Planet: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 1:
[[Şəkil:Exotic_Atmospheres.jpg|thumb|300px|[[Günəş sistemi]]<nowiki/>ndən kənarda yerləşən [[HD 209458]] b planetinin fırlanmasının rəssam tərəfindən çəkilmiş xəyali təsviri.]]'''Planet''' {{lang-gr|''πλανήτες α'}} (azmış ulduz) — [[Günəş]] ətrafına dolanan və səthi əks olunmuş günəş şüaları ilə işıqlanan göy cismidir.
Sətir 121 ⟶ 120:
''Zaman: 2 - 10 mil. ilədək''
Əgər bir qaz nəhəngin yaranması baş verirsə , onda o sonrakı nəhənglərin doğulmasına yardım edir. Çoxlu sayda və ola bilsin ki, məlum planet-nəhənglərin əksərinin müqayisə edilə bilinən kütləli əkizləri vardır. Günəş sistemində Yupiter Saturna tez əmələ gəlməkdə kömək etmişdir. Bundan başqa o “yardım əlini” Uran və Neptuna uzatmışdır. Bu yardımsız onlar indiki kütlələrinə çata bilməzdilər. Onların Günəşdən olan bu məsafələrində , kənardan kömək olmadan yaranma prosesi çox ləng getmiş olardı: planetlər kütləni yığana kimi, disk qazı udmuş olardı.<ref name=":2" />
İlk qaz nəhəngi bir neçə sbəbdən faydalı görsənir. Onun yaratdıgı yarıgın xarici kənarında ,buz xəttində olduğu kimi, maddə kosentrasiya olunur. Təzyiqlər fərqi qazı sürətlənməyə və diskin xarici oblastlarından onların miqrasiyasını dayandıraraq, tozcuqlara və planetezimallara səmt küləyi kimi təsir göstərməyə məcbur edir. Elə ona görə də birinci qaz nəhənginin qravitasiyası onunla qonşu olan planetezimalları tez-tez sistemin xarici oblastına atır və orada yeni planetlər yaranır.
Sətir 133 ⟶ 132:
Günəş sistemində planetlər demək olar dairəvi orbitə malikdirlər və kifayət qədər biri-birindən uzaqdırlar və bu da onların qarşılıqlı təsirini azaldır. Lakin başqa planetar sistemlərdə orbitlər bir qayda olaraq elliptikdirlər.Bəzi sistemlərdə onlar rezonansda olur, yəni orbital periodları böyük olmayan tam ədədlər nisbətindədir. Çətin ki, rezonans onların əmələ gəlməsi zamanı yaransın, lakin planetlərin miqrasiyası zamanı yarana bilər.( nə zaman ki , qarşılıqlı qravitasiya təsiri tədricən onları biri-birinə bağlayır). Belə sistemlərlə Günəş sistemi arasındakı fərq, qazın başlanğıc paylanmasının müxtəlif olması ilə təyin edilə bilinər.
Əksər uldlzlar topluqlarda doğulurlar, həm də onların yarıdan çoxu qoşa ulduzlardır. Planetlərin əmələ gəlməsi ulduzların orbital hərəkət müstəvisində olmaya bilər; bu halda qonşu ulduzun qravitasiyası cəld, planetin orbitini təhrif edərək, yenidən qurur və Günəş sistemi kimi müstəvi sistem deyil, pətəyin ətrafında arılar dəstəsini xatırladan sferik müstəvi əmələ gətirir.<ref name=":2" />
''Nəticə: planet- nəhənglərin kompaniyası .''
Sətir 145 ⟶ 144:
Planetoloqlar hesab edirlər ki, Yerə oxşayan planetlərplanet-nəhənglərdən çoxdur. Baxmayaraq ki, qaz nəhənglərinin dogulması rəqabət aparan proseslərin dəqiq balansını tələb edir, bərk planetin yaranması daha da mürəkkəb olmalıdır. Günəşdən kənar Yerə oxşar planetlərin aşkar olunmasına qədər, biz təkcə Günəş sistemi haqqındakı məlumatlara söykənirdik. Dörd Yer qrupu planetləri - Merkuri, Venera , Yer və Mars - əsasən dəmir və silikat suxurları kimi yüksək qaynama temperaturlu maddələrdən ibarətdirlər. Bu onu göstərir ki, onlar buz xəttinin daxilində əmələ gəlmiş və nəzərə çarpacaq dərəcədə miqrasiya etməmişlər. Ulduzdan belə məsafədə planetlərin dölləri (rüşeyimləri) qaz diskində 0,1xYer kütləsinə qədər, yəni Merkuridən az , böyüyə bilər.
Sonra böyümə üçün döllərin orbitlərinin kəsişməsi lazımdır ki , onlar toqquşsun və biri-birinə nüfuz etsinlər. Bunun üçün şərait qaz diskdən buxarlandıqdan sonra yaranacaqdır: bir neçə milyon il ərzində qarşılıqlı həyəcanlanmaların təsiri altında döllərin orbitləri ellips kimi dartılarlar və kəsişməyə başlayarlar.<ref name=":2" />
İzah etmək olduqca çətindir ki, sistem özünü yenidən necə stabilləşdirir və Yer qrupu planetləri onların indiki, demək olar dairəvi orbitlərində necə peyda olublar. Qalmış qazın böyük olmayan miqdarı bunu təmin edə bilərdi, lakin belə qaz döllərin orbitlərinin ilkin “silkələnmə”sini aradan qaldırmalı idi. Ola bilsin, planetlər artıq yarandıqları zaman, planetezimalların hələ də samballı sürüsü (dəstəsi) qalır. Sonrakı 100 mil. il ərzində planetlər bu planetezimallardan bir hissəni süpürüb birləşdirir, qalanlar isə Günəşə tərəf meyl edirlər (əyilirlər). Planetlər özlərinin qaydasız hərəkətlərini məhkum edilmiş(tutulmuş) planetezimallara ötürürlər və dairəvi və ya demək olar dairəvi orbitlərə keçirlə
Sətir 167 ⟶ 166:
Bəzi sistemlərdə yaranmış planetlərin möhtəşəm toqquşmaları inkişafın son mərhələsində yarana bilər.
''Nəticə: Planet və kometlərin əmələ gəlməsinin sonu''.<ref name=":2" />
==== Keçmişdən göndərilənlər. ====
| |||