Vikipediya

Xədim Süleyman Paşa: Redaktələr arasındakı fərq

Tarixə interaktiv şəkildə baxın
Sonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Yeni səhifə: {{Dövlət xadimi|azərbaycan dilində adı='''Hadım Süleyman Paşa'''|adın originalı=سليمان باشا الخادم|portret=|portretin ölçüsü=300|izah=|titul=Durğun...
 
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 1:
{{Dövlət xadimi|azərbaycan dilində adı='''Hadım Süleyman Paşa'''|adın originalı=سليمان باشا الخادم|portret=Arolsen Klebeband 01 465 2.jpg|portretin ölçüsü=300|izah=|titul=[[DurğunluqYüksəliş dönəmi Osmanlı sədrəzəmləri|Osmanlı sədrəzəmi]]|dövr əvvəl=[[May]] [[1541]]|dövr son=[[28 noyabr]] [[1544]]|sələfi=[[DabanıyasdıÇələbi MehmedLütfi Paşa]]|xələfi=[[Təyyar MehmedRüstəm Paşa]]|titul_2=|bayraq_2=|bayraq2_2=|dövr əvvəl_2=|dövr son_2=|sələfi_2=|xələfi_2=|titul_3=|bayraq_3=|bayraq2_3=|dövr əvvəl_3=|dövr son_3=|sələfi_3=|xələfi_3=|doğum tarixi=[[1470]]|doğum yeri=|ölüm tarixi=[[26 avqustSentyabr]] [[16381547]]|ölüm yeri=[[Təkirdağ]], [[Osmanlı imperiyası]]|sülaləsi=|atası=|anası=|həyat yoldaşı=|uşaqları=|imzası=}}'''Hadım Süleyman Paşa''' (d. [[1470]] - ö. [[sentyabr]] [[1547]]) — [[I Süleyman]] dönəmində [[may]] [[1541]] - [[28 noyabr]] [[1544]] tarixlərində ümumilikdə 3 il 7 ay [[Osmanlı imperiyası]]<nowiki/>nın [[sədrəzəm]]<nowiki/>i olmuş dövlət adamıdır. [[Saray]] nədimlərindən olduğu üçün ''Hadım Süleyman Paşa'' olaraq tanınır.
 
== Həyatı ==
Rəvayətə görə, [[1470]]-ci illərdə dünyaya gəlmiş, əslən [[macar]]<nowiki/>dır. [[Saray]]<nowiki/>da [[Hərəm|hərəmxana]]<nowiki/>ya alınaraq xidmət göstərmiş və [[I Səlim|Yavuz Sultan Səlim]]<nowiki/>in son illərində [[xəzinədar]] olmuşdur. [[1523]]-cü ildə [[kaptan-ı dərya]] Lütfi Paşanın [[Karaman|Qaraman]] [[bəylərbəyi]]<nowiki/>liyinə gətirilməsi ilə [[kaptan-ı dərya]]<ref>Bostan Çelebi, vr. 60b</ref>, [[1524]]-cü ilin [[dekabr]]ında isə [[Dəməşq]] [[bəylərbəyi]]<nowiki/>liyinə gətirildi.<ref>İbn Tolun, s. 258</ref> [[Sədrəzəm]] [[Parqalı İbrahim Paşa|İbrahim Paşa]] [[Misir]]<nowiki/>dəki üsyanı yatırmış və buradakı nizam-intizamı təmin etdikdən sonra [[İsgəndər Çələbi|Dəftərdar İsgəndər Çələbi]]<nowiki/>nin tövsiyəsi ilə Süleyman Paşanı [[1525]]-ci ilin [[may]] ayında [[Misir]] [[bəylərbəyi]] təyin etdi.<ref>Bostan Çelebi, vr. 72a</ref> Hadım Süleyman Paşa əsl idarəçilik karyerasını məhz [[Misir]]<nowiki/>də qurmuşdur. Bu vəzifəsi əsnasında ([[1526]]) [[Bəylərbəyi|bəylərbəyil]]<nowiki/>ik divanında yanğın baş vermiş, bu səbəbdən yanan bütün sənədləri bərpa etmək üçün islahatlar aparmışdır. Süleyman Paşa [[Misir]]<nowiki/>in yerli [[Məmlüklər|Məmlük]] bəylərini özünə tabe edərək mərkəzi hakimiyyəti gücləndirdi. [[Parqalı İbrahim Paşa|İbrahim Paşa]]<nowiki/>nın tərtib etdiyi yeni [[Misir]] qanunnaməsini icra etməyə başladı. Bu icraatlar səbəbilə maliyyə vəziyyəti yaxşılaşan [[Misir]] xəzinəsi [[İstanbul]]<nowiki/>a ilk dəfə [[1526]]-cı ildə göndərildi.
