|
[[Şəkil:Cuesta_del_obispo_01.jpg|thumb|250px|Landşaft]]
'''Landşaft''' ({{lang-de|Landschaft}}) – bütün əsas komponentləri ([[litosfer]]in üst horizontları, [[relyef]], [[iqlim]], [[su]] <nowiki/>lar, [[torpaq]], [[biota]]) mürəkkəb qarşılıqlı əlaqədədirəlaqədə olan və inkişaf səviyyəsinə görə [[eynicinsli]] [[vahid]] [[sistem]] . təşkil edən [[Təbii zonalar|təbii]] [[coğrafi kompleks]].▼
'''Landşaft''' ({{lang-de|Landschaft}}) – [[Təbii zonalar|təbi]]<nowiki/>i [[coğrafi kompleks]] olub burada bütün əsas komponentlər ([[Litosfer|litosferi]]<nowiki/>n üst
▲horizontları, [[relyef]], [[iqlim]], [[su]]<nowiki/>lar, [[torpaq]], [[biota]]) mürəkkəb qarşılıqlı əlaqədədir və inkişaf səviyyəsinə görə [[eynicinsli]] [[vahid]] [[sistem]].
== Lantşaftın növləri ==
[[Ekologiya]]<nowiki/>da landşaft [[təbiət]]<nowiki/>dəntəbiətdən səmərəli istifadə məqsədini əhatə edir. Landşaftlar mənşəyinə görə iki əsas tipə ayrılır – [[təbii və antropogen.]]
== Təbii landşaftlar ==
[[Təbii zonalar|Təbii]] landşaft yalnız təbii faktorların təsiri altında formalaşır. AşağıdakıAşağıdakılar təbii landşaftlaralandşafta ayrılıraid edilir:
*[[Geokimyəvi landşaftlar|'''Geokimyəvi''' landşaft]] (Polınov, 1956) – [[kimyəvi element]]<nowiki/>lərin və birləşmələrin eyni tərkib və miqdara malik olan yer sahəsidir. Hər geokimyəvi landşafta müəyyən tip elementlərin və birləşmələrin miqrasiyası xasdır.
*'''[[ assosiasiyasıElementar landşaft]] ''' (Polınov, 1915) – eyni cinsli süxurda, eyni [[relyef]] elementində yerləşərək bir bitki assosiasiyası və bir [[torpaq]] tipi ilə səciyyələnir. Elementar landşaft ellüvial, subakval və superakval adlı üç tipə ayrılır. [[Ellüvial landşaft]] – relyefin təpəlik ([[yüksəklik]]) elementlərində formalaşır. [[Maddə]] <nowiki/>lər və [[enerji]] [[atmosfer]]dən daxil olur.▼
malik olan yer sahəsidir. Hər [[geokimyəvi]] landşaft<nowiki/>a müəyyən tip elementlərin və birləşmələrin miqrasiyası
*'''[[Subakval landşaft]]''' – [[ Relyef|relyefirelyef]] <nowiki/>nin [[Mənfi ədədlər|mənfi]] formalarında yaranır. ▼məzsusdur.
*'''[[Elementar landşaft]]''' (Polınov, 1915) – eyni cinsli süxurda, eyni [[relyef]] elementində yerləşərək bir bitki
▲[[assosiasiyası]] və bir [[torpaq]] tipi ilə səciyyələnir. Elementar landşaft ellüvial, subakval və superakval adlı üç tipə ayrılır. [[Ellüvial landşaft]] – relyefin təpəlik ([[yüksəklik]]) elementlərində formalaşır. [[Maddə]]<nowiki/>lər və [[enerji]]
[[atmosfer]]<nowiki/>dən daxil olur.
▲*'''[[Subakval landşaft]]''' – [[Relyef|relyefi]]<nowiki/>n [[Mənfi ədədlər|mənfi]] formalarında yaranır.
== Antropogen landşaftlar ==
[[Antropogen]] landşaft tipinə insan fəaliyyətinin təsiri nəticəsində ilkin təbii landşaftlandşaftın dəyişərək təbii komponentlərin əlaqələrinin pozulması daxildir. Antropogen landşaftlar bölünürlər:
* [[aqrokultur]] ([[kənd təsərrüfatı]]) landşaftı – əkin sahələri və bağlar bura daxildir.
* [[Texnogen qəzalar|texnogen]] landşaft – insanın [[Texnogen qəzalar|texnogen]] [[Fəaliyyət sahəsi|fəaliyyəti]] ( güclü [[Texniki elmlər|texniki]] vasitələrdən istifadə) nəticəsində torpağın sənaye tullantıları ilə çirklənməsidir, iri [[sənaye]] komplekslərinin mühitə [[təsir]]<nowiki/>i nəticəsində əmələ gələn sənaye landşaftı da [[Texnogen qəzalar|texnogen]] landşaft<nowiki/>alandşafta daxildirrdaxildir.
