[Erməni dili|erməni dilini]] bilmir və öz ana dilində danışırdı.
Beləliklə, erməni-qriqoryan kilsəsi, ərəb işğalçılarının köməyilə, VIII əsrin başlanğıcından etibarən ərəb vilayəti Arrana çevrilən keçmiş Albaniyanın xristian əhalisini qriqorianlaşdırmağa başladı. Çox uzun sürən bu proses [[Eçmiadzin]]in dəfələrlə müraciətindən sonra alban katolikosluğunun çar Rusiyası tərəfindən [[1836]]-cı ildə ləğv edilməsi ilə başa çatdı. Bu gün tarixi Azərbaycan ərazisinin (tarixi [[Sünik]], [[Artsak]], [[Xaçın]], eləcə də müasir [[Qarakilsə]], [[Basarkeçər]] və s. yerlərin) bəzi kəndlərinin köklü (sonradan köçüb gəlmə yox) erməni əhalisi "erməni kilsəsinin etiqadına qoşulmuş və ermənilərə qarışmış" (A.İohannesyan) albanların nəsillərindəndir. Bu yaxınlaradək onların qonşuluğunda yaşayan, indi isə erməni təcavüzü nəticəsində qaçqına çevrilən azərbaycanlıların bir qismi isə müxtəlif səbəblərdən islamı qəbul etmiş, həmin ermənilərdən yalnız dilləri ilə fərqlənən qədim alban soylarındandır <ref>Azərbaycan Tarixi (yeddi cilddə), Bakı, 2007, II cild</ref>.▼
Beləliklə, [[Erməni Qriqoryan Kilsəsi|erməni-qriqoryan kilsəsi]], Ərəb xilafətinin köməyilə, VIII əsrin başlanğıcından etibarən ərəb vilayəti Arrana çevrilən keçmiş Qafqaz Albaniyasının xristian əhalisini qriqorianlaşdırmağa başlasa da sonrakı dövrdə bir tərəfdən erməni-qriqorian kilsəsi ilə, o biri tərəfdən gürcü pravoslav kilsəsi ilə mübarizə aparan Alban Apostol kilsəsi XIII əsrin ortalarında '''avtokefallığını''' bərpa edir, Qanzasar monastırı*( '''Azərbaycan Respublikasının Ağdərə rayonunun Vəngli kəndində Xaçın çayının sol sahilində dağın üstündə ucaldılmış məşhur [[Qandzasar məbədi|Qanzasar məbədi]] [[Qafqaz Albaniyası]] xristian memarlığının ən görkəmli abidələrindən biridir. Monastırın divarında daş üzərindəki epiqrafik yazıdan məlum olur ki, bu abidə "yüksək və böyük Arsax" ölkəsinin hökmdarı, geniş vilayətin çarı, Böyük Həsənin nəvəsi, Vaxtanqın oğlu, [[Həsən Cəlal]] Dövlə və anası Xorişə xatun tərəfindən [[1216]]-[[1238]]-ci illərdə inşa edilmişdir.)''' Alban Apostol avtokefal kilsəsinin iqamətgahına çevrilir. Məkansız qalan erməni icması üçün yeni ərazilər axtarışında olan erməni-qriqoryan kilsəsi, erkən orta əsrlərdən etibarən Azərbaycan torpaqlarına nəzər-diqqətini yönəltmiş, Azərbaycanın maddi-mədəni irsi olan Alban Apostol kilsəsinə sahib çıxmağı qarşısına məqsəd qoymuşdu. Əsrlərlə bu siyasəti yeridən erməni-qriqoryan kilsəsi XIX əsrin birinci otuzilliyində Rusiya imperiyasının Azərbaycan torpaqlarının işğalından sonra “Böyük Ermənistan” uydurması üçün münbit şəraitin yetişdiyinə əmin olaraq, Alban Apostol kilsəsinin irsinə sahib çıxmaq məqsədi ilə öz dindarlarının bölgədə imperiyanın siyasi hakimiyyətinin sosial bazasını təşkil edəcəyinə Rusiyanı inandıra bilmiş, '''imperator I Nikolayın 11 mart 1836-cı il tarixli Fərmanını imzalamasında özünəməxsus xidmət göstərmişdi.''' Beləliklə''',''' Alban Apostol kilsəsinin maddi-mədəni irsinə nəzarət erməni-qriqoryn kilsəsinin ixtiyarına keçdikdən sonra erməni millətçilərinin Azərbaycanın tarixi torpaqlarına qarşı əsassız iddialar qaldırmaları üçün münbit bir zəmin yaranmışdı.
▲
== İyerarxik münasibətlər ==
| |||