Vikipediya

İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu (Azərbaycan): Redaktələr arasındakı fərq

Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Dkonul (müzakirə | töhfələr)
133 redaktə
Redaktənin izahı yoxdur
Dkonul (müzakirə | töhfələr)
133 redaktə
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 19:
[[Şəkil:Logo IIT of ANAS.png|thumbnail|İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunun loqosu|300x300px]]
 
== İNSTİTUTUN YARANMA TARİXİ ==
== Yaranma tarixi ==
İnstitutun əsasını [[1971]]-ci ildə [[AMEA]] [[Kibernetika İnstitutu]]nun nəzdində yaradılmış Avtomatlaşdırılmış İdarəetmə Sistemləri Şöbəsi (AİS Şöbəsi) təşkil edir.<ref>[http://science.az/az/iit/index.htm İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu ]</ref> [[1982]]-ci ildən AİS Şöbəsi sərbəst hüquqi şəxs kimi fəaliyyət göstərir. [[1997]]-ci ildə AİS Şöbəsinin əsasında İnformasiya-Telekommunikasiya Elmi Mərkəzi (İTEM) yaradılmışdır. 21 may [[2002]]-ci ildə İTEM-nin əsasında İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu təşkil olunmuşdur.
[[Şəkil:İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu.jpg|thumb|İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu — təmirdən qabaq.]]
Dövlətin elm siyasətini həyata keçirən Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasına ali dövlət elmi təşkilat statusu verildikdən sonra elmin inkişafında yeni dövr başlamışdır. Artıq ölkədə verilənlərin analitik tədqiqi və veb-texnologiyaları, informasiya təhlükəsizliyi, sosial şəbəkələr, biometrik identifikasiya sistemləri, informasiya resurslarının formalaşdırılması, informasiya-kommunikasiya texnologiyaları (İKT), linqvistik, coğrafi informasiya, sosioinformasiya texnologiyaları, virtual məkanda Azərbaycan dilinin tətbiqi problemləri, elm və təhsilin informasiyalaşdırılması və digər problemlər istiqamətində elmi tədqiqatların innovativ tələblərə müvafiq aparılması, bu sahələrdə mövcud elmi-texniki problemlərin həlli, innovativ layihələrin işlənilməsi, o cümlədən dövrün tələblərinə cavab verən kreativ təfəkkürlü yeni nəsil kadrların yetişdirilməsi məqsədlərinə xidmət edəcək institutun yaradılmasına zərurət yaranmışdı. 2002-ci ildə İTEM əsasında İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu yaradılmışdır.
İnstitut qısa müddət ərzində İKT-nin müasir problemlərinə dair innovativ elmi tədqiqatlar aparan bir quruma çevrilmiş, informasiya texnologiyaları və informasiya cəmiyyətinin aktual elmi nəzəri problemlərinin araşdırılmasının təməli qoyulmuş, yeni elmi şöbələr və mərkəzlər açılmışdır. İnstitut elmi tədqiqatlarda səmərəli nəticələrin əldə edilməsi, innovasiya fəaliyyətin yüksək səviyyədə təşkili üçün beynəlxalq standartlara cavab verən şəraitin yaradıldığı, cəmiyyət üçün vacib olan layihələrin həyata keçirildiyi bir elmi müəssisədir. İnstitutda elmi-texniki və innovasiya siyasətinin uğurla həyata keçirilməsi istiqamətində mühüm işlər aparılır. İKT-nin imkanlarından geniş istifadə etməklə elmi fəaliyyətin müasir tələblərə uyğun təşkili və inkişaf etdirilməsi, elmi idarəetmənin təkmilləşdirilməsi, milli elmi informasiya fəzasının formalaşdırılması, beynəlxalq elmi mühitə inteqrasiya olunması, kadr hazırlığının yüksək səviyyədə təşkili institutun basilica hədəflərindəndir.
== Maddi-texniki bazası və əməkdaşlara yaradılmış şərait haqqında ==
#İnstitutun struktur bölmələri F.Ağayev, 9 ünvanında yerləşən 7 mərtəbəli binanın 3 və 4-cü mərtəbələrində, [[Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası|AMEA]]-nın əsas binasının 2-ci mərtəbəsi və Rəyasət Heyətinin 1-ci mərtəbəsinin bir hissəsində yerləşir.
#İnstitutun əməkdaşlarının sərəncamında 120-dən artıq Pentium tipli [[kompyuter]], bundan başqa çoxlu sayda [[skaner]]lər, [[printer]]lər və digər şəbəkə-kommunikasiya avadanlıqları vardır:
*Bütün [[kompyuter]]lər [[İnternet]]ə qoşulmuşdur və işləmək üçün heç bir məhdudiyyət yoxdur;
*İnstitutun əməkdaşlarını elmi-texniki [[informasiya]] ilə təmin etmək üçün müasir tələblərə cavab verən "[[İnformasiya xidməti]]" yaradılmışdır;
"[[İnformasiya xidməti]]"nin tərkibinə adi [[kitabxana]], [[elektron kitabxana]], [[internet]]ə sərbəst daxil olub lazımi [[informasiya]]nı əldə etmək, [[CDN texnologiyası]] əsasında dinamiki formalaşan intellektual [[informasiya]] fondu və s. daxildir;
*İnstitutun əməkdaşları demək olar ki, keşmiş [[SSRİ]] ərazisində nəşr olunan bütün [[elm]]i, elmi-praktiki, texnoloji, populyar və s. kimi [[kitab]] və [[jurnal]]larla müntəzəm olaraq təmin olunurlar;
*İnstitutun əməkdaşları İngilis dilli mənbələr olan [[İEEE]], [[ACM]] kimi nüfuzlu [[elektron kitabxana]]lara abunə olublar və [[Springer]], [[Blackwell]] kimi nəşriyyatların e-jurnallarına giriş imkanları var;
*İnstitutun əməkdaşları müntəzəm olaraq vaxtlı-vaxtında [[İnformasiya texnologiyaları|İT]] sahəsində dünyanın istənilən yerində keçirilməsi planlaşdırılan beynəlxalq konfranslar, toplantılar haqqında məlumatlar alırlar.
==İNSTİTUTUN KADR POTENSIALI==
== Kadr potensialı ==
Hazırda institutda 500-ə yaxın əməkdaş, o cümlədən 4 [[akademik]], 10 [[elmlər doktoru]], 26 [[fəlsəfə doktoru]], 12 [[doktorant]] və 41 dissertant fəaliyyət göstərir. İnstitutda demək olar ki, [[İnformasiya texnologiyaları|İT]] sahəsinin bütün seqmentləri üzrə yüksəkixtisaslı mütəxəssislər vardır. [[İnstitut]] son illər ərzində respublikanın və beynəlxalq təşkilatların ayrı-ayrı qurumlarını müxtəlif ixtisaslı mütəxəssislərlə təmin etmişdir: BP, Azərcell, Hüquq mühafizə orqanları, "RİSK", "İntrans", "Azerin" BM, "SİNAM İNVEST", "ADANET", İqtisad universiteti, Memarlıq və inşaat universiteti, İdarəetmə akademiyası, [[Milli Bank]], [[Space]], [[Gömrük Komitəsi]], [[Vergilər nazirliyi]], AAK, [[YUNESCO]], [[ATƏT]]-in Kosovadakı ofisi, Kommersiya bankları, şirkətlər və s.
 
==İNSTİTUTUN MÜHÜM ELMİ NƏTİCƏLƏRİ==
== Əsas elmi-texniki nailiyyətləri ==
* Kompüter şəbəkələrində paylanmış informasiya emalı sistemlərinin layihələndirmə modelləri və metodları, kompüter şəbəkəsi mühitində paylanmış virtual hesablama mühitlərinin (superkompüter) və buludların (cloud) sintezi və təhlükəsizliyi üçün metodlar, alqoritmlər və arxitektur-texnoloji prinsiplər, audioinformasiyanın paylanmış emalı sistemlərinin sintezi üçün metod və alqoritmlər işlənmişdir.
