Gəncəçay: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
Gəncəçay |
||
Sətir 14:
|Su sistemi = Mingəçevir su anbarı/Kür/Xəzər dənizi
|Hövzəsi = [[Xəzər dənizi]]
|Qolları = <!--
|Uzunluğu = 99 km
|Hövzəsinin sahəsi = 752 km^2
|Çayın meylliyi = <!-- çayın meylliyi, m/km-->
|Mənbəyinin yüksəkliyi = <!-- mənbəyinin dəniz səviyyəsindən yüksəkliyi, m-->
Sətir 31:
|lon_min=0|mark =Blue pog.svg|marksize=7||label_size=80|label=mənsəbi}}
}}}}
'''Gəncəçay''' - [[Kiçik Qafqaz]] dağ sisteminin [[Azərbaycan Respublikası]]ndakı hissəsi, əsasən, ümumi baş suayrıcısı olmayan və müxtəlif istiqamətlərdə uzanan bir neçə silsilədən ibarətdir. Bunlar Murovdağ, Qarabağ, Mıxtökən silsilələri, Şahdağ, Şərqi-Göyçə (Şərqi Sevan) Zəngəzur, Dərələyəz silsilələrinin bir hissəsi, vulkanik Qarabağ yaylasının çox hissəsi, Başkənd-Dəstəfur çökəkliyi və s. ibarətdir. Şahdağ silsiləsi şimal-qərbdə eyni adlı Şahdağ zirvədən (2901 m) başlanır və cənub-şərqdə Hinaldağ zirvəsinədək (3367 m) davam edir. Hinaldağdan şərqə Murovdağ silsiləsi Gamışdağınədək (3724 m) uzanır. Bu silsilələrdən şimalda Başkənd-Dəstəfur çökəkliyi, daha şimalda isə Şəmkir günbəzvarı yüksəkliyi yerləşir. Həmin yüksəklik Şahdağ və Murovdağ silsiləsidir (hündürlüyü 3000 m-dək).Kiçik Qafqazın Qarabağ silsiləsindən axan çaylar (Xaçınçay, Tərtərçay, Qarqarçay və s.) Kür çayının sağ qollarıdır, Zəngəzur silsiləsindən axan (Naxçıvançay, Əlincəçay, Gilançay və s.),Kiçik Qafqazın cənub-qərb yamacından axan (Həkəriçay, Quruçay, Köndələnçay və s.) çaylar, Şimal-şərq yamacından axan (Zəyəmçay, Şəmkirçay, Qoşqarçay, Gəncəçay, Kürəkçay və s.) çaylar Araz çayının sol qollarıdır.
Gəncəçay Kiçik Qafqazın Murovdağ silsiləsinin şimal yamacından axmağa başlayır.Çayın mənsəbi 2814 m yüksəklikdədir.Gəncəçay Kürə mənsəbindən 720 km yuxarıda tökülür.Gəncəçayın uzunluğu 99 km,hövzəsinin sahəsi 752 〖km〗^2-dir.Çayın 9 qolundan 5-i sağ,4-ü sol qoludur.[[Kür]]ün sağ qoludur. [[Daşkəsən]], [[Xanlar]] rayonları, [[Gəncə]] şəhər Sovetliyi ərazisindən axaraq, [[Mingəçevir su anbarı]]na tökülür.
{| class="wikitable"
|-
! Çayın ad !! Hansı sahildən tökülür !! !! ML , km !! F ,km^2
|-
| Zincirliçay || sol || 91 || 11 || 29
|-
| Danaqıransu || sağ || 85 || 9 || 14
|-
| Zivlənçay|| sağ || 75 || 15 || 48
|-
| Qoçazçay|| sağ || 72 || 7 || 14
|-
| Çimkirçay|| sağ || 69 || 6 || 10
|-
| Dəstəfurçay|| sol || 66 || 28 || 69
|-
| Mədyunçay || sağ || 59 || 6 || 12
|-
|Dərəmirzəçay|| sol || 56 || 12 || 46
|-
| Xanbulaq || sol || 53 || 13 || 25
|-
| Nümunə || Nümunə || Nümunə || Nümunə || Nümunə
|}
== Ümumi məlumat ==
Gəncəçay qidalanmasında qar suları 32 %,yeralti sular isə 44 % təşkil edir.Yaz gursulu fazasında illik axım 60 % -dən çoxunu təşkil edir.Gəncəçay yaz gursulu rejim fazalı çay qrupuna aiddir.Gursululuq adətən mart ayından iyul ayınadək davam edir.Gursulu rejim fazasının orta çoxillik davamiyyəti 137-150 gündür.Gursululuq rejim fazasının başlanma orta tarixi Gedamışda 17 mart,Zurnabadda 9 mart,Alaxançallıda 20 mart;qurtarma tarixi isə müvafiq olaraq 4-6 avqustdur.
Zivlənçayda isə gursululuq 133 gün davam edir,orta başlama tarixi 17 mart,qurtarma tarixi isə 28 iyuldur.Gəncəçayın Gedamış kəndi yanında (F=112 〖km〗^2) axım norması 1,63 m^3/s,ən böyük su sərfi 15,9 m^3/s 7 iyun 1974-cü ildə,minimal su sərfi 0,37 m^3/s 14 fevral 1986-cı ildə müşahidə edilmişdir.Gəncaçayın qolu Zivlənçayda (46,6 〖km〗^2) illik axım norması 1,07 m^3/s,maksimal su sərfi 15,7 m^3/s 17 iyun 1973-cü ildə,minimal su sərfi 0,18 m^3/s 16 noyabr 1960-cı ildə müşahidə edilmişdir.
Zivlənçayın Gəncəçaya töküldüyü yerin yuxarı hissəsində bulanıqlıq dərəcəsi 590 q/m^3 qeyd edilmişdir.Çayların çirklənməsinin göstəricilərinin biri nitratlardır.Ümumi dəmirin miqdarı Gedamış kəndi yanında 1,3 mq/l-dir.Zivlənçayın özündə isə 3 mq/l qeydə alınıb.
Gəncəçaydan suvarmada, energetikada və başqa sahələrdə (dəyirmanların işlədilməsində) geniş istifadə edilir. Zurnabad kəndi qarşısında su anbarı yaradılmışdır.
==== Gəncəçay sağ qolu Zivlənçay ====
Zivilənçay hövzəsində atmosfer yağıntıları 600-1000 mm təşkil edir. Ərazinin bitki örtüyü subalp və alp çəmənləri ilə xarakterizə olunur. Burada ibtidai və torflu dağ-çəmən torpaqları yayılmışdır. Bu zonada iki landşaft tipi vardır:
* İntensiv parçalanmış yüksək dağların nival, qismən nival-buzlaq və subnival landşaftları
* İntensiv parçalanmış yüksək dağların alp, subalp çəmənlikləri və çəmən-çöl landşaftları
Ərazinin relyefi yüksək, orta və ntensive parçalanmış qırışıqlı-qaymalı nival-buzlaq və qırışıqlı-qaymalı dağlarla xarakterizə olunur.
== Həmçinin bax ==
Sətir 45 ⟶ 75:
== Mənbə ==
* [http://river.aznet.org/asag4.html Gəncəçay]
*anl.az/el/Kitab/2013/Azf-271133.pdf
{{Azərbaycanın su hövzələri}}
| |||