İrimeyvə stenotaeniya

Elmi adı:

Fəsilə: Kərəvüzkimilər—Apiaceae Lindl. 

lat. Stenotaenia macrocarpa Freyn et Sinth. ex Freyn (Stenotaenia daralaghezica (Takht.) Schischk.) 

IUCN Qırmızı Siyahısına görə növün kateqoriyası və status:

“Nəsli kəsilməyə həssas olanlar” kateqoriyasına aiddir –VU D2. Azərbaycanın nadir növüdür. 

Qısa morfoloji təsviri:

Çoxillik hündürlüyü 1 m-ə çatan, qalın silindirşəkilli, sıx və qısa tükcüklü bitkidir. Gövdənin aşağı hissəsindəki yarpaqlarının qınları tam, gövdəni bürüyən və genişdir, bölünmüş lələklidir, seqmentləri 3-5 cüt oturaq yumurtavari, dişcikli, 2-3 pərdəli, yuxarıdan qırışıq, sərt tükcüklüdür. Çətirlərində 7-13 ədəd, uzunluğu 25 sm-ə qədər (meyvənin içərisi daxil olmaqla) müxtəlif şüaları vardır. Ləçəkləri al qırmızıdır, bayırdan tükcüklüdür. Meyvələrinin uzunluğu 12-20 mm-dir, yumşaqdır, əsasən ensizdir [4]. 

Bioloji, ekoloji və fitosenoloji xüsussiyyətləri:

Çiçəkləmə iyun-iyul, meyvəvermə iyul-avqust aylarına təsadüf edir. Mezokserofitdir. Orta dağ qurşaqlarında, kolluqlar arasında və çəmənliklərdə rast gəlinir. Efiryağlı bitkidir [5]. 

Yayılması:

Naxçıvanın dağlıq hissəsi (Dərələyəz, Aracıq, Xəzindərə və Küküdağ əraziləri [1, 4]. 

Sayı və tendensiyası:

Populyasiyanın ehtiyyatı azdır. Antropogen və iqlim təsirləri növün yox olmaq təhlükəsini yarada bilər [7]. 

Məhdudlaşdırıcı amillər:

Ekoloji və antropogen amillərin məhdudlaşdırıcı təsiri. 

Mühafizə tədbirləri:

Təhlükə altında olduğundan qorunması vacibdir [2, 6]. Məhdud sahələrdə yayılmış,mənfi təsirlərə məruz qalan növ kimi akademik H.Əliyev adına Zəngəzur Milli Parkı ərazisində yayıldığı sahələr xüsusi nəzarət altına aınmalı və təbii populyasiyaları mühafizə olunmalıdır [3]. Yayıldığı mühitə uyğun geniş ərazilərdə reintroduksiya edilməlidir [4]. 

Ədəbiyyat / References: 1. Флора Азербайджана, 1955; 2. Azərbaycan SSR-in Qırmızı kitabı, 1989; 3. İbadullayeva S.C., və b., 2001; 4. İbadullayeva S.C., 2004; 5. Ибадуллаева С.Д.и др., 2009; 6. Naxçıvan Mr-in Qırmızı Kitabı, 2010; 7.Tərtibçilərin məlumatları. 

Tərtibçilər:

İbadullayev S.C. 

Şəkil: İbadullayev S.C., Naxçıvan Mr-in Qırmızı Kitabı, 2010. 

İstinadlar: