Vəhy: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Yeni səhifə: Fəlsəfə ensiklopedik lüğətində vəhyin tərifi belədir: “Vəhy – teologiyanın əsas anlayışı olub, mistik nurlanma halında fövqəltəbii reallığın fövqəlhissi d...
 
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 17:
Dini məntiq həm də vəhyi qəbul etməyin insan iradəsinin xaricində olduğunu, vəhyi almağa insanın məcbur edildiyini, onun şəxsi iradəsinin bu hadisədə heç bir rolu olmadığını bildirir. Buna misal olaraq bəzi müəlliflər vəhyin Məhəmməd peyğəmbərə gəldiyi əsnada Onun əvvəlcə vəhyi qəbul etməyə hazır olmadığını, bu məsuliyyəti daşımağa layiq olmadığını öz dili ilə ifadə etdiyini, vəhyin kəsildiyi üç il boyunca isə onun gəlişini nə qədər gözləmişsədə buna nail olmadığını misal gətirirlər [145, 98; 25]. Dini məntiqin bu mövzuda, yəni vəhyi qəbul etmənin insanın iradəsi xaricində olmasına diqqət çəkmək istədiyi digər bir xüsus da ilahi xitabın üslubudur. Sonuncu vəhy əsəri hesab olunan Quranda 300-dən çox, ayə “De ki” ifadəsi ilə başlayır. Kəlmənin məcburiyyət ifadə etməsi də açıq-aşkar məlumdur. Bu məcburiyyət ifadə edən kəlmənin arxasında peyğəmbərin vəhy qəbul etmə anındakı iradə zəifliyi durur. Peyğəmbər bir insan olmaq etibarı ilə digər insanlardan fərqlənmir. Lakin dini məntiqin iddia etdiyi kimi onun seçilmiş olması həm də onun fərd olaraq fəaliyyət dairəsini məhdudlaşdırır, onu Tanrı vəhylərinin təbliğatçısına çevirir. Peyğəmbərin vəhyi qəbul etmə əsnasında ona müdaxilə etmək hüququ da yoxdur. O ancaq təbliğ edəndir. Razılaşıb-razılaşmamaq insanların azad seçimidir. Peyğəmbər ilahi xitabın vacib bildiklərini insanlara zorla qəbul etdirə bilməz.
Allahla insan arasında xaliq-məxluq əlaqəsindən ortaya çıxan nəticə, yenə Allahın, təbiəti və təbiət hadisələrini yaratması faktını dəyişdirmədən yaradılmışları hər yerdə insanüstü bir qüvvə və bu üstün varlığın onlara bir mesaj xəbəri göndərməsi ideyası onları cəlb edir. Quran bir vəhy əsəri və dini məntiqin təmsilçisi olaraq bu məsələlərə öz prizmasından yanaşır. Aşağıda qeyd olunan prinsip – məsələlərdə bunlar öz əksini tapmışdır.
a. İnsanın dini ibadət ehtiyacı. İnsan öz əqlini lazımınca dəyərləndirmədiyi və bu səbəbdən böyük çətinliklərlə üzləşdiyi üçün Allah ona özünü tapmaq yolunu asanlaşdırdı. Bu yolda insanı fitrətdən var olan “Tanrıya tapınma” duyğusu ilə də təmin etdi. İnsan monoteist dinlərə etiqad etməsə belə daxilində fitrətdən var olan ibadət etmək ehtiyacını bütlərə və başqa şeylərə səcdə edərək təmin edir. Başqa tanrılara ibadət etmək, yeganə səbəb təşkil edən Allahı kənara qoyaraq əqli lazımınca dəyərləndirməməyin ən bariz nişanəsi olan öz əqlinin köməyi ilə düzəltdiklərinə, yaxud od və ona oxşar şeylərə, səma cisimlərinə tapınmaq insana yaraşmayan, onun adına, şərəfinə, üstün yaradılışına əsla uymayan bu cahilliyinin nə qədər düşük və səviyyəsiz olması faktorunu misallarla önə çəkir. Onların düşünüb-daşınıb nə qədər gülünc qərar çıxartdıqlarını məntiqi dəlillərlə izah edib aydınlaşdırır.
Başqa tanrılara ibadət etmək, yeganə səbəb təşkil edən Allahı kənara qoyaraq əqli lazımınca dəyərləndirməməyin ən bariz nişanəsi olan öz əqlinin köməyi ilə düzəltdiklərinə, yaxud od və ona oxşar şeylərə, səma cisimlərinə tapınmaq insana yaraşmayan, onun adına, şərəfinə, üstün yaradılışına əsla uymayan bu cahilliyinin nə qədər düşük və səviyyəsiz olması faktorunu misallarla önə çəkir. Onların düşünüb-daşınıb nə qədər gülünc qərar çıxartdıqlarını məntiqi dəlillərlə izah edib aydınlaşdırır.
Quran məntiqindən həm də belə məlum olur ki, əgər insan hər şeydə “üstün varlıq” inancını qəbul etsə, bu onun çətinlik çəkdiyi bütün problemlərinin həll olunmasına, gətirib çıxardar, şübhələrinə son qoyar, rahat həyat yaşaması, ilə nəticələnər. Quranda insanın Allah axtarıcılığı yolunda çıxarmış olduğu əqli nəticələrə İbrahimin hekayəsini misal göstərmək olar [Quran 14]. İbrahim axtardığı Tanrının əvvəlcə göy cismi olduğunu fikirləşir, amma hər dəfə Günəş doğanda yox olan səma cisimlərinin öz iradələri çərçivəsində hərəkət etmədiklərini müşahidə etdikdə onun Tanrı ola bilməyəcəyini başa düşür. O, öz ağlıyla götür-qoy edib fikirləşdikcə daha məntiqli qənaətə gəlir. Ən nəhayət, səma cisimlərini də, onların xaricində hər şeyi yaradan, üzərində yaşadığımız yer kürəsini də bu boşluqda tutan, süzüb getməli olduğu halda müəyyən bir elipsvari tryaktoriya üzrə hərəkət etdirən, hər şeyə iradəsi və qüdrəti yetən Allah inancına varır.
b. İnsanların əqli zəifliyindən irəli gələn Allahı tanımamazlıq şəraitində bəşəriyyətin varlığı üçün təhlükə törətməmələri üçün ilahi mesajlarla xəbərdarlıq olunması. Bu, Allahın insanlara olan ehtiyacı kimi görülməməlidir. Bu sadəcə bir xatırlatmadır [5, 213]. Burada qeyd olunan “özü-özünü məhv etmə” həm bioloji mənada, həm də mənəvi aspektdə qəbul oluna bilər. Lakin hər iki halda “mənəvi məhv” məntiqi olaraq bioloji ölümü də doğuran əsas amildir. Digər tərəfdən də Allahın insanların yaşamasına və onların ibadətinə ehtiyacı yoxdur. Sadəcə Yer planetində deyil, ümumiyətlə var olan bütün qalaktikaların hər hansı birində heç bir ibadət edən məxluq olmasa belə Allah yenə Allahdır və bu onda heç bir əksiklik və nöqsan doğurmur. Əksinə əksiklik və nöqsan insanlardan qaynaqlanır. Bizim üstün qabiliyyətimizə və dərrakəmizin fövqəladə gücünə baxmayaraq məsələlərə ötəri yanaşmağımız və həmişə yaxşı olanlara, düşünülmüş işlərə müraciət etməyimiz Allahdan başqa qeyri-ilahi varlıqlara ibadət faktının ortaya çıxmasını zəruri edir. Səmavi dinlərdən fərqli olaraq digər dinlərdə çox qabarıq müşahidə olunan əxlaq pozğunluğu, vətəndaş hərc-mərcliyi, hələ də davam edən iyrənc kasta quruluşları, savadsızlığın təbliği və sadalamağa ehtityac görmədiyimiz yüzlərcə amil nəinki həmin cəmiyyətlərin özlərinin, eləcə də bütün bəşəriyyəti məhvə aparan həlledici faktordur. Məhz elə bu sadaladıqlarımızın qarşısı alınmaqdan ötrüdür ki, insanları tərbiyə etmək, yenilənən insan nəslinin hər dövr üçün tələblərini ödəmək, ağılsızlığı ucbatından özünü və ardınca gələnləri uçurum girdabından, məhv olmaqdan qurtaran ilahi mesajlar, xəbərdarlıqlar enməyə başladı. Bu ilahi mesajlar peyğəmbərlərə - çox böyük əxlaqi keyfiyyətləri ilə seçilən insanlara verildi və onlara bu ilahi mesajların təbliği əmr olundu.