Mahmud Kaşğari: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Sətir 36:
== Həyatı ==
Mahmud Kaşğari 1029-cu ildə Kaşğar elinin Azıx kəndində (indiki [[Özbəkistan]]) anadan olmuşdur. Bəzi mənbələrə görə isə [[İsıkgöl|İsık-Kul]] gölünün sahilində yerləşən Barskan şəhərində (indiki [[Qırğızıstan]] ərazisi) dünyaya gəlmişdir. İlk təhsilini Kaşğarda ''Saciyə'' və ''Hamidiyyə'' mədrəsələri kimi elm mərkəzlərində almış, dövrünün elmələri ilə bərabər [[Ərəb dili|ərəb]] və [[Fars dili|fars dil]]lərini mükəmməl şəkildə öyrənmişdir.Təxminən 1058-ci ildə [[Bağdad|Bağdada]] getmiş, bir müddət burada yaşamışdır. [[Bağdad]] həmin zaman [[Səlcuq imperiyası]]na tabe idi. Ərəblərin türkləri tanıması, onların adət və ənənələrini öyrənməsi baxımından çətinlik çəkməsi, xüsusən dil problemləri Mahmud Kaşğaridə bir əsər yazmaq ideyasını yaratdı. On il müddətində bir çox əraziləri səyahət etdikdən sonra adını tarixə həkk edən ensiklopedik əsərini yazdı.
Təxminən [[1080-ci il]]də Kaşğara qayıdan alim [[1105-ci il]]də burada dünyasını dəyişir. Kaşğar yaxınlığında Opal kəndində dəfn olunmuşdur. Üzərində ''"Müqəddəs alimin məzarı"'' yazılmış məqbərəsi [[1984-cü il]]də təmir olunmuşdur. Hal-hazırda məqbərədə alimin məzarı yerləşən otaq, [[Qurani-Kərim]] oxunması üçün ayrıca bir salon və muzey bölümü vardır. Muzey hissəsində Mahmud Kaşğarinin "[[Divanu Luğati-t-Türk]]" əsərinin əlyazması, müxtəlif dillərdə tərcümə və nəşrləri, bir neçə litoqrafik çaplı Qurani-Kərim, Mahmud Kaşğari və onun əsəri haqqında yazılmış məqalələr və kitablar nümayiş olunur. Burada həmçinin, Mahmud Kaşğarinin portreti və Qaraxanlılar dövrünə aid əşyalar da vardır<ref>Bayat Fuzuli. Büyük Türk bilgin ve ansiklopedisti Kaşgarlı Mahmut. İstanbul: "Ötüken", 2008. s.34</ref>.
Sətir 43:
== Əsərləri ==
Mahmud Kaşğarinin məşhur [[Divanu Luğati-t-Türk]] əsəri ensiklopedik xarakter daşıyır. Türk dili, ləhcələri, tarixi, coğrafiyası, [[folklor]]u, [[mifologiya]]sı, müəyyən qədər [[astronomiya]]sı ilə bağlı materialları əhatə edən bir bilik xəzinəsidir. Kitab 319 səhifən ibarətdir. Bu əsərini yazmaq üçün on ildən artıq türklər yaşayan bölgələri gəzərək material toplamışdır. [[1072]]-[[1074]]-cü illər arasında yazdığı əsərini [[1076-cı il]]ə qədər təkmilləşdirmiş, [[1077-ci il]]də [[Abbasi]] xəlifəsi Əbul Qasım Abdullaha təqdim etmişdir.
[[Şəkil:Kashgari map.jpg|200px|thumbnail|right|"[[Divanu Luğati-t-Türk]]"də "Dünya Xəritəsi"]] Müəllif Ensiklopediyada '''"Dünya xəritəsi"''' adlanan bir xəritə vermişdir. Bu xəritədə mərkəz [[Balasaqun]]u seçərək türklərin yaşadığı bütün ərazilər qeyd olunmuşdur. Xəritə üzərində ''"Əradi Azərabadkan"'' yer adı da qeyd edilmişdir.
Qaşqarlı, Xaqaniyә, Uygur, Oğuz, Kıpçak, Türmәn, Qırğız, Çiğil, Yağma, Arqu vә digәr Türk soylu xalqları Türk adı altında cәmlәşdirәn bir
Türklәrin yaşadıqları
Mahmud Kaşqari "türklərin bölgələrini, kəndlərini və çöllərini qarış-qarış gəzmişdir. Uzun illər o, türk, oğuz, qırğız şəhərlərini, kəndlərini, düşərgələrini dolaşaraq onların lüğətini yazmışdır". Nəticədə M.Kaşqari [[Xəzər dənizi|Xəzərin]] şərq sahillərindən başlamış Lobnor gölü meridianına və İli çayı enliyindən
Onun məşhur [[Divanu Luğati-t-Türk]] ([[1072]]-[[1074]]) əsərində türk qəbilələri, çoxlu dağ, çay, göl, ölkə və dövlətlər haqqında geniş məlumatlar toplanmışdır. Tyan-Şan və Yeddigöllük, İssık-Kul gölü, Balasaqun dağları (Qırğızıstanda), Altay vadisi və İli çayı və s. ən müfəssəl şəkildə səciyyələndirilmişdir. O, Narının yuxarı hövzəsində olmuş, Çatırgöl və Siziç (Songöl) gölünü qeydə almışdır. "Divan"ın sonuna əlavə olunmuş xəritə Mahmud Kaşqari dövründə türkdilli xalqların yaşadığı ərazilərin təsvirini verən ilk xəritədir. O, bir sıra paralel formada düzülmüş Qərbi Tyan-Şan dağ sistemini öz xəritəsində daha düzgün əks etdirmişdir. Kaşqari Manqışlak (Manqıstan) yarımadası ilə də tanış idi – bu yarımadaya ilk dəfə məhz onun xəritəsində rast gəlinir.
| |||