Kipr əməliyyatı: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 36:
==Birinci Harekat==
20 iyul 1974-cü il səhəri saat 06:45-də Türk Ordusu adaya desant və dənizdən hücum həyata keçirmişdir. Kiprə ilk ayaq basan da paraşütçülər oldu. Desant briqadasının 1-ci taboru Pınarbaşına, 2-ci taboru Gönyeliyə endi. İlk taborlar enəndə ciddi müqavimətə rast gəlmədilər. Dənizdən baş verən hücum isə Dəniz piyadaları briqadası tərəfindən Pentemilli plajına baş tutdu.
Saat 11:15-də 3-cü tabor Pınarbaşına, 4-cü tabor isə Gönyelinə endi. 3-cü və 4-cü taborlar ağır artilleriya və minaatan atəşinə məruz qaldı.
[[Şəkil:Operación Atila. Monumento la Operación Jul Ago 1974.jpg|300px|thumb|1974 ilinde Türk əsgərinin adaya çıxmasını anlatan anıt]]
Komando briqadası da 20 iyul səhəri hərəkətə keçdi. 1-ci komando taboru saat 08:20-də Pınarbaşına çatdı. Onu 2-ci komando taboru ilə Gönyelinə enən 3-cü komando taboru və Hamitköyə enən Nevşehir Komando taboru təqib etdi.
Əməliyyatın ikinci günü rumlar müxtəlif istiqamətlərdən irəliləyən türk birliklərinin birləşməsinin qarşısını almaq və bu birlikləri məhv etmək məqsədilə əməliyyata başladı. Müharibə davam edərkən birliklər arasında əlaqə və koordinasiya çatışmazlığından Kocatepe mina gəmisi türk qırıcıları tərəfindən batırıldı və nəticədə gəmidə olan 54 əsgər həlak oldu.
Xarici təzyiqlərin artması nəticəsində Türkiyə hökuməti BMT Təhlükəsizlik Şurasının 353 saylı qərarını qəbul edərək 22 iyul saat 17:00-dan etibarən atəşkəsə qərar verdi. Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin bu hücumu nəticəsində Yunanıstandakı hərbi-siyasi rejim və Kiprdəki Nikos Sampson hökuməti istefa verdi. Yunanıstandakı hərbi-siyasi rejim istefa verdi və yeddi ilə yaxın Fransada mühacirətdə olan Konstantin Karamanlis hökuməti qurması üçün ölkəyə çağrıldı. Konstantin Karamanlisin 24 iyul 1974-cü ildə hökuməti qurması ilə Yunanıstanda 1967-ci ildən bəri davam edən hərbi-siyasi rejim sonuna çatdı.
==Cenevrə görüşü və ikinci hərəkat==
BMT-nin 353 saylı qərarının 5-ci maddəsinə görə Türkiyə, Yunanıstan və İngiltərə Kiprdə konstitusiyanın yenidən hazırlanması məqsədilə dərhal danışıqlara başlaması lazım idi. Buna görə də Birinci Cenevrə Konfransı 25 iyul 1974-cü ildə toplandı. 6 gün davam edən danışıqlar 30 iyulda imzalanan Cenevrə müqaviləsi ilə başa çatdı. Üç ölkənin xarici işlər naziri Kiprdə iki avtonom idarənin mövcud olduğunu qəbul etdilər və gələcək görüşmələr üçün razılaşdılar.
Protokolda II Cenevrə Konfransının 8 avqust 1974-cü ildə keçirilməsi planlaşdırılmışdı. İkinci konfransa qədər rum və yunan əsgərlərin türk bölgələrindən çəkilməsi lazım idi, lakin bu baş tutmadı. Hətta onlar türklər yaşayan ərazilərə hücumlarını davam etdirib bir çox türkü əsir almış, xüsusilə Muratağa, Atlılar, Sandallar kimi yerlərdə türk əhalini mühasirəyə almışdı.
İkinci Cenevrə Konfransı 8 avqustda başladı. Türk tərəfi bu konfransda coğrafi əsasa bağlı federativ dövlətin yaradılmasını təklif etdi, lakin bunu rum tərəfi qəbul etmədi. Türk hərbi səlahiyyətliləri rumlara daha çox vaxt qazandırmamaq, türklər yaşayan kəndlərin təhlükəsizliyini təmin etmək, birinci hərəkatdan sonra qazanılan üstünlüyü itirməmək üçün, Türkiyə hökuməti isə türklərə qarşı soyqırımı baş verməsi xəbərlərindən sonra 14 avqustda ikinci hərəkata başlamağa qərar verdilər.
Cenevrədə davam edən danışıqlarda razılaşmanın əldə olunmaması təsdiqləşdikdən sonra əməliyyatın yenidən başlayacağı mənasına gələn "Ayşe Tatile Çıksın" (Ayşə, Turan Günəşin qızıdır) kod adını Türkiyə XİN Turan Günəş baş nazir Bülent Ecevitə bildirdi.
14 avqust saat 04:30-da Kiprdəki türk birlikləri hərəkətə keçdilər. Şərq istiqamətində başlayan bu hücum hərəkatını Komando briqadasının qərb istiqamətindəki hücumu izlədi və türk birlikləri Kiprin şimal sahilində şərqdən qərbə doğru dördbucaq çəkdi. Bu dördbucağın bir tərəfi şimal sahili, digər kənarı isə Atilla xətti olaraq bilinən mərkəzi Nikosiya olmaq üzrə şərqə və qərbə yayılan xətdi. Çatılması planlanan son hədəflər şərqdə Maqosa, qərbdə isə Lefke idi. İkinci hərəkatın üçüncü günü sonunda Kipr torpaqlarının 38%-i ələ keçirildi. Ancaq, rumlar geri çəkilərkən keçdikləri türk kəndlərini yandıraraq türk əhalini qətliama məruz qoydular. Toplu qətliamlar hərəkatın sonunda ortaya çıxarıldı.
==
===Kipr türklərinin görüşü===
[[Kipr türkləri]], hərəkatdan dərhal sonra sistematik qırğınlardan xilas olmuş, yenidən qurulan asayişin təsiriylə 70lərdən əvvəlki vəziyyətə geri dönebilmiştir. Kiprli Türklərə görə Zurih müqaviləsinin verdiyi hüquqlara istinadən Türkiyə adaya haqlı olaraq müdaxilə etmiş, adanın Türk əhalisinə istiqamətli hücumların bitməsində təsirli güc olmuşdur.
| |||