I Mustafa: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 2:
|azərbaycan dilində adı = '''I Mustafa'''|adın originalı = مصطفى الأول <br/> Divanə|portret =I Mustafa (cropped).jpg|portretin ölçüsü = 250|izah = |titul = [[Osmanlı sultanlarının siyahısı|15-ci Osmanlı Sultanı]]|dövr əvvəl = [[22 noyabr]] [[1617]]|dövr son = [[26 fevral]] [[1618]]|sələfi = [[I Əhməd]]|xələfi = [[II Osman]]|titul_2 = İkinci səltənət dövrü|bayraq_2 = |bayraq2_2 =Ottoman Flag.svg |dövr əvvəl_2 = [[19 may]] [[1622]]|dövr son_2 = [[10 sentyabr]] [[1623]]|sələfi_2 = [[II Osman]]|xələfi_2 = [[IV Murad]]|titul_3 = |bayraq_3 = |bayraq2_3 =Osmanli-nisani.svg |dövr əvvəl_3 = |dövr son_3 = |sələfi_3 = |xələfi_3 = |doğum tarixi = {{Doğum tarixi|1591|10|17}}|doğum yeri = [[Manisa]], [[Osmanlı imperiyası]]|ölüm tarixi = {{Vəfat tarixi və yaşı|1639|1|20|1591|1|1}}|ölüm yeri = [[İstanbul]], [[Osmanlı imperiyası]]|sülaləsi = |atası = [[III Mehmed]]|anası = [[Həlimə Sultan]]|həyat yoldaşı = |uşaqları = |imzası =Tughra of Mustafa I.JPG |dini=[[Sünni]], [[İslam]]}}
 
'''I. Mustafa''' [[Osmanlı dili|(Osmanlı türkcəsi]]: مصطفى الأول) (d. [[1591]], [[Manisa]] – ö. [[20 yanvar]] [[1639]], [[İstanbul]]), 15. [[Osmanlı sultanlarının siyahısı|Osmanlı padşahı]] və 94. [[İslam]] xəlifəsidir.<ref>http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.php?idno=310272</ref>
 
Atası Sultan [[III Mehmed|III Mehmeddir]]. I. Mustafanın [[Abxazlar|Qafqaz]] əsilli anasının adı bilinməsə də, bəzi qaynaqlarda [[Həlimə Sultan]] olaraq göstərilir.<ref>Börekçi, Gunhan (2010) ''İnkırâzın Eşiğinde Bir Hanedan: III. Mehmed, I. Ahmed, I. Mustafa ve 17. Yüzyıl Osmanlı Siyasi Krizi'', Ohio State Üniversitesi Ph.D. Doktora tezi Türkçe özeti makale Sayfa:80</ref> Osmanlı tarixində ilk dəfə padşahlığın atadan oğula keçməsi qanunu pozuldu və şahzadə Mustafa qardaşı [[I Əhməd|I. Əhmədin]] [[22 noyabr]] [[1617]] tarixində vəfat etməsi ilə taxta oturdu. Müxtəlif illərdə 2 dəfə hakimiyyətdə olmuşdur.
Sətir 17:
[[Sofu Mehmed Paşa]] və [[Şeyxülislam]] [[Xocasadəttinzadə Mehmed Əsad Əfəndi|Əsad Əfəndi]] dövrün [[validə sultan]]ı [[Həlimə Sultan]]<nowiki/>la məsləhətləşərək [[padşah]]ın əqlən zəif olduğu və bu vəziyyətdə [[taxt]]<nowiki/>da çox qala bilməyəcəyi qərarını verdi. I Mustafa [[hərəmxana]]<nowiki/>dakı otaqlardan birinə həbs olundu və ardından [[I Əhməd]]<nowiki/>in böyük oğlu [[II Osman|Şahzadə Osman]] [[taxt]]<nowiki/>a çıxdı ([[26 fevral]] [[1618]]). [[II Osman]] vaxtilə onu yox, əmisini taxta çıxardan [[Sofu Mehmed Paşa]]<nowiki/>nı [[paytaxt]]<nowiki/>dan uzaqlaşdırdı və [[şeyxülislam]]ın səlahiyyətlərini məhdudlaşdırdı.
 
Qardaşı oğlunun səltənəti illərində Sultan Mustafa həbs olunduğu otaqda nəzarət altında yaşadı. [[II Osman]] Hotin səfərinə çıxarkən qardaşı [[Şahzadə Mehmed (I Əhmədin oğlu)|Şahzadə Mehmedi]] edam etdirsə də, əmisinə toxunmamış, buna səbəb isə onun əqlən zəif olması olmuşdur. Bir müddət sonra [[əmi]]<nowiki/>sini də edam etdirmək fikrinə düşən [[II Osman]] gecikdi. Çünki artıq [[II Osman]]ın [[taxt]]ı təhlükə altında idi. [[II Osman]]ı [[taxt]]<nowiki/>dan endirmək istəyən [[Yeniçərilər|yeniçəri]] və [[sipahilər]] istədiklərini etdirmək üçün I Mustafanı [[taxt]]<nowiki/>a çıxartmaq istəyirdilər. Üsyan qaldıran [[yeniçərilər]] [[19 may]] [[1622]] tarixində [[saray]]<nowiki/>a soxuldular. [[Saray]] ağalarından biri divanə [[padşah]]ın həbs olunduğu otağı göstərmiş, ancaq qapıları aça bilməyən [[yeniçərilər]] otağın [[günbəz]]<nowiki/>ini sındırmış və 3 nəfər [[Yeniçərilər|yeniçəri]] iplə otağa girərək Sultan Mustafanı azad etmişdir. Əsgərləri görən kimi ''“Siz beni isterseniz ben de sizi isterim”'' deyərək onlara qoşulan Sultan Mustafa [[saray]]<nowiki/>da olan [[şeyxülislam]]ın atına minərək [[saray]]<nowiki/>dan çıxmaq istəsə də, atın üstündə dayana bilməmiş, bu səbəblə yeni [[padşah]] [[saray]]<nowiki/>dakı [[Topqapı sarayı#.C6.8Frz ota.C4.9F.C4.B1|Ərz otağı]]<nowiki/>na aparılmışdır. Bu əsnada üləmadan bəzi şəxslər və [[Şeyxülislam]] [[Xocasadəttinzadə Mehmed Əsad Əfəndi|Əsad Əfəndi]] üsyançılara məsləhət verərək bu işdən əl çəkmələrini desə də, onlara heç kəs qulaq asmamış, əksinə məcbur qalıb divanə [[padşah]]<nowiki/>a təzim etmişlər. [[Topqapı sarayı#.C6.8Frz ota.C4.9F.C4.B1|Ərz otağı]]<nowiki/>nda pərişan vəziyyətdə olan I Mustafa ardından yanındakı [[kəniz]]<nowiki/>ləri ilə birlikdə anasının yanına - [[Köhnə Saray]]<nowiki/>a getdiyollanmaq üçün hazırlandı. Bu əsnada əmisinin yenidən [[sultan]] elan edildiyini eşidən [[II Osman]] [[saray]]<nowiki/>dan güclüklə çıxa bilmişdir. Sultan Mustafanı [[Köhnə Saray]]<nowiki/>a aparmaq istəyən üsyançı [[yeniçərilər]] [[II Osman]]ın divanə [[padşah]]ı ələ keçirmək üçün əmr verdiyini eşitdilər və Sultan Mustafanın təhlükəsizliyi səbəbilə onu [[Orta Məscid]]ə apardılar. Hadisələri öz gözüylə izləyən [[İbrahim Peçevi]] bu əsnada böyük bir xalq kütləsinin toplandığını, hamının arabada gedən [[sultan]]ı və anasını görməyə çalışdığını, hətta bəzilərinin sarıq və paltarlarından kəsdikləri parçaları arabaya atmağa çalışdığını və bu parçaları [[Validə sultan|validə]] [[Həlimə Sultan]]ın topladığını qeyd edir.
 
Axşam saatlarında [[məscid]]ə gələn Sultan Mustafanın yanında [[ana]]<nowiki/>sı, [[kəniz]]<nowiki/>ləri və [[saray]]<nowiki/>dan çıxarkən onunla birlikdə arabaya minən [[saray]] xidmətçilərindən Dərviş ağa (sonradan [[Yeniçərilər|yeniçəri ağası]] seçildi) var idi. Üsyançılar onu [[Topqapı sarayı|Topqapı Sarayı]]<nowiki/>na aparmaq istəsələr də, Sultan Mustafa [[II Osman]] ələ keçirilmədən [[saray]]<nowiki/>a getməyəcəyini bildirdi. Bu əsnada Sultan Mustafa [[məscid]]<nowiki/>in [[mehrab]]ında oturaraq [[II Osman]]ın gətirilməsini gözləmişdir. Orada iştirak edən bir [[Yeniçərilər|yeniçəri]]<nowiki/>nin dediklərini nəql edən [[İbrahim Peçevi]] [[məscid]]ə gətirilən [[II Osman]]ın ''"Bakın görün, kimi sultan ediyorsunuz"'' dediyi, ancaq bu əsnada [[Validə sultan|validə]] [[Həlimə Sultan]]ın üsyan başçısı [[yeniçərilər]]<nowiki/>in qulağına nələrsə pıçıldadığını qeyd edir.
 
O illəri özünün Müsibətnamə əsərində qeyd edən Hüseyn Tugi isə məsələni başqa cür nəql edir. Onun yazdıqlarına görə, [[Namaz|axşam namazı]] vaxtı Sultan Mustafa əllərini qaldıraraq orada olan hər kəsi duaya çağırmış, [[II Osman]] bura gəlmədən burdan çıxmayacağını qeyd edir. Və yenə Tugiyə görə, bir gün sonra [[II Osman]] [[Orta Məscid]]ə gəlmiş, ancaq Sultan Mustafa ilə heç görüşməmişdir. Bir çox qaynaqların təsdiqlədiyi digər məlumat isə bütün bunlar olarkən, [[Həlimə Sultan]]ın [[kürəkən]]<nowiki/>i [[Qara Davud Paşa|Davud Paşa]]<nowiki/>nı [[sədrəzəm]] etmək üçün üsyançılarla razılaşdığı, ardından isə [[II Osman]]<nowiki/>a qarşı bir neçə dəfə sui-qəsd tərtib etdiyidir. Həm [[Qara Davud Paşa|Davud Paşa]]<nowiki/>nın [[Sədrəzəm|sədarət]] əmri, həm də üsyançıların tələb etdiyi bəzi təyin əmrləri isə [[Həlimə Sultan]]ın adından Qara Əhməd ağa adlı bir [[çavuş]] tərəfindən yazılmışdır.
 
20 may 1622 - cümə günü günorta saatlarında Topqapı Sarayına gələn Sultan Mustafa üçün xüsusi cülus mərasimi keçirildi və adına xütbələr oxundu. Onun ikinci səltənət dönəmi tamamilə II Osman hadisəsinin kölgəsi altında keçdi. II Osmanın faciəvi qətli isə istər İstanbul, istərsə də bölgələrdə xalq arasında yeniçərilərə və sipahilərə qarşı böyük bir nifrət qazandırdı. II Osmanın qatillərinin tapılması və cəzalandırılması məsələsindəki təzyiqlər səbəbilə 13 iyun tarixində Davud Paşa vəzifədən alınaraq edam edildi, yerinə Mere Hüseyn Paşanın gətirilməsi və yeniçəri-sipahi çəkişmələri isə vəziyyəti daha da gərginləşdirdi.
 
== Mənbə ==