#Respublikada ilk dəfə WAN-qlobal şəbəkə texnologiyaları (Х.25, SNA, DECNET, [[TCP/IP]] və s.) tətbiq olunmuş və real praktiki nəticələr əldə olunmuşdur (Moskva-Bakı- Tbilisi şəhərləri arasında X.25 şəbəkəsi yaradılmışdır və s.).
* Yeni informasiya texnologiyaları əsasında müəyyən sinif xüsusi təyinatlı aparatların uçuş informasiyasının operativ emalı və intellektual təhlili sistemi hazırlanmış, uçuş aparatlarının qurğularının diaqnostikası üçün metod və alqoritmlər işlənmişdir.
#Respublikada ilk dəfə LAN –[[lokal şəbəkə]] texnologiyaları (Alisa, Arcnat, Ethernet- naqilli, naqilsiz, İntranet və.s.) tədqiq olunmuş və müxtəlif qurumlarda tətbiq olunmuşdur.
* Qlobal kompüter şəbəkələrinin kommunikasiya resurslarının virtuallaşması, onların qlobal vəziyyətinin qiymətləndirilməsi və müxtəlif meyarlara əsasən səmərəlilik göstəricilərinin optimallaşdırılması üçün modellər, P2P texnologiyası əsasında qlobal şəbəkə mühitində informasiya mübadiləsinin optimal idarə edilməsi, CDN texnologiyasının köməyilə nizamsız struktura malik informasiya fəzalarının optimal strukturlaşdırılması, dinamiki formalaşan intellektual kontent-serverlər şəbəkəsinin sintezi üçün optimallaşma modelləri və alqoritmləri işlənmişdir.
#Respublikada ilk dəfə Web – texnologiyası mənimsənilmiş və [[1995]] –ci ildə [[Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası|AMEA]]-ya məxsus www.ab.az saytı yaradılmışdır. [[2007]]-ci il 17 may tarixindən etibarən institutun öz saytı [http://www.ikt.az www.ikt.az ] fəaliyyət göstərir.
* E-dövlətin idarə edilməsində əks əlaqə mexanizmi kimi GIS texnologiyalar və informasiya fəzasının kontent analizi metodları təklif edilmiş, e-dövlətin informasiya təhlükəsizliyinin təmin olunması və idarə edilməsi, e-dövlət mühitində informasiya axtarışı, emalı və sənəd dövriyyəsi sistemlərinin keyfiyyət göstəricilərinin yaxşılaşdırılması üçün modellər və alqoritmlər işlənmişdir.
#Respublikada ilk dəfə sınaq olaraq [[Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası|AMEA]] Rəyasət Heyətinin (RH) [[korporativ şəbəkə]]si yaradılmışdır.
* İnternetdən istifadənin intellektual analizi və İnternet axtarış sistemlərinin keyfiyyət göstəricilərinin yaxşılaşdırılması, veb sistemlərin təhlükəsiziliyinin təmin olunması, online mühitdə müxtəlif əlamətlərə görə sosial şəbəkələrin aşkarlanması və analizi üçün yanaşmalar və modellər, veb-resursların ccTLD və gTLD domen göstəricilərinə görə təsnifatının aparılması, onlar arasında coğrafi və semantik əlamətlərə əsasən informasiya münasibətlərinin müəyyənləşdirilməsi, informasiya idxalı və ixracı həcminin qiymətləndirilməsi, statistikasının aparılması üçün konseptual model və indikatorlar sistemi təklif olunmuşdur.
#Respublikada ilk dəfə [[Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası|AMEA]]-nın [[korporativ şəbəkə]]si mühitində [[elektron imza|elektron rəqəm imzası]] texnologiyası tətbiq olunmuşdur.
* Korporativ şəbəkələrin informasiya təhlükəsizliyinin dayanıqlığını təmin edən adaptiv virtual xüsusi şəbəkələrin sintezinin elmi-nəzəri, metodoloji və arxitektur əsasları işlənib hazırlanmış, adaptiv şəbəkələr üçün dəyər və zaman göstəricilərinə görə paylanmış optimal autentifikasiya sistemi işlənmiş və korporativ şəbəkələrdə aktiv təbiətli təhlükələrlə mübarizə vaxtı qərarların qəbul edilməsinin nəzəri-oyun modeli təklif olunmuşdur. Həmçinin kompüter şəbəkələrinin informasiya təhlükəsizliyinə olan təhlükələrin aşkarlanması, informasiya təhlükəsizliyi risklərinin qiymətləndirilməsi və idarə olunması üçün modellər təklif edilmişdir.
#Respublikada ilk dəfə [[Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası|AMEA]]-nın [[korporativ şəbəkə]]si mühitində sənədlərin elektron dövriyəsi sistemi işlənmiş və tətbiq olunmuşdur.
* Virtual məkanda informasiya müharibəsi təzahürlərinin aşkar­lan­ması üçün metodlar və alqoritmlər işləmişdir; ölkə üzrə e-elmin formalaşması, idarə edilməsi, qiymətləndirilməsi, informasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üçün modellər və metodlar, həmçinin onun texnoloji infra­strukturu olan AzScienceNet elm kompüter şəbəkəsinin yaradılması, təkmil­ləşdirilməsi, xarakteristikaları və keyfiyyət göstəricilərinin Avropa standart­larına uyğunlaşdırılması üçün bir sıra konseptual yanaşmalar təklif edilmişdir; e-dövlət mühitində sosial şəbəkələrin aşkarlanması və analizi, sirlərin mühafizəsi, proseslərin monitorinqi və qiymətləndirilməsi, online mühitdə cəmiyyətin idarə edilməsi, təhlükəsizliyin təmin olunması, fərdi məlumatların intellektual analizi üçün bir sıra yanaşmalar və metodlar işlənmişdir.
#Respublikada hələlik analoqu olmayan, AMEA-nın bütün institut və təşkilatlarını, onların şöbə və laboratoriyalarını əhatə edən, İnternetə çıxışa imkan verən, intellektual xüsusiyyətlərə malik İntranet şəbəkəsi yaradılmış və hal-hazırda fasiləsiz olaraq istismar olunur.
* İfrat böyük həcmli məlumatların (Big Data) intellektual analizi (Data Mining) üçün metodlar və alqoritmlər işlənmişdir. Mətn tipli sənədlər çoxluğunun kontentə görə avtomatik qruplaşdırılması, həmçinin avtomatik referatlaşdırılması və referatların qiymətləndirilməsi (Text Mining) üçün bir sıra modellər təklif edilmiş, metod və alqoritmlər işlənmişdir.
#Respublikada ilk dəfə [[İnternet]] üzərində [[audiokonfran]]s və [[videokonfrans]]lar təşkil olunmuşdur.
* Elmmetriya və bibliometriya sahəsində mühüm nəticələr alınmışdır. Elmi tədqiqatçıların və jurnalların qiymətləndirilməsi üçün mövcud olan indekslərin kritik analizi aparılmış və onların çatışmayan cəhətləri aşkarlanmışdır. Bu indekslərin çatışmayan cəhətlərini aradan qaldırmağa imkan verən mövcud indekslərin modifikasiyaları, həmçinin bir sıra yeni indekslər təklif edilmişdir.
#Respublikanın müdafiə qüdrətinin yüksəldilməsi istiqamətində bir sıra dövlət əhəmiyyətli işlər görülmüşdür:
* Ad hoc və sensor şəbəkələrin sintezi və onların xidmət keyfiyyəti göstəricilərinin yaxşılaşdırılması üçün modellər, metodlar, alqoritmlər və protokollar işlənmişdir.
*Qırıcı təyyarələrin "[[qara qutu]]"larındakı uçuş [[informasiya]]sını operativ emal edən sistem işlənmiş və hal-hazırda ölkənin bütün hərbi aerodromlarında müvəffəqiyyətlə istismar olunur;
* Elektron imza infrastrukturunun yaradılması üçün sonlu meydanlar üzərində elliptik əyrilər əsasında kriptoqrafik metod və alqoritmlər işlənmişdir. Biometrik eyniləşdirmə sistemlərinin yaradılması və onların təhlükəsizliyinin qiymətləndirilməsi, biometrik şablonların mühafizəsi və biometrik sensorların interoperabelliyinin təmin edilməsi üçün bir sıra metod və alqoritmlər, biometrik texnologiyaların və asimmetrik kriptoqrafik sistemlərin praktiki üstünlükləri birləşdirilməklə biometrik kriptosistemlərin sintezi metodları təklif edilmiş, fotoportretlər əsasında insan sifətinin tanınması üçün metod və alqoritmlər işlənmişdir.
*Hava hücumlarından müdafiə sistemi üçün uçan obyektlərin aşkar olunması, tanınması və bu məqsədlə yaradılmış xüsusi təyinatlı korporativ şəbəkənin vasitəsilə mərkəzi idarəetmə məntəqəsinə operativ olaraq məlumatların ötürülməsinə imkan verən sistem yaradılmışdır;
* Qeyri-səlis relyasion strukturlu biliklərin emalı texnologiyasının metodları və alqoritmləri işlənmiş, qeyri-səlis məntiqin tətbiqi ilə əmək bazarında İKT mütəxəssisləri seqmentinin təhlili aparılmış, İKT mütəxəssislərə tələb və təklifin formalaşdırlması prinsipləri və qarşılıqlı münasibətlərinin funksional modelləri təklif edilmiş, təşkilatda insan resursunun idarə olunmasında qərarların qəbulunun intellektual dəstəklənməsi üçün qeyri-səlis məntiq və qərarların qəbulu nəzəriyyələrinə əsaslanan metodlar işlənmişdir.
*Hərbi aerodromların operativ olaraq meteoinformasiya ilə təmin etmək məqsədilə xüsusi [[korporativ şəbəkə]] yaradılmışdır.
* İnformasiya cəmiyyətində bazar iqtisadiyyatının transformasiyası məsələləri araşdırılmış, İKT-yə və biliklərə əsaslanan iqtisadiyyatın inkişaf səviyyəsinin qiymətləndirilməsi metodologiyasının əsasları işlənmiş, Azərbaycanda informasiya iqtisadiyyatının təhlükəsizliyinin təmin edilməsi ilə bağlı təkliflər verilmişdir. İqtisadiyyatın “yaşıllaşdırılması” prosesləri və inkişaf problemləri təhlil olunmuşdur.
#[[Bakı]] şəhər [[metro]]politenı üçün sərnişinlərin bütün stansiyalara daxil olmasına avtomatik nəzarəti həyata keçirən sistemlər işlənmişdir. Eyni zamanda nəzarət vaxtı istifadə olunan jetonlar da bu institutda istehsal olunmuşdur.
#[[Bakı]] şəhər metropolitenində qatarların maşinistlərinin, stansiyalarda çalışan növbətçilərin, dispeçerlərin xidməti danışıqlarının operativ olaraq qeyd olunması, toplanması və emal olunmasına imkan verən xüsusi texnoloji təyinatlı korporativ audioinformasiya şəbəkəsi işlənmiş və istismara verilmişdir.
#İnstitutun əməkdaşları "Virtual [[İpək Yolu]]" layihəsinin işə salınmasını həyata keçirmişdir və fasiləsiz olaraq respublikanın bir sıra ali tədris müəssisələrinə şəbəkə xidmətləri göstərir.
#Konfranszallar üçün audioinformasiyanın qeydiyyatı sistemi işlənilmiş və istismara verilmişdir.
 
==İstinadlar==
* AMEA [http://science.gov.az/institutes/3 İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu]▼
{{İstinad siyahısı}}
* [http://ict.az/az/content/250 ict.az]
▲AMEA [http://science.gov.az/institutes/3 İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu]
 
 
== Həmçinin bax ==
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/İnformasiya_Texnologiyaları_İnstitutu_(Azərbaycan)"