|
Bu əsnada yenidən üsyan edən [[Abxaz Mehmed Paşa|Abxaz Paşa]] üzərinə gedən yeni [[sədrəzəm]] qələbə qazana bilmədi. Məsələnin müzakirə olunduğu məşvərət məclisində [[şeyxülislam]] [[Zəkəriyazadə Yəhya Əfəndi]] Hüsrəv Paşanı [[sədrəzəm]] olaraq təklif etdi. Heç kəs bu təklifə qarşı çıxmasa da, [[Sədrəzəm|sədarət]] növbəsi [[sədrəzəm]] [[Regent|naibi]] olan [[Topal Rəcəb Paşa|Rəcəb Paşa]]<nowiki/>da idi. Ona görə də Hüsrəv Paşa əvvəlcə [[Diyarbəkir əyaləti|Diyarbəkir bəylərbəyi]] olaraq yola salındı, ardından qapı kədxudası ilə [[Sədrəzəm|sədarət]] möhürü göndərildi və [[İzmit]]<nowiki/>də Hüsrəv Paşaya təqdim olundu ([[6 aprel]] [[1628]]). Eyni zamanda [[Abxaz Mehmed Paşa|Abxaz Paşa]] üsyanı üzərinə [[Sərdar-ı əkrəm|sərdar]] olaarq göndəilən Hüsrəv Paşaya göndərilən fərmanda öncə Abxaz üsyanını yatırmaq, daha sonra isə [[Səfəvilər]] üzərinə səfərə çıxmaq əmr edilirdi.
Hüsrəv Paşa İzmitdə[[İzmit]]<nowiki/>də səfər hazırlıqlarını tamamladıqdan sonra ordu ilə birləşmək üçün Tokata[[Tokat]]<nowiki/>a hərəkət etdi. Yolda ikən ordunu tənzimləmək üçün güclü tədbirlər gördü və ordunun əhaliyə zərər verməsinin qarşısını aldı. [[Abxaz PaşayaMehmed Paşa|Abxaz Paşa]]<nowiki/>ya dəstək verənlər ard arda sədrəzəmin[[sədrəzəm]]<nowiki/>in ordusuna qatıldı. [[1628]]-ci ilin [[iyun]] ayında Tokata[[Tokat]]<nowiki/>a çatdı və 7 ay burada qalaraq [[Abxaz Mehmed Paşa]] haqqında məlumat topladı.
Bu əsnada [[sədrəzəm]]<nowiki/>in səfərə çıxdığını öyrənən [[Abxaz Mehmed Paşa]] [[Səfəvi şahları|Səfəvi şahı]]<nowiki/>ndan yenidən yardım istədi. [[Şah Abbas]] da həm [[Abxaz Mehmed Paşa|Mehmed Paşa]]<nowiki/>ya yardım qüvvələri yolladı, həm də öz ordusunu [[Azərbaycan]]<nowiki/>da hazır vəziyyətə gətirdi. Artıq [[Ərzurum]] qalası da təhlükə altında idi. Bu vəziyyətdə dərhal [[Tokat]]<nowiki/>dan ayrılan Hüsrəv Paşa [[Ərzurum]] qalasını mühasirəyə aldı ([[6 sentyabr]] [[1628]]). Qalaya gizlicə öz cəsuslarını salan Hüsrəv Paşa üsyançıların gücünü zəiflətdi. Artıq müqavimət göstərməyin mənasız olduğunu anlayan [[Abxaz Mehmed Paşa]] da təslim olmaq istədiyini bildirdi. 4 gün davam edən danışıqlardan sonra [[Abxaz Mehmed Paşa]] təslim oldu ([[22 sentyabr]] [[1628]]). Beləliklə, 6 ilə yaxın davam edən böyük üsyan başa çatdı. [[Ərzurum]]<nowiki/>da çox qalmayan [[Osmanlı ordusu]] [[oktyabr]] ayında [[paytaxt]]<nowiki/>a geri döndü. [[9 noyabr]] [[1628]] tarixində [[İstanbul]]<nowiki/>a daxil olan Hüsrəv Paşa üsyançı [[Abxaz Mehmed Paşa|Mehmed Paşa]]<nowiki/>nın bağışlanmasında və [[Bosniya]] bəylərbəyiliyinə təyinində önəmli rol oynadı.
