Nüvə reaktoru: Redaktələr arasındakı fərq

'''Nüvə reaktoru''' - enerji ayrılması ilə müşahidə olunan, idarəolunan özütənzimlənən [[zəncirvari reaksiya|zəncirvari parçalanma reaksiya]]sının təşkili üçün nəzrdə tutulan qurudur. Dünyada geniş yayılmış nüvə reaktorları [[uran]] və [[plutonium]]un parçalanması sayəsində yaranan olunan istilikdən istfadəistifadə edərək elektrielektrik enrjisienerjisi əldə olunur. Elmi-tədqiqat reaktorları isə [[material]]ların araşdırılması üçün sərbəst [[neytron]]ların, və ya [[tibb]] üçün xüsusi [[radioaktiv]] [[nuklid]]lərin yaradılmasında tətbiq tapır.

İmperator Vilehlmin dövründə [[Almaniya]]da "Uran layihəsi" nasistlərin dövründə də davam etdirilir və onun rəhbərliyi formal olaraq Vaytsekkere tapşırılır. İşi isə əslində [[zəncirvari reaksiya]]nın nəzəri əsaslarını qoyan Heyzenberq görür. Vaytsekker qrup işçiləri ilə ilk nüvə reaktorunun yaradılması ilə məşğul olur. 1940-cı ildə qrupun üzvü Hartek ilk dəfə olaraq uran oksidi və bərk [[qrafit]] yavaşıdıcısınənyavaşıdıcısının tətbiqi ilə ilk dəfə olaraq zəncivari reaksiya sınağını aparır. Ancaq onun əlində olan material nəticə almağa kifayət etmir. 1942-ci ilədildə [[Leypsiq]] universitetində həmin qrupun iştirakçısı olan Döpel tərəfindən sınaq stendi hazırlanr və 1942-ci idə bu stenddə külli miqdarda neytronların əldə olunması mümkün olur. 1945-ci ildə alman mütəxəssislərinə tam zəncirvari reaksiyanın aparılması nəsib olur.

SSRİ-də reaktorların işəsalma özəllikləri, işləməsi və nəzarətinin nəzəri və praktiki tədqiqatı akademik [[İqor Kurçatov]]un rəhbərliyi altında bir qrup fizik və [[mühəndis]]lər tərəfindən həyata keçirilimişdir. İlk sovet reaktoru 1946-cı ildə F-1 SSRİ EA-nın 2 №-li [[laboratoriya]]sında qurulmuşdur. F-1 reaktoru qrafit bloklardan və diametri 7,5 m olan kürələrdn hazırlanmışdır. Kürənin mərkəzində diametri m olan deşiklərdə uran çubuqlar yerləşir. F-1 və ÇD-1 reaktorlarında soyuducu sisemlərsistemlər yox idi, ona görə də onlar çox aşağı gücə malik idilər (maksimal 20 Vt). F-1 reaktorunda aparılan tədqiqatlar [[sənaye]] [[reaktor]]ları üçün daha mürəkkəb qurğuların işlnməsiişlənməsi üçün əsas olmuşdur. 1948-ci ildə [[plutonium]] istehsalı üçün İ-1 reaktoru, 27 iyun 1954-cü ildə isə Obninsk (Rusiya) şəhərində gücü 5 MVt olan, dünyada ilk atom [[elektrik stansiyası]] işə salınır.

Maddə çevrilməsi zamanı sərbəst [[enerji]] o vaxt ayrıırayrılır ki, maddə də izafi enerji olsun. Bu o deməkdir ki, maddənin hissəcikləri sükunt halında başqa mümkün hallara nisbətən daha çoxdur. Sərbəst hal dəyişikliyinə energetik sədd maneçilik törədir, bunu aşmaq üçün zərrəcik xaricdən müəyyən miqdarda enerji (həyanlandırıcı enerji) almalıdır. Ekzoenergetik reaksiya o deməkdir ki, çevrilməyə həyacanlanma zamanı daha çox enerji ayrılır, nəinki, prosesin həyacanlanmasında. Enerji səddini keçmək üçün iki üsul tətbiq olunur: zərrəciklərdən yaranan [[kinetik enerji]] və ya zərrəcikləri əlaqələndirən rabitə enerjisi.

Birləşən zərrəciklərin həyacanlanması böyük kinetik enerji tələb etmir və uyğun olaraq ətraf mühitin temperaturundan asılı olmur, çünki burada həyacanlanma istifadə olunmamış əlaqələrin hesabına baş verir. Ancaq reaksiyanı həyacanlandrmaqhəyacanlandırmaq üçün zərrəciklərin özləri lazımdır. Əgər ayrıca akt yox, reaksiya zamanı makroskopik həddə enerji ayrılması nəzərdə tutulsa, onda [[zəncirvari reaksiya]]ya ehtiyac yaranır. Həyacanlanmış reaksiyada zərrəciklər energetik reaksiya məhsulu kimi yenidən yaranırlar.

İstnilənİstənilən nüvə reaktoru aşağıdakı hissələrdən ibarətdir: