12:31, 13 iyun 2017 tarixindəki versiya redaktə Lemanossa1992 (müzakirə \| töhfələr) 185 redaktə Redaktənin izahı yoxdur ← Əvvəlki redaktə		12:32, 13 iyun 2017 tarixindəki versiya redaktə əvvəlki halına qaytar Lemanossa1992 (müzakirə \| töhfələr) 185 redaktə Redaktənin izahı yoxdur Sonrakı redaktə →
Sətir 38: Sürünənlər onurğalıların əsl quru həyatı keçirən ilk sinfidir. Bununla əlaqədar olaraq, onlarda bir sıra uyğunlaşma əlaməti əmələ gəlib. Ətrafları tipik beşbarmaqlı qruluşa malikdir. Bədən temperaturu dəyişkəndir. [[Mayalanma]] daxilidir. Çoxalmaları quruda gedir. Sarı və ağ maddə ilə zəngin olan iri yumurtaların üzəri möhkəm qabıqla örtülü olur. Rüşeymin inkişafında [[amnioz]], [[seroz]] və [[allantois]] əmələ gəlir ki, sürünənlər üçün bunlar xarakterikdir. [[Sürfə]] mərhələləri olmadığına görə yumurtadan çıxmış balalar yetkin fərdlərdən yalnız kiçik olmaları ilə fərqlənir. Sürünənlər quru mühitində yaşadıqları üçün onların dərisi qurudur, vəzilər yoxdur. Dərini [[epidermis]]in qərni qatı, [[qərni pulcuq]] və qalxancıq törəmələri örtür. Bu suyun buxarlanmasının qarşısını alır. Baş beyni yüksək inkişaf etmişdir. [[Ön beyin]] yarımkürələrində boz maddə inkişaf etməyə başlayır. [[Baş beyin]]də görmə payları daha yaxşı inkişaf etimişdir. Əksinə, [[beyincik]] bir çox nümayəndələrində o qədər də böyük deyil. [[Tənəffüs]] [[ağciyər]]lərlə gedir, köks qəfəsi əmələ gəlir. [[Ürək]] və arteriya qövsləri daha çox diferensiasiya etmişdir. Ürək üçkameralıdır. Mədəcik tam olmayan arakəsmə ilə iki hissəyə ayrılıb və üç sərbəst arteriya çıxır - sağ və sol [[aorta]] qövsləri və ağciyər arteriyası. Sürünənlərin quruluş səviyyəsi yüksəldikcə bu arakəsmə inkişaf edərək mədəciyi də iki kameraya bölür. Amma qan damarlarında yerləşmə xüsusiyyəti yenə də qanın qarışmasına səbəb olur. Böyük və kiçik qan dövranı bir-birindən tamamilə ayrılmamışdır. Böyrəkləri [[metanefros]] böyrəkdir. [[Ox skelet]] beş hissəyə ayrılır, ~~kəllədə~~[[kəllə]]də bir oynaq çıxıntısı var. Boyun fəqərələrinin sayı müxtəlifdir. Sürünənlər qarnı üzərində sürünür (ilanlar və ayaqsız kərtənkələlər) və yaxud öz gödək ayaqları ilə bədənini yerdən az qaldıra bilir. == Mənşəyi və təkamülü == Sürünənlərin qazıntı qalıqları yuxarı [[daş kömür ~~dövründən~~dövrü]]ndən başlayır. Bu qazıntılara əsasən sürünənlərin primitiv [[steqosefal]]lardan başlanğıc götürməsi güman edilir. Karbon dövrünün ortalarında reptililərin yeni bir budağı- seymurilər inkişafa başlayıb. Karbon dövründə anapsidlər yarımsinfinin [[kotilozavrlar]] və ya bütövkələzlilər ({{lang-la\|[[Cotylosauria]]}})dəstəsi meydana gəlir və sonraki sürünənlərə başlanğıc verir. Sürünənlər sinfi yura və təbaşir dövrlərində yer üzərində çoxluq təşkil edərək "hökmranlıq" ediblər. [[Kaynozoy]] erasının başlanğıcında çoxsaylı və nəhəng reptililər qırılıb, hazırda onların yalnız qazıntı qalıqları tapılır. Bu böyük hadisənin səbəbi iqlimdə və coğrafi ərazidə güclü dəyişikliklərin baş verməsidir. Dağəmələgəlmə prosesi və onun nəticəsində qurunun və dənizlərin yenidən bölünməsi, iqlimin mövsümdən və təbii zonalardan asılı olaraq kəskin dəyişməsi səbəb olmuşdur. <ref>Mustafayev Q.T., Tağıyev Ə.N., Sadıqova N.A., "Onurğalılar zoologiyası", (Ali məktəblər üçün dərslik), Bakı-2009, səh.280</ref>

Sürünənlər: Redaktələr arasındakı fərq