 
Süleyman Paşa gündən günə artan [[Portuqallar|portuqal]] təhlükəsini önləmək üçün [[Qırmızı dəniz]] və ətrafına öncə Səlman Rəisi göndərdi. Bu məqsədlə güclü bir [[donanma]] yaratmağa başladı. Belə ki, [[1530]]-[[1531]] tarixlərində [[paytaxt]]<nowiki/>dan [[Misir]]ə tonlarla material yollandı. 80 parçalıq bir [[donanma]] inşasına başlasa da, [[1535]]-ci ilin [[fevral]]ında bu fəaliyyət dayandırıldı və Süleyman Paşa [[Misir]] [[Xəzinədar|xəzinə]]<nowiki/>si ilə birlikdə [[İraqeyn yürüşü|İraqeyn səfəri]]<nowiki/>nə qatıldı. Hadım Süleyman Paşanın 10 il davam edən ilk [[Misir]] hakimliyi dönəmində bölgədə sülh və bolluq hakim olmuş, ancaq bu sülhü təmin etmək üçün Hadim Süleyman Paşa olduqca qəddar yollara əl atmışdı. [[Misir]]<nowiki/>in güclü ailələrini və qəbilə rəislərini qətlə yetirərək mərkəzi hakimiyyəti gücləndirmişdi.<ref>Topkapı Sarayı Arşivi H. 951-952 Tarihli ve E-12321 Numaralı Mühimme Defteri, s. 62</ref> Səfər əsnasında [[Misir]] [[bəylərbəyi]]<nowiki/>liyinə [[Dəli Hüsrəv Paşa|Hüsrəv Paşa]] gətirildi və Süleyman Paşa [[1535]]-ci ilin [[iyul]]<nowiki/>unda [[Anadolu]] [[bəylərbəyi]], [[1536]] tarixində isə [[Vəzir|qübbə vəziri]] seçildi. Ancaq [[portuqallar]]ın səfər hazırlığı gördüyü xəbəri gəldi və Süleyman Paşa yenidən [[Misir]]ə getdi ([[oktyabr]] [[1536]]).
Ak hadım ağalarından olduğu için “Hadım” veya “Tavâşî” lakaplarıyla anılır. Milliyeti hakkında açık bilgi bulunmamakla birlikte Macar kökenli olduğu rivayet edilir (Jorga, III, 26). Vefatında seksen yaşlarında bulunduğu göz önüne alınırsa 1470’lerde doğduğu söylenebilir. Hayatının ilk yılları hakkında çok az bilgi vardır. Sarayda harem hizmetine alındı ve Yavuz Sultan Selim’in son zamanlarında hazinedarbaşılığa yükseldi. 929’da (1523) Kaptanıderyâ Lutfi Paşa’nın Karaman beylerbeyiliğine tayini üzerine hazinedarbaşılıktan kaptan-ı deryâlığa (Bostan Çelebi, vr. 60b), Safer 931’de (Aralık 1524) Şam beylerbeyiliğine getirildi (İbn Tolun, s. 258). Kaptan-ı deryâlıktan sonra başka bir görevde bulunup ardından Şam beylerbeyi mi olduğu veya kaptanlıktan doğrudan Şam beylerbeyiliğine tayin mi edildiği hususu açık değildir. Sadrazam Makbul İbrâhim Paşa Mısır’da karışıklığı sona erdirip düzeni sağladıktan sonra buradan ayrılmadan önce Defterdar İskender Çelebi’nin tavsiyesiyle onu Şâban 931’de (Mayıs-Haziran 1525) Mısır beylerbeyiliğine tayin ettirdi (Bostan Çelebi, vr. 72a). Hadım Süleyman Paşa asıl idarecilik kariyerini Mısır’da yaptı. Bu görevi sırasında beylerbeyilik divanında bulunan malî ve idarî defterler yandığından 933’te (1526-27) bütün toprakların tahriri hazırlanıp bunlara göre hareket edilmeye başlandı. Süleyman Paşa, Mısır’ın yerli Memlük beylerini tasfiye ve urbanı te’dib ederek eyalette beylerbeyinin nüfuzunu kuvvetlendirdi. İbrâhim Paşa’nın düzenlediği yeni Mısır kanunnâmesini uygulamaya çalıştı. Bu uygulamalar sayesinde malî durumu düzeltilen Mısır’dan İstanbul’a ilk defa 933’te (1526-27) irsâliye hazinesi gönderildi.
 
Hadım Süleyman Paşanın ikinci [[Misir]] hakimliyinə gətirilməsi ilə [[Osmanlılar]]ın [[portuqallar]]<nowiki/>a qarşı hazırladıqları [[Hindistan]] səfərinə hazırlıq prosesi başladı. [[Qucarat sultanlığı|Qucarat]] hakimi [[Bahadır şah Qucarati|Bahadır şah]] [[Babur İmperiyası|Babur]] hakimi [[Sultan Hümayun|Hümayun]]<nowiki/>la girişdiyi mübarizədə müttəfiq olduğu [[portuqallar]]ın artan təzyiqi səbəbilə [[1536]]-cı ildə [[hərəm]]<nowiki/>i və [[Xəzinədar|xəzinə]]<nowiki/>si ilə birlikdə [[vəzir]]<nowiki/>i Asəf xanı [[Məkkə]]<nowiki/>yə yollamış, [[İstanbul]]<nowiki/>a elçi göndərərək kömək istəmişdir. Ancaq bundan xəbər tutan [[portuqallar]] [[13 fevral]] [[1537]] tarixində [[Bahadır şah Qucarati|Bahadır şah]]ı aradan qaldırdı. Süleyman Paşa [[Bahadır şah Qucarati|Bahadır şah]]ın [[Xəzinədar|xəzinə]]<nowiki/>sini [[İstanbul]]<nowiki/>a göndərdi. [[Misir]] [[bəylərbəyi]]<nowiki/>liyinə Davud Paşa gətirildi və Süleyman Paşa ''Bahrül-külzüm kaptanı'' ləqəbi ilə [[Hindistan]] səfəri [[Sərdar-ı əkrəm|sərdar]]ı təyin olundu.
Süleyman Paşa, günden güne artan Portekiz tehdidi karşısında Kızıldeniz ve yöresinin ticarî ve askerî güvenliğini sağlamak için kendisinden önce Selman Reis tarafından geliştirilen politikaları benimsedi. Bu kapsamda güçlü bir donanma oluşturmaya çalıştı. Israrlı talepleri üzerine gemi inşasında kullanılacak kereste ve malzeme 937’de (1530-31) Mısır’a gönderildi. Seksen parçalık bir donanma inşasına başladıysa da Şâban 941’de (Şubat 1535) Irakeyn Seferi’ne katılmak için Mısır hazinesiyle birlikte Kahire’den ayrıldı. Mısır beylerbeyiliğine Hüsrev Paşa tayin edildi. Hadım Süleyman Paşa’nın on yıl süren bu ilk beylerbeyilik döneminin Mısır için bir huzur, refah ve istikrar devri olduğu belirtilir. Ancak bunu güç kullanarak sağladığı, bu arada Mısır’ın önde gelen kabile reislerinden çoğunu katlettirdiği bilinmektedir. Bunlar arasında Saîd şeyhülarabı, Ömeroğulları Murad ve Dâvud, Şarkıye Şeyhülarabı Bakaroğulları’ndan Abdüddâim, Baybars Aclûn, Gazzâle urbânı şeyhi Cemal ve Mısır nâzır-ı emvâli gibi görevliler de vardı (Topkapı Sarayı Arşivi H. 951-952 Tarihli ve E-12321 Numaralı Mühimme Defteri, s. 62). Süleyman Paşa, Irakeyn Seferi esnasında 942 Muharreminde (Temmuz 1535) Rumeli beylerbeyiliğine tayin edilen Mustafa Paşa’nın yerine Anadolu beylerbeyiliğine getirildi (Bostan Çelebi, vr. 166a) 943’te (1536) kubbe veziri oldu. Ancak Portekizliler’in hazırlıkları haber alınınca yeniden Mısır beylerbeyiliğine tayin edildi. 943 yılının Rebîülâhir sonlarında (Ekim 1536) Anadolu tarafına geçip Mısır’a gitti.
 
Yeni [[bəylərbəyi]]<nowiki/>nin [[Qahirə]]<nowiki/>yə çatması ilə Hadım Süleyman Paşa [[Süveyş kanalı|Süveyş]]ə getdi. Hazırlıqların tamamlanmasının ardından 80 parçalıq [[donanma]] 7.000 [[Yeniçərilər|yeniçəri]] və ağır döyüş sürsatı ilə birlikdə [[Süveyş kanalı|Süveyş]]<nowiki/>dən ayrıldı ([[28 iyun]] [[1538]]). Öncə [[Ciddə]]<nowiki/>yə, ardından [[Ədən körfəzi|Ədən]] limanına çatan Süleyman Paşa [[portuqallar]]<nowiki/>la ittifaq quran [[Ədən körfəzi|Ədən]] hakimi Şeyx Əmir ibn Davudu gəmiyə çağırıb, [[vəzir]]<nowiki/>i və 3 nəfər adamı ilə birlikdə gizlicə qətlə yetirdi. [[Osmanlı ordusu|Osmanlı əsgərləri]] şəhəri ələ keçirdi və Bəhram bəy [[Ədən]] sancaqbəyi təyin olundu. Süleyman Paşa burada 500 nəfərlik bir dəstə və 3 hərbi gəmi saxlayaraq [[portuqallar]]ın cəmləşdiyi Diu şəhərinə yönəldi. [[Aralıq dənizi]]<nowiki/>nin coğrafi şərtlərinə uyğunlaşan [[Osmanlı donanması|Osmanlı dənizçiləri]] [[Hind okeanı|Hind Okeanı]]<nowiki/>nın [[Musson|musson iqlimi]]<nowiki/>nə uyğunlaşa bilmədilər. 19 günlük çətin bir səyahətin ardından [[avqust]] ayının sonlarında [[Hindistan]] sahillərinə çatdılar və [[1538]]-ci ilin [[sentyabr]]ında Diu şəhərinin önlərinə gəldi.
Hadım Süleyman Paşa’nın ikinci defa Mısır’a tayini Osmanlılar’ın bir süredir ertelediği, Portekizliler’i Hint sularından uzaklaştıracak sefere artık karar verildiğinin de bir işaretiydi. Gucerât hâkimi Bahadır Şah, 1536’da Bâbür Hükümdarı Hümâyun’la olan savaşlarda desteklerini kazanmak için ittifak yaptığı Portekizliler'in artan baskısı karşısında haremini ve hazinesini veziri Âsaf Han’la Mekke’ye gönderdiği gibi İstanbul’a bir elçi yollayarak yardım talebinde bulundu. Ancak gelişmelerden zamanında haberdar olan Portekizliler, Bahadır Şah’ı 13 Şubat 1537’de hileyle ortadan kaldırdılar. Hadım Süleyman Paşa, Bahadır Şah’ın hazinesini İstanbul’a naklettirdi. Fakat bu nakil ileride kendisi hakkında açılan soruşturma konularından birini oluşturacaktır. Son gelişmeler üzerine Hint seferine karar verildi. Mısır beylerbeyiliğine Dâvud Paşa getirilip Süleyman Paşa Bahrü’l-Külzûm kaptanı sıfatıyla donanmaya serdar tayin edildi.
 
Bu əsnada [[portuqallar]] tərəfindən qorunan Dui şəhəri 15.000 nəfərlik [[Qucarat sultanlığı|Qucarat]] ordusu tərəfindən mühasirədə idi. Hadım Süleyman Paşa [[Qucarat sultanlığı|Qucaratlılar]]<nowiki/>a dəstək olmaq üçün bir miqdar əsgəri quruya çıxardı. Bu əsnada çıxan fırtına səbəbilə [[donanma]] müvəqqəti olaraq [[wikipedia:Jafrabad|Cəfərabad]]<nowiki/>a sığındı. [[28 sentyabr]]<nowiki/>da [[wikipedia:Jafrabad|Cəfərabad]]<nowiki/>dan ayrılan [[donanma]] Diu şəhəri yaxınlığında dayandı. [[Donanma]] gələndə artıq Qoqola və Kat qalaları təslim edilmişdi. Süleyman Paşa Diu qalasını həm qurudan, həm də dənizdən mühasirəyə aldı. [[4 oktyabr]]<nowiki/>da başlayan top atəşləri qalada böyük dəliklər açdı. Ardından [[portuqallar]] qalanın daxili divarlarına çəkildilər. Ancaq [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlı]] və [[Qucarat sultanlığı|Qucarat]] dəstələrinin ard-arda edilən hücumları nəticəsiz qaldı. [[Ədən körfəzi|Ədən]] hakimi Şeyx Əmirin aqibətindən qorxan [[Qucarat sultanlığı|Qucarat]] hakimi [[wikipedia:Mahmud_Shah_III_of_Johor|III Mahmud]] [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlılar]]<nowiki/>a müqavimət göstərdi. Buna səbəb isə aşağıdakılardır:
Yeni beylerbeyinin Kahire’ye ulaşmasının ardından Hadım Süleyman Paşa Süveyş’e geldi. Hazırlıkların tamamlanmasından sonra burada inşa edilen seksen parçalık donanma, aralarında 7.000 yeniçerinin de bulunduğu 20.000 kadar muharip ve kale muhasarasında kullanılacak büyük toplarla 30 Muharrem 945’te (28 Haziran 1538) Süveyş’ten ayrıldı. Korondil, Tûr, Cidde ve Kemerân’a uğrayarak Aden Limanı önlerine geldi. Süleyman Paşa, daha önce Portekizliler’le bir ittifak antlaşması imzalayan Aden Hükümdarı Şeyh Âmir b. Dâvûd’u hile ile gemiye getirtip veziri ve üç adamıyla birlikte katlettirdi. Osmanlı askerleri şehri ele geçirdi. Behram Bey’i Aden sancak beyliğine tayin edip burada 500 kişilik bir müfreze ve üç kadırga bırakan Hadım Süleyman Paşa, Hindistan’da Portekiz üssü durumundaki Diû’ya yöneldi. Akdeniz’in şartlarına alışık olan Osmanlı denizcileri, Hint denizinin muson rüzgârları karşısında bir hayli zorlanarak on dokuz günlük bir yolculuğun ardından ağustos sonu-eylül başlarında Hindistan kıyılarına ulaştı, Eylül 1538’de Diû önlerine geldi.
* [[Qucarat sultanlığı|Qucarat]] hakimi [[Bahadır şah Qucarati|Bahadır şah]]ın [[Məkkə]]<nowiki/>yə göndərdiyi [[Xəzinədar|xəzinə]]<nowiki/>yə Süleyman Paşanın əl qoyması;
* Süleyman Paşanın [[wikipedia:Mahmud_Shah_III_of_Johor|III Mahmud]]<nowiki/>un [[vəzir]]<nowiki/>inə öz hüzurunda yer verməməsi və təhqir edib yollaması;
* [[wikipedia:Mahmud_Shah_III_of_Johor|III Mahmud]]<nowiki/>un Süleyman Paşa tərəfindən göndərilən hədiyyələri qəbul etməməsi;
* [[wikipedia:Mahmud_Shah_III_of_Johor|III Mahmud]]<nowiki/>un [[Osmanlılar]]ın burda təməlli qalması haqqında qorxusu.
Hadım Süleyman Paşa gözlədiyi dəstəyi ala bilmədi və geri çəkildi. [[6 noyabr]] [[1538]] tarixində [[Osmanlı ordusu|Osmanlı birlikləri]] bir miqdar hərbi dəstə buraxaraq gəmilərə minib Diudan ayrıldı. Süleyman Paşanın bu qərarı almağında əsas səbəb isə böyük bir [[portuqal]] [[donanma]]<nowiki/>sının yaxınlaşması xəbəri oldu. Süleyman Paşa Diudan ayrıldıqdan sonra [[27 noyabr]] [[1538]] tarixində Şihr limanına çatdı. [[Hədramaut]] hakiminin [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlı]] hakimiyyətinə tabe olması ilə Süleyman Paşa öncə [[Ədən]]ə, ardından [[Babül-Məndəb boğazı|Babülməndəb]]ə və [[Zəbid]]ə getdi. [[Zəbid]] hakimi Əhməd bəyi [[24 fevral]] [[1539]] tarixində baş tutan bir divan məclisində öldürdərək bölgəni [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlılar]]<nowiki/>a tabe etdi. [[Zəbid]] və [[Ədən]] bölgəsini birləşdirərək [[Yəmən]] [[Bəylərbəyi|bəylərbəyil]]<nowiki/>iyi quruldu. İlk [[Yəmən]] [[bəylərbəyi]] isə Mustafa Paşa təyin olundu. Ardından [[13 mart]]<nowiki/>da [[Ciddə]]<nowiki/>yə gedən Süleyman Paşa [[donanma]]<nowiki/>nı [[Süveyş kanalı|Süveyş]]ə yollayaraq özü [[Məkkə]]<nowiki/>yə yollandı. [[Həcc]] ziyarətini başa vuran Süleyman Paşa [[Misir]]ə geri döndü.
 
[[Misir]]ə döndükdən qısa müddət sonra Süleyman Paşa [[1539]]-cu ilin [[noyabr]]ında [[İstanbul]]<nowiki/>a çağrıldı. İkinci [[vəzir]] kimi xidmət göstərərkən [[Çələbi Lütfi Paşa|Lütfi Paşa]]<nowiki/>nın vəzifədən alınması ilə [[1541]]-ci ilin [[may]]ında [[sədrəzəm]] təyin olundu.<ref>Lokmân b. Hüseyin, vr. 64a</ref> Bu əsnada [[Avstriya-Macarıstan]]ın [[Buda]]<nowiki/>ya hücum etməsilə sərhəd yenidən qızışmış, [[qərb]]ə yönələn [[Sultan Süleyman Qanuni|Sultan Süleyman]] [[22 may]] [[1541]] tarixində [[Sədrəzəm]] Süleyman Paşanı [[şərq]] sərhədinin mühafizəsi üçün bir miqdar əsgərlə [[Tokat]]<nowiki/>a yolladı. Səfər sonunadək burada qalan Süleyman Paşa səfərin ardından yenidən [[İstanbul]]<nowiki/>a döndü. Ferdinandın illik vergi qarşılığında [[Buda|Budin]]<nowiki/>i alması təklifini qətiyyətlə rədd edən Süleyman Paşa [[1543]]-cü ildə çıxılan [[Macarlar|macar]] səfərinə də qatıldı.
Bu sırada Antonio de Silveria kumandasındaki bir Portekiz birliği tarafından savunulan Diû Kalesi’nin Hoca Sefer ve Âlâm Han’ın emri altında yaklaşık 15.000 kişilik bir Gucerât kuvveti tarafından muhasarası devam etmekteydi. Hadım Süleyman Paşa, Gucerât kuvvetlerine takviye için karaya bir miktar asker çıkarttıysa da fırtına yüzünden Ca‘ferâbâd’a sığınmak zorunda kaldı. 28 Eylül’de Ca‘ferâbâd’dan ayrılan Osmanlı donanması iki gün sonra Diû önlerinde demirledi. Bir süredir büyük muhasara toplarıyla takviye edilen Osmanlı ve Gucerât birlikleri tarafından şiddetli bir şekilde dövülen Diû adasının varoşu konumundaki Gogala tabyası ve ardından Kat Kalesi teslim oldu. Süleyman Paşa, Diû Kalesi’ni karadan ve denizden muhasaraya başladı. 4 Ekim’de başlayan üstün Osmanlı topçu ateşi Portekiz kalesinde ağır hasara yol açtı ve müdafilere büyük zayiat verdirdi. Portekizliler, dış kaleyi terkedip denize bakan taraftaki surları yıkılmış haldeki iç kaleye çekildiler. Ancak Osmanlı ve Gucerât kuvvetlerinin arka arkaya saldırıları istenen neticeyi vermedi. Aden Emîri Şeyh Âmir’in âkıbetine uğramaktan korkan Gucerât Hükümdarı III. Mahmud, Osmanlılar’a yardım hususunda isteksiz davrandı. Gucerât Hükümdarı Bahadır Şah’ın Mekke’ye gönderdiği hazinesine el konulması, Süleyman Paşa’nın kendisini ziyarete gelen III. Mahmud’un vezirine huzurunda oturma izni vermeyerek hakaret etmesi, III. Mahmud’un Süleyman Paşa’nın gönderdiği kılıç ve kaftanı eğer bunları bizzat Osmanlı hükümdarı göndermişse kabul edeceğini, aksi halde reddedeceğini bildirmesi ve Osmanlılar’ın bu bölgeye yerleşecekleri düşüncesi iki müttefik arasındaki güveni sarstı.