Bu sırada sadrazamın sefere çıktığını öğrenen Abaza Paşa İran şahından tekrar yardım istemişti. Şah ise bir yardım birliğini Abaza Paşa’ya gönderdiği gibi ordusunu da Azerbaycan’da hazır hale getirmişti. Eğer acele edilmezse Erzurum’un da Bağdat gibi İran’ın eline geçeceği söyleniyordu. Bu durum karşısında Hüsrev Paşa orduyu hemen Tokat’tan yola çıkardı. Abaza’yı hazırlıksız yakalayarak Erzurum’u kuşattı (7 Muharrem 1038 / 6 Eylül 1628). Kaleye gizlice casuslar sokarak Abaza Paşa’nın askerlerini çeşitli vaadlerle kendi tarafına çekmeyi başardı. İsyancı askerler gruplar halinde kaleden kaçıp sadrazamın ordusuna katılmaya başladılar. Artık savunmanın imkânsızlığını gören Abaza Paşa da teslim olmak istediğini bildirdi. Dört gün süren pazarlıktan sonra anlaşma sağlanarak Abaza Paşa teslim oldu (23 Muharrem 1038/22 Eylül 1628). Böylece altı yıla yakın bir süredir devleti temelinden sarsan bu büyük isyan sona erdirildi. Aynı zamanda Erzurum’u istilâya gelen bir İran birliği Kars valisi tarafından dağıtılarak kumandanı Şemsi Han esir alındı. Hüsrev Paşa, Abaza isyanından dolayı Mayıs 1624’ten beri devamlı sefer halinde bulunan ordunun İstanbul’a dönme arzusunu kabul ederek Erzurum’dan ayrıldı (Kasım 1628). Yanında Abaza Paşa ve Şemsi Han olduğu halde büyük bir zafer alayı ile İstanbul’a girdi (12 Rebîülevvel 1038 / 9 Kasım 1628). Teslim şartları çerçevesinde Abaza Paşa’yı affettirerek Bosna valiliğine tayin edilmesini sağladı.
Qazandığı qələbə Hüsrəv Paşanın nüfuzunu və iqtidarını daha da gücləndirdi. [[1629]]-cu ilin [[iyul]]<nowiki/>unda yeni bir [[şərq]] səfərinə çıxmaq üzrə ordu ilə birlikdə [[Üsküdar]]<nowiki/>a gedən Hüsrəv Paşa [[17 dekabr]] [[1629]] tarixində [[Mosul]]<nowiki/>a çatdı və burada dəniz yoluyla gətirilən topları da alaraq davam etdi. O əsnada davam edən şiddətli yağışlar yolları keçilməz etmiş, buna görə də ordu 42 gün boyunca suların çəkilməsini gözlədi. Ordu [[Bağdad]]<nowiki/>a getmək üzrə [[28 yanvar]] [[1630]] tarixində [[Mosul]]<nowiki/>dan ayrıldı. Hava şəraiti mühasirə üçün uyğun olmadığından əvvəlcə bölgənin təhlükəsizliyi təmin edildi. Bölgədəki bir çox [[Kürdlər|kürd]] qəbilələri Hüsrəv Paşaya təslim oldu. [[5 may]] tarixində 40 minlik [[Səfəvilər|Səfəvi]] ordusu məğlub edildi və [[Həmədan]] yolu üzərindəki Mehriban qalası ələ keçirildi. [[9 iyun]] tarixində [[Həmədan]]<nowiki/>a çatan [[Osmanlı ordusu]] şəhərdə heç nə tapa bilmədi. [[I Səfi|Şah Səfi]] şəhəri tamamilə boşaltmışdı. [[15 iyun]]<nowiki/>da buradan hərəkət etdi və 3 gün sonra Dərgəzinə çatdı. Hüsrəv Paşa [[İran]]ın mərkəzinə doğru irəliləmək istəsə də, [[Səfəvilər]] dağlıq bölgəyə çəkilmiş, