II Səlim: Redaktələr arasındakı fərq

'''II Səlim''' və ya '''Sarı Səlim''' ({{lang-ota3|سليم ثانى|Selîm-i sânî}}, {{lang-tr|İkinci Selim}}; ([[28 may]] [[1524]], [[İstanbul]] - [[15 dekabr]] [[1574]], [[İstanbul]]) — XI Osmanlı11. [[sultanOsmanlı sultanlarının siyahısı|Osmanlı sultanı]]ı və 90-cı [[İslam]] xəlifəsi, [[Sultan Süleyman Qanuni]] və [[Xürrəm Sultan]]ın oğlu.<ref>Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1951, yeni ed. 1988), ''Osmanlı Tarihi: Cilt. III/1 II. Selim'in Tahta Çıkışından 1699 Karlofça Andlaşması'na Kadar'', Ankara:Türk Tarih Kurumu Yayınları</ref><ref name=":0">Sakaoğlu, Necdet, (1999), Bu Mülkün Sultanları, İstanbul:Oğlak <nowiki>ISBN 9753293006</nowiki>, say.149-160</ref> Qardaşı [[Şahzadə Bəyazid]]lə [[taxt]] uğrunda mübarizədə atasının dəstəyi ilə qalib gəlmişdir. Atasının vəfatından sonra [[1566]]-cı ildə taxta[[taxt]]<nowiki/>a çıxmışdır. Hakimiyyətə gələn kimi ilk səfərini qərb istiqamətinə etmiş və ölkə sərhədlərini [[Mərkəzi AvropayaAvropa]]<nowiki/>ya qədər genişlətmişdir. [[Kipr adası]]nın və [[Tunis]]in fəthi ilə [[Osmanlı İmperiyası]] [[Aralıq dənizi]]ndə güclü mövqe sahib olmuşdur. [[Turqut Rəis]] kimi dənizçisi, [[Sokullu Mehmed Paşa]] kimi [[Sədrəzəm|sədrəzəmi]], [[Əbus-Səud Əfəndi]] kimi [[Şeyxülislam|şeyxülislamı]] və [[Memar Sinan]] kimi [[Memar|memarı]] ilə ən şanslı [[Osmanlı sultanlarındansultanlarının siyahısı|Osmanlı sultanları]]<nowiki/>ndan biri olmuşdur. Atasından 14.892.000&nbsp;km² olaraq aldığı imperiyanın sərhədlərini genişlədərək 15.192.000&nbsp;km²-ə çatdırmışdır. [[15 dekabr]] [[1574]]-cü ildə vəfat etmiş, cənazəsi [[Aya Sofya|Ayasofya Məscidi]]ndəki türbəsinə dəfn edilmişdir.

Şahzadə Səlimin uşaqlığı [[İstanbul]]da [[Köhnə SaraydaSaray (İstanbul)|Köhnə Saray]]<nowiki/>da keçmişdir. [[27 iyun]] [[1530]] tarixində böyük qardaşları [[Şahzadə Mustafa]] və [[Şahzadə Mehmed]]lə birlikdə [[Sultanəhməd meydanı|At Meydanı]]nda bir həftə davam edən mərasimlə [[Kişi sünnəti|sünnət]] edildi. 16 yaşına qədər davam edən [[saray]] təhsili almışdır. [[1542]] tarixində 16 yaşlı Şahzadə Səlim [[Konya]] sancaqbəyliyinə təyin olundu. 2 il bu vəzifədə qaldıqdan sonra, [[1544]] tarixində [[Manisa]] sancaqbəyliyinə gətirilərək [[1558]] tarixinə qədər bu vəzifədə qaldı. [[Manisa]]dakı illərini əyləncə və ov səfərləri ilə keçirtməsi səbəbilə [[1558]] tarixində yenidən [[Konya]] sancaqbəyi təyin edildi və [[1562]] tarixinə qədər bu vəzifədə qaldı.<ref name=":0" />

Şahzadə Səlim [[1553]] tarixindən sonra atası [[Sultan Süleyman Qanuni|I. Süleyman]] hələ sağ ikən qardaşı ilə [[taxt]] mübarizəsinə girişdi. [[Sultan Süleyman Qanuni|I. Süleyman]]ın şahzadələrindən [[Şahzadə Mustafa|Mustafa]], Mahmud, Murad, [[Şahzadə Mehmed|Mehmed]], Abdullah və [[Şahzadə Cahangir|Cahangir]] atasının sağlığında müxtəlif səbəblərdən vəfat etmişdir. Anası [[Xürrəm Sultan]]ın entriqaları ilə qardaşı [[Şahzadə Bəyazid]]<nowiki/>lə birlikdə [[taxt]] varisi olaraq qaldı. [[Amasiya]] sancaqbəyi olan [[Şahzadə Bəyazid]] dəli qanlı və üsyankar təbiətli idi. [[29 may]] [[1559]] tarixində [[Konya]] yaxınlarında qarşı-qarşıya gələn [[Şahzadə (Osmanlı)|şahzadələr]] müharibəyə başladılar. Atasının dəstəyi ilə qalib gələn Şahzadə Səlim bir qrup əsgərlə qalan qardaşını [[Kiçik Asiya|Anadolu]]da sıxışdırdı. Atasının orduyla birlikdə hücuma keçdiyinə eşidən [[Şahzadə Bəyazid]] öncə [[Amasiya]]ya, daha sonra [[Səfəvilər]]ə sığındı. [[Sultan Süleyman Qanuni|Qanuni]] [[I Təhmasib]]lə olan yazışmalarında üsyankar oğlunun geri verilməsini tələb etmiş, bundan sonra [[I Təhmasib]] [[25 sentyabr]] [[1561]] tarixində [[Şahzadə Bəyazid]] və 5 oğlunu boğduraraq cənazələrini İstanbula[[İstanbul]]<nowiki/>a göndərdi. Bununla da, Şahzadə Səlim taxtın[[taxt]]ın tək varisi oldu və paytaxta[[paytaxt]]<nowiki/>a daha yaxın olması səbəbi ilə [[1562]] tarixində [[Kütahya]] sancaqbəyliyinə gətirildi.

Şahzadə Səlim atası [[Sultan Süleyman Qanuni|I Süleyman]]ın son səfəri olan [[Ziqetvar yürüşü|Zigetvar səfərinəsəfəri]]<nowiki/>nə qatılmamışdı. [[Kütahya]] yaxınlarında [[Ovçuluq|ovdaykən]] atasının təxminən 2 həftə əvvəl vəfat etdiyini, bu ölümü gizli saxlamaq məqsədi ilə [[Sədrəzəm]] [[Sokullu Mehmed Paşa]]nın fəthnamə adıyla yolladığı məktubdan öyrəndi. Dərhal lələsi[[lələ]]<nowiki/>si Hüseyn Paşa və mühasibi Cəlal bəyin də daxil olduğu kiçik bir heyətlə [[İstanbul]]a yola düşdü. [[30 sentyabr]]da paytaxta[[paytaxt]]<nowiki/>a çatan Səlim səltənət qayığıyla [[Topqapı sarayı]]na dəniz yolu ilə keçdi. [[Cülus|Cülus mərasimi]] üçün [[Xəzinədar|dövlət xəzinəsi]] səfər hələ də davam etdiyi üçün açılmadı. Əvəzində bacısı [[Mehrimah Sultan|Mihrimah Sultan]]dan 50.000 qızıl sikkə borc alındı.<ref name=":0" /> Sultan Səlim dərhal 2 gün sonra ordunu[[Osmanlı ordusu|ordu]]<nowiki/>nu və atasının nəşinicənazəsini qarşılamaq üçün İstanbuldan[[İstanbul]]<nowiki/>dan ayrıldı və 15 gün ərzində [[Belqrad]]a çatdı. [[Belqrad]]da qılınan [[Namaz|cənazə namazı]] ilə atasının cənazəsini İstanbula[[İstanbul]]<nowiki/>a yollamış, özü isə Belqradda[[Belqrad]]<nowiki/>da qalaraq [[Osmanlı ordusu|ordu]] ilə birlikdə [[dekabr]] ayında paytaxta[[paytaxt]]<nowiki/>a gəlib çıxmışdır.

II Səlim [[Osmanlı tarixindəİmperiyası|Osmanlı tarixi]]<nowiki/>ndə dövlət işləri ilə məşğul olan ancaq səfərlərə qatılmayan ilk sultandır[[sultan]]<nowiki/>dır. Ordu idarəsini qızı [[Esmehan Sultan|Əsməxan Sultan]]ın əri və [[Sədrəzəm]]i [[Sokullu Mehmed Paşa]]ya həvalə etdi. Bundan başqa [[cülus]] bəxşişinin elm adamlarına da ödənməsi adəti məhz onun dövründən başlamışdır.

Sultan II Səlimin atası I Süleymanın ölümündən sonra fəth etdiyi ilk yer olaraq bilinir. Sokullu Mehmed Paşa idarəsindəki birliklər [[1566]] tarixində adanı fəth edərək [[Boğaz (coğrafiya)|İstanbul boğazınınboğazı]]<nowiki/>nın təhlükəsizliyini təmin etdi.

[[Yəmən]] [[1517]]-ci ildə Osmanlı hakimiyyəti altına girmiş, [[Hadım Süleyman Paşa]]nın [[1538]] tarixli [[Hindistan]] səfəri ilə Osmanlı torpaqlarına qatılmışdır. [[1567]]-ci ildə bölgədə Zeydi imamı Topal Mutahhar rəhbərliyi ilə üsyan çıxmış, üsyanı yatırmaq üçün Özdəmiroğlu Osman Paşa və [[Şam]] bəylərbəyi [[Lələ Qara Mustafa Paşa|Lələ Mustafa Paşa]] [[Yəmən]] sərdarlığına gətirildi. [[1568]]-ci ildə [[Yəmən]] səfərində Taiz və [[Qahirə]] qalalarından sonra [[15 may]]da [[Ədən körfəzi|Ədən]], [[26 iyul]]da isə Səna qalalarını fəth edən [[Osmanlı ordusu]] Yəməni[[Yəmən]]<nowiki/>i yenidən Osmanlı torpaqlarına birləşdirdi.<ref>Turan, Serafeddin (1958), "Lala Mustafa Paşa Hakkında Notlar ve Vesikalar", ''Belleten C.22'', say. 551-593.</ref>

[[Sultan Süleyman Qanuni|Qanuni Sultan Süleyman]] dönəmində imzalanan [[1562]] tarixli sülh müqaviləsi [[1566]] tarixində pozulmuş, [[Ziqetvar yürüşü|Zigetvar müharibəsi]] ilə [[Osmanlı ordusu]] qalib gəlmişdi. Hər iki tərəfin sülh meyilli olması ilə [[17 fevral]] [[1568]] tarixində Ədirnə sülhü imzalandı. Sülhün şərtlərinə görə [[Avstriya]] Şimali [[Macarıstan]] üçün ödədiyi 30.000 düka qızıl vergisini ödəməyə davam etməli idi.

İndiki [[İndoneziya]]ya məxsus [[Sumatra|Sumatra adası]]nın şimal-qərbində yerləşən Açe Sultanlığı bölgədəki sərvətlərə göz dikən [[portuqallar]]ın hədəfinə çevrilmişdi. Gündən günə artan [[Portuqallar|portuqal]] təzyiqinə dözməyən dönəmin Açe sultanı Əlaüddin şah İstanbula[[İstanbul]]<nowiki/>a yardım üçün elçi heyəti yolladı. Bu heyət [[1566]] tarixində İstanbula[[İstanbul]]<nowiki/>a çatanda [[I SüleymanınSüleyman]]ın ölüm xəbəri yenicə gəlmişdi. Hakimiyyətə yeni gələn II Səlim heyətə hər cür köməkliyi göstərəcəkləri barədə söz verdi. [[1569]] tarixində Osmanlının [[Qırmızı dəniz]] admiralı Qurdoğlu Xeyrəddin Xızır rəis idarəsindəki 22 gəmilik [[Osmanlı donanması|Osmanlı Donanması]] [[Hind okeanı]] üzərindən adaya yardıma gəldi. Bununla da Açe sultanlığı Osmanlı hakimiyyətini qəbul etmişdir.<ref>Safvet Bey (1329), "Şark Levendleri: Osmanlı Bahr-i Ahmer Filosunun Sumatra Seferi Üzerinde Vesikalar", ''Tarih-i Osmani Encümeni Mecmuası C.4'', say. 1521-1540 (Osmanlıca)</ref>

[[Rusiya]]nın [[1552]] tarixində [[Qazan xanlığı]]nı, [[1556]] tarixində [[Həştərxan xanlığı]]nı işğal etməsilə şimal sərhədləri ilk dəfə təklükə altına düşdü. [[Sokullu Mehmed Paşa]]nın hazırladığı plana görə, [[Don]] və [[Volqa]] çaylarını bir kanalla birləşdirilərək [[Qara dəniz]] və [[Xəzər dənizi]]i arasında əlaqə yaradılmalı, bununla da həm rusların[[ruslar]]ın cənuba irəliləməsinin qarşısı alınacaq, həm də [[Səfəvilər]]lə olan döyüşlərdə donanmadan istifadə edilməsi təmin olunacaqdı. [[Avqust]] [[1569]] tarixində Kəfə sancaqbəyi Qasım Paşa tərəfindən başladılan çalışma işləri rusların[[ruslar]]ın hücumu, ağır qış şəraiti və [[Krım xanlığı]]nın təxribatları ilə yarım buraxıldı.<ref>İnalcık, Halil (1948), "Osmanlı-Rus Rekabetinin Menşei ve Don-Volga Kanalı Teşebbüsü (1569)", ''Belleten C.12'' Say.349-402.</ref>

Şərqi [[Aralıq dənizi]] [[I Süleyman]] dönəmində Osmanlının daxili dənizinə çevrilmişdi. Ancaq venesiyalı dəniz quldurlarının sığınacaq yeri olan [[Kipr adası]] hələ də fəth olunmamışdı. Kiprin fəth edilməsinin səbəbləri bunlardır :

* [[I SüleymanınSüleyman]]ın oğlu II Səlimə ''"Kipri fəth etmək bizə nəsib olmazsa, sən fəth elə"'' şəklində vəsiyyət etməsi, bunun qarşılığında II Səlimin ''"Əgər padşah olsam, Kipri quldurların başına yıxacam"'' deməsi;

Bu və başqa səbəblərdən [[sədrəzəm]] [[Sokollu Mehmed Paşa|Sokullu Mehmed PaşanınPaşa]]<nowiki/>nın etirazlarına baxmayaraq [[15 may]] [[1570]] tarixində [[osmanlı donanması]] səfərə çıxdı. [[18 may]] [[17501570]]-ci ildə Kevkeban qalası, [[2 iyul]] [[1570]]-ci ildə Leftari qalası, [[9 iyul]] [[1570]]-ci ildə Girne qalası, [[9 sentyabr]] [[1570]]-ci ildə [[Lefkoşa]] və nəhayət [[1 avqust]] [[1571]]-ci ildə Magosa qalası fəth edildi və bununla Kiprin[[Kipr]]<nowiki/>in fəthi tamamlandı.

Kiprin türklər tərəfindən fəth edilməsi [[Qərbi Avropa]]<nowiki/>da əks səda doğurdu. [[Venesiya]]nın təkidi ilə ispanlar, [[Genuya respublikası|genuyalılar]], Papa donanması və [[Malta]] əsgərləri də daxil olmaqla "Müqəddəs ittifaq" yaradıldı. Avstriyalı admiral Don Juan idarəsindəki Xaçlı donanması qarşısında Müəzzinzadə Əli Paşa idarəsindəki Osmanlı donanması məğlub oldu. [[Osmanlı donanması]] tarixdə ilk dəfə yandırıldı. Ancaq bu məğlubiyyətin nəticələri elə də ağır olmadı. Dövrün [[Sədrəzəm|sədrəzəmi]] [[Sokullu Mehmed Paşa]] bu vəziyyəti [[Venesiya respublikası|Venesiya]] elçisinə belə açıqlamışdır:

Osmanlı hakimiyyəti donanmanın məğlub olması xəbərini döyüşdə ən uğurlu olan Uluç Əli Paşadan aldı. Bundan sonra [[kaptan-ı dərya]] elan edilən Uluç Əli Paşa [[sədrəzəm]] [[Sokullu Mehmed PaşanınPaşa]]<nowiki/>nın əmriylə yeni bir donanma qurmağa başladı. Qısa zamanda qurulan yeni donanma [[1572]]-ci ilin yayında [[Aralıq dənizi]]nə açıldı. [[İspaniya]]nın da ittifaqı tərk etməsiylə tək qalan Venesiya sülh istədi. [[1573]] tarixində imzalanan sülh andlaşması ilə Venesiya Kiprin fəthini və döyüş təzminatı ödəməyi qəbul etdi.

Məkkə-i mükərrəmənin su yollarının təmiri, Məscid-i Haramın mərmər qübbələrlə bərpası, Lefkoşa Səlimiyə Məscidi, Əziz Əfəndi təkkəsi, Navarin limanındakı qüllə məhz onun tərəfindən inşa edilmişdir. Dövrün məşhur memarı [[Memar Sinan]]a [[1571]] tarixində [[Ədirnə|Ədirnə şəhəri]]<nowiki/>ndə Səlimiyə Məscidini inşa etdirmişdir.