Mürəkkəb cümlə: Redaktələr arasındakı fərq

Mürəkkəb cümlənin tərkib hissələri şərti olaraq "cümlə" adlandırılır. Həqiqətən də mürəkkəb cümlənin hər bir tərkib hissəsi öz xüsusiyyətlərinə görə sadə cümləyə bənzəyir: sadə cümlələrdə olduğu kimi, mürəkkəb cümlələrin də hər bir tərkib hissəsi baş və ikinci dərəcəli üzvlərdən ibarət olur; mürəkkəb cümlənin də hər bir tərkib hissəsi müxtəsər və ya geniş cümlə şəklində formalaşır; mürəkkəb cümlənin də hər bir tərkib hissəsi cüttərkibli və ya təktərkibli "cümlə" şəklində formalaşır. Bu uyğunluqlara baxmayaraq, mürəkkəb cümlənin ayrı-ayrı tərkib hissələrini həqiqi mənada "cümlə" adlandırmaq olmaz. Çünki tərkib hissələr ayrı-ayrılıqda məna bütövlüyünə və vahid bitkinlik intonasiyasına malik olmur. Səslər qovuşaraq qovuşuq səs, sözlər birləşərək mürəkkəb söz əmələ gətirdiyi kimi, cümlələr də müxtəlif üsullarla məna və qrammatik cəhətdən, vahid intonasiya əsasında birləşərək daha iri sintaktik vahidlər – mürəkkəb cümlələr əmələ gətirir. Biz bunu hər hansı bir mürəkkəb cümləni tərkib hissələrinə ayırıb iki müstəqil cümlə şəklində işlətməklə də görə bilərik; məs.: Mən bilirəm, sən neyləmək istəyirsən – cümləsini iki müstəqil cümləyə ayırsaq, əvvəlki intonasiyadan və məna bütövlüyündən əsər-əlamət qalmaz; Mən bilirəm. Sən neyləmək istəyirsən?!

Mürəkkəb cümlənin semantik cəhəti – məzmunu da tədqiqat baxımından maraqlı və əhəmiyyətlidir. Müəyyən bir nitq şəraitində və ya mətn daxilində hər hansı bir mürəkkəb cümlənin ifadə etdiyi məzmun, onun aktuallaşdırma, aktual üzvlənmə imkanları cümlənin funksional aspektidir. Sadə cümlənin aktuallaşdırma imkanları üzvlərin sırası və intonasiya ilə reallaşırsa, mürəkkəb cümlədə bunlarla yanaşı, komponentlərin – tərkib hissələrin sırası da mühüm amildir. Dildə adətən emosionallığın az olduğu cümlələrdə birinci tərkib hissə "məlum olan"ı – temanı, ikinci tərkib hissə "yeni"ni – remanı ifadə edir; məs.: Bizim məhəllədə hamı Ziba xalanın xətrini istəyirdi, çünki xeyrə-şərə yarayan arvad idi (Elçin) – cümləsində birinci tərkib – baş cümlə tema, ikinci tərkib hissə – səbəb budaq cümləsi remadır. Əgər bu cümlədə tərkib hissələrin yerini dəyişərək, həmin cümləni: Xeyrə-şərə yarayan arvad idi, ona görə də bizim məhəllədə hamı Ziba xalanın xətrini istəyirdi – şəklinə salsaq, yenə də birinci tərkib temadan, ikinci tərkib remadan ibarət olacaqdır. Birinci cümləyə aktuallaşdırma baxımından: Ziba xala necə arvad idi?, ikinci cümləyə: Nə üçün hamı Ziba xalanın xətrini istəyirdi? sualını vermək olar.

== İstinadlarâİstinadlar ==