 
Səfərin ardından [[Ədirnə]]<nowiki/>də keçirilən divan məclisində [[Misir]] [[Xəzinədar|xəzinə]]<nowiki/>si və [[Bahadır şah Qucarati|Bahadır şah]]ın [[Xəzinədar|xəzinə]]<nowiki/>si haqqında [[padşah]]ın hüzurunda [[Dəli Hüsrəv Paşa|Hüsrəv Paşa]] ilə etdiyi münaqişə şiddətli davaya çevrilmiş, nəticədə [[Sultan Süleyman Qanuni|Sultan Süleyman]] [[28 noyabr]] [[1544]] tarixində hər ikisini vəzifədən almışdır. Süleyman Paşa təqaüdə çıxarılaraq [[Təkirdağ]]<nowiki/>a sürgün edildi. Vəzifələrindən alınmalarına baxmayaraq araşdırma davam etmiş, hər iki [[paşa]] bir-birlərini günahlandırdığı sənədləri divana təqdim etmişdir. 2 il davam edən araşdırma əsnasında [[1547]]-ci ilin [[sentyabr]] ayında Süleyman Paşa vəfat etdi.
Hadım Süleyman Paşa beklediği desteği alamayınca geri çekilmeye karar verdi. 6 Kasım 1538 gecesi Osmanlı birlikleri büyük muhasara toplarından bir kısmını bırakarak gemilere binip Diû’dan ayrıldı. Süleyman Paşa’nın bu kararı almasında muhtemelen, büyük bir Portekiz donanmasının yaklaşmakta olduğu haberinin duyulması etkili olmuştu. Süleyman Paşa, Diû’dan dönüşte 27 Kasım 1538’de Şihr Limanı’na uğradı. Hadramut ve Şihr hâkiminin Osmanlı hâkimiyetini kabul etmesiyle önce Aden’e, buradan Bâbülmendep körfezi ve Moha üzerinden geçerek Selman Reis’in katlinden beri kargaşa içindeki Yemen’i bir düzene sokmak için Zebîd’e gitti. Süleyman Paşa, Zebîd hâkimi Nâhudâ Ahmed Bey’i 5 Şevval 945’te (24 Şubat 1539) bir divan toplantısı sırasında öldürterek bölgeyi doğrudan Osmanlı hâkimiyeti altına aldı. Zebîd ve Aden bölgesini kapsayan bir Yemen eyaleti kurulup beylerbeyiliğine Bıyıklı Mehmed Paşa’nın oğlu Mustafa Paşa tayin edildi. Bu idarî düzenlemelerin ardından Yemen’den ayrılarak 22 Şevval’de (13 Mart) Cidde’ye ulaşan Hadım Süleyman Paşa buradan donanmayı Süveyş’e gönderdi, kendisi de Mekke’ye geçti. Hac görevini ifa ettikten sonra kara yoluyla Mısır’a döndü. Bu arada Özdemir Bey’i Mısır’ın güney sahalarını fethetmekle görevlendirmişti.
 
Xüsusilə, [[Hindistan|Hind]] səfəri əsnasında əldə etdiyi qənimətlə xeyli sərvət qazanan Süleyman Paşanın hər yerə 1000 nəfər gümüş kəmərli köləsi ilə getdiyi və o dönəmdə xidmətçi dəstəsini sayına görə digər vəzirlərdən fərqləndiyi də qeyd olunur.
Süleyman Paşa, Mısır’a döndükten hemen sonra İstanbul’a çağrıldı (Receb 946 / Kasım 1539). İkinci vezir olarak görev yaparken Lutfi Paşa’nın azledilmesiyle 947 Zilkadesinde (Mart 1541) sadrazam tayin edildi (Lokmân b. Hüseyin, vr. 64a). Bazı kaynaklarda bu tarih Muharrem 948 (Mayıs 1541) diye gösterilir. Bu sırada Avusturya’nın Budin’e saldırması üzerine Macaristan’daki mücadele yeniden başladı. Batıya yönelen Kanûnî Sultan Süleyman, İran’dan gelebilecek herhangi bir saldırıya karşılık doğu sınırlarının güvenliğini sağlamak için Sadrazam Hadım Süleyman Paşa’yı 26 Muharrem 948’de (22 Mayıs 1541) bir miktar kuvvetle Artova’ya gönderdi (a.g.e., a.y.). Gerekli müdafaa tedbirlerini alan ve Safevî taraftarı olduklarından şüphelenilen kimselerin durumunu teftiş eden Süleyman Paşa, Kanûnî Sultan Süleyman seferden dönünce tekrar İstanbul’a gitti. Ferdinand’ın yıllık vergi karşılığında Budin’in kendisine terkedilmesi teklifinin reddinde önemli rol oynadı.
 
== Mənbə ==
1543’te İstolni Belgrad seferine çıkan Kanûnî Sultan Süleyman’ın maiyetinde hazır bulunan Süleyman Paşa seferde önemli görevler yaptı. Seferin ardından Edirne’de bir divan toplantısında, Mısır’daki valilikleri sırasında Mısır irsâliye hazinesi ve Bahadır Han’ın gönderdiği paralar hususunda padişahın huzurunda vezirlerden Hüsrev Paşa ile yaptığı münakaşa ağza alınmayacak sözlerle büyük bir tartışmaya dönüşünce Kanûnî Sultan Süleyman 13 Ramazan 951’de (28 Kasım 1544) her ikisini de azletti. Süleyman Paşa’ya emekli olarak Malkara’da oturması emredildi. Mısır’da birbirlerine iki defa halef-selef olan Süleyman Paşa ile Hüsrev Paşa’nın beylerbeyilikleri zamanındaki icraatlarının teftişine başlandı. Her iki paşa topladıkları mal ve paraların defterlerini divana sunarak birbirlerini suçladılar. Bu teftişle ilgili ilk kayıtlar Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi’nde bulunan Mühimme Defteri’nde yer alır (Topkapı Sarayı Arşivi H. 951-952 Tarihli ve E-12321 Numaralı Mühimme Defteri, s. 6-11, 57-65). İki yıl devam eden teftiş sürecinde çok yıpranan yaşlı Süleyman Paşa 954 Şâban ayı ortalarında (1547 Eylül sonu) Malkara’da vefat etti. Hadım Süleyman Paşa, özellikle Hindistan seferinde elde ettiği ganimetler sayesinde bir hayli servet sahibi olmuştu. 1000 kadar gümüş kemerli ve güçlü kuvvetli kölesini yanından hiç ayırmadığı söylenir. Vezirler arasında kapı halkının kalabalıklığı ile büyük ün kazanmıştı. Ayrıca Kahire’de pek çok eser yaptırdığı bilinmektedir. Kahire’nin Kūsûn mahallesinde bir zâviye ile (bk. SÜLEYMAN PAŞA MEDRESESİ) biri kale içinde, diğeri Bulak’ta iki cami, Yemen’de kendi adına cami, ribât ve hamam inşa ettirmiştir (el-Masry, bk. bibl.).
[[Kateqoriya: Osmanlı sədrəzəmləri]]
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/Xədim_Süleyman_Paşa"