Dəyirmi qurdlar: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 1:
[[Dəyirmi qurdlaraqurdlar]]a ({{lang-la|Nemathelminthes}}) ilk bədənboşluqlu qurdlar da deyilir. Onların daxili orqanları [[protoselom]] adlanan ilk boşluqda yerləşmişdir. Bu boşluğun səciyyəvi xüsusiyyəti odur ki, onda xüsusi divar yoxdur. Azərbaycanda dəyirmi qurdlardan 843 növ [[nematod]] tapılıb.
 
{{Takson
| adı = Dəyirmi qurdlar
| aləmi = Heyvanlar
| şəkil = BağırsaqAscaris nematodulumbricoides.jpg|thumb|nematodajpeg
| şəkil məlumat = Nematoda
| şəkilaltı yazı =
Sətir 29:
 
== Quruluşu və fiziologiyası ==
Dəyirmi qurdların bədəni silindrik uzunsov, buğumsuz və kirpiksiz olur. Bu orqanizmlərin 80.000-ə qədər növü var. Onlar demək olar ki, bütün ekoloji mühitlərə uyğunlaşmışdır. Bədənin uzunluğu 0.01 mm-dən (bəzi fırlanğıclar) 8.5 m-ə qədər (kaşalotun ciftində parazitlik edən Placentonema gigantissima) dəyişir. Kutikulanın üzəri həm hamar, həm də az və ya çox dərəcədə çıxıntıya malik olur. Kutikulanın altında hipodema adlanan epiteli toxumaları yerləşmişdir. Əzələlər uzununa əzələlərdən ibarətdir və bütöv qat əmələ gətirmir. Eninə əzələlər ixtisar olunmuşdur və ona görə də həqiqi dəri-əzələ kisəsi inkişaf etməmişdir. Bədənin ön hissəsində ağız dəliyi, arxa tərəfində isə anus dəliyi yerləşmişdir.
Dəyirmi qurdlar üçün səciyyəvi xüsusiyyətlərdən biri də onlarda həzm sisteminin üç hissəyə - ön, orta və arxa bağırsağın ayrılması və anusla nəhayətlənməsidir.
Bir çoxu insan, heyvan və bitki orqanizmlərində parazitlik edir. Dəyirmi qurdların bədəni bilateral simmetriyaya malikdir. Dəyirmi qurdlara güclü inkişaf etmiş əzələ, həzm, ifrazat, sinir və cinsiyyət sistemi xarakterikdir. Qan-damar və tənəffüs sistemi yoxdur. Əksəriyyətiayrıcinslidir. Bəzi növlər bitki, heyvan və insanlarda təhlükəli parazitlik edir.
Dəyirmi qurdlar arasında həm sərbəstyaşayan, həm də parazitlik edən formalar mövcuddur. Bəzi formaların inkişafı sahibdəyişmə ilə gedir. Dəyirmi qurdlar tipi bir neçə sinfə ayrılır.
Bəzi nematodlar biometodda istifadə edilir (Steinernema carpocapsae). Bəziləri sestodlarda parazitlik (hiperparazitizm) edir.
Tipin daxilində 2 sinif - Chromadorea sinfi və Enoplea sinfi mövcuddur.
Parazit həyat sürən nematodlar arasında ən çox insan askaridi (Ascaris lumbricoides), bağırsaq nematodu (Strongyloides stercoralis), əyribaş qurd (Ancylostoma duodenale), trixinella (Trichinella spiralis) və s. yayılmışdır.
Azərbaycanda dəyirmi qurdlardan 843 növ nematod tapılıb.
 
Dəyirmi qurdların bədəni silindrik uzunsov, buğumsuz və kirpiksiz olur. Bu orqanizmlərin 80.000-ə qədər növü var. Onlar demək olar ki, bütün ekoloji mühitlərə uyğunlaşmışdır. Bədənin uzunluğu 0.01 mm-dən (bəzi fırlanğıclar) 8.5 m-ə qədər (kaşalotun ciftində parazitlik edən [[''Placentonema gigantissima'']]) dəyişir. Kutikulanın[[Kutikula]]nın üzəri həm hamar, həm də az və ya çox dərəcədə çıxıntıya malik olur. Kutikulanın altında hipodema adlanan epiteli toxumaları yerləşmişdir. Əzələlər uzununa əzələlərdən ibarətdir və bütöv qat əmələ gətirmir. Eninə əzələlər ixtisar olunmuşdur və ona görə də həqiqi dəri-əzələ kisəsi inkişaf etməmişdir. Bədənin ön hissəsində ağız dəliyi, arxa tərəfində isə anus dəliyi yerləşmişdir.
== Mənbə ==
Dəyirmi qurdlar üçün səciyyəvi xüsusiyyətlərdən biri də onlarda həzm sisteminin üç hissəyə - ön, orta və arxa bağırsağın ayrılması və anusla nəhayətlənməsidir. İfrazat sistemi müxtəlif formada olur. Bəzi nümayəndələrdə isə olmur. Tənəffüs prosesi sərbəst yaşaya formalarda bütün bədən səthi vasitəsilə, parazit formalarda isə anaerob olur. Qan-damar sistemi yoxdur. Sinir sistemi nisbətən yaxşı inkişaf etmişdir. Bel və qarın sinirləri daha yaxşı inkişaf etmişdir. Hiss orqanlarının inkişafı isə zəifdir. Dəyirmi qurdların əksəriyyəti ayrıcinslidir. Erkək və dişi fərdlərdə [[cinsi dimorfizm]] müşahidə edilir. <ref>Bəhlul Ağayev, Zülfiyyə Zeynalova, Onurğasızlar zoologiyası, Bakı-2008</ref>
 
== Patogen əhəmiyyəti ==
 
Bəzi növlər bitki, heyvan və insanlarda təhlükəli parazitlik edir. Dəyirmi qurdlar arasında həm sərbəstyaşayan, həm də parazitlik edən formalar mövcuddur. Bəzi nematodlar [[biometod]]da istifadə edilir (Steinernema carpocapsae). Bəziləri sestodlarda parazitlik ([[hiperparazitizm]]) edir.
 
== Təsnifatı ==
 
Dəyirmi qurdları bir neçə sinfə ayırırlar:<ref>Dogel, Onurğasızlar zoologiyası, Bakı-2007</ref>
1.[[Nematodlar]] ({{lang-la|Nematodes}})
 
2.[[Qarnıkirpiklilər]] ({{lang-la|Gastotricha}})
 
3.[[Rotatorilər]] ({{lang-la|Rotatoria}})
 
4.[[Qılqurdkimilər]] ({{lang-la|Nematomorpha}})
 
5.[[Tikanbaşlılar]] ({{lang-la|Acanthocephala}})
 
Ən geniş yayılmış nümayəndələrindən biri [[Askaridlər]]dir.
 
== Xarici keçidlər ==
 
http://biodiversity.az/54/61/70/72
 
[http://www.microbiologynotes.com/general-characteristics-of-phylum-nemathelminthes/ Nemathelminthes]
 
== Həmçinin bax ==
 
[[Askaridlər]]
 
[[Yumru qurdlar]]
 
[[Rotatorilər]]
 
== Ədəbiyyat ==
 
#Dogel, Onurğasızlar zoologiyası, Bakı-2007
 
#Bəhlul Ağayev, Zülfiyyə Zeynalova, Onurğasızlar zoologiyası, Bakı-2008
 
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}