* [[şəhər]] ([[urbanizasiya]]) landşaftına müxtəlif tikililər, [[küçə]]<nowiki/>lər, [[park]]<nowiki/>lar, [[yol]]<nowiki/>lar və s. aiddir. <ref> Məmmədov Q.Ş., Xəlilov M.Y. "Ekologiya, ətraf mühit və insan" Bakı, "Elm" nəşriyyatı – 2006, 608 s. ISBN 5 – 8066 – 1765 - 3</ref>
== Antropogen landşaftların tarixi genetik xüsusiyyətləri. ==
[[Müasir döv]]<nowiki/>rdədövrdə [[elm]] və [[texnika]]<nowiki/>nın, məhsuldar qüvvələrin sürətli inkişafı yerin landşaft sferasının təbiətində əsaslı şəkildə ciddi struktur dəyişmələri yaratmışdır. [[XX əsr]]<nowiki/>in 60-70-ci illərindən başlayaraq [[antropogen]] landşaft<nowiki/>larınlandşaftların öyrənilməsinə maraq xeyli artmışdır.
[[XIX əsr]]<nowiki/>in ortalarından başlayaraq tədricən maşınlı [[sənaye]]<nowiki/>nın yaranması ilə dünyada və Azərbaycanda [[təbii ehtiyatlar]]ın mənimsənilməsinin yeni, daha dağıdıcı və [[Təbii zonalar|təbii]] [[landşaftlar]]<nowiki/>alandşaftlara qarşı amansız müdaxilə mərhələsi başlayır. Bu dövr [[XX əsr]]<nowiki/>inəsrin ortalarına kimi davam edir. [[Quba]], [[Qusar]], [[Gədəbəy rayonu|GədəbəGədəbəy]]<nowiki/>y, [[Daşkəsən]], [[Masallı]], [[Lənkəran]] və s. inzibati ərazilərdəki [[dağ]] [[meşə]]<nowiki/>lərimeşələri [[antropogen]] təsirlərlədən əsaslı şəkildə ziyan görür. Hazırda bu ərazilərdəki [[meşə]]<nowiki/>lərinmeşələrin əsas hissəsi təkrar törəmə meşələrdir.
[[XX əsr]]<nowiki/>inəsrin ortalarından başlayaraq insanlar elmi texniki tərəqqinin üstünlüklərindən geosistemlərin [[təbii ehtiyatlar]]ının mənimsənilməsində daha geniş istifadə edir. [[Kənd təsərrüfatı]]<nowiki/>nda [[ziyanvericilər]]ə və alaq otlarına qarşı zəhərli [[kimyəvi maddə]]<nowiki/>lərdən, əkin sahələrinin məhsuldarlığını artırmaq üçün [[kimyəvi gübrə]]<nowiki/>lərdən geniş istifadə edilməsi [[Ekoloji problemlər|ekoloji]] tarazlığın pozulmasına, qurunt sularının çirklənməsinə, biomüxtəlifliyin kəskin azalmasına səbəb olur.
[[Azərbaycan Respublikası]] dağlıq ölkə olduğundan landçaftarda gedən dəyişikliklər şaquli antropogenləşmə qanunauyğunluğuna tabedir. Belə ki, yüksəklik artdıqca təbii landşaftların antropogenləşmə sürəti və istiqaməti müvafiq olaraq dəyişir.
[[Antropogen]] [[Fəaliyyət sahəsi|fəaliyyət]] [[təbii kompleks]]<nowiki/>lərə müxtəlif formada təsir edir. Bu təsirləri bir neçə qrupda birləşdirmək olar: [[kənd təsərrüfatı fəaliyyəti]], meşə təsərrüfatı, sənaye – [[Texnogen qəzalar|texnogen]], məskunlaşma, [[turizm]]-[[rekreasiya]] və s. məqsədi ilə istifadə. Bu fəaliyyət növlərinin landşaftlara təsiri də müxtəlifdir. [[Tikinti işləri]], [[faydalı qazıntılar]]ın çıxarılması kiçik ərazi əhatə etməsinə baxmayaraq landşaft<nowiki/>lardalandşaftlarda köklü dəyişikliklər yaradır və demək olar ki, onları tam transformasiyaya məruz qoyur.<ref>Azərbaycan Respublikasının fiziki coğrafiyası, I cild, Bakı 2016, 529 s. (421-423 s.)</ref>
== Həmçinin bax: ==
* [[Antropogen]]
* [[Təbii zonalar]]
* [[Turizm]]
* [[Faydalı qazıntılar]]
* [[Azərbaycan Respublikası]]
* [[Fiziki coğrafiya]]
== Xarici keçidlər: ==
== İstinadlar ==
<references/>
[[Kateqoriya:Coğrafiya]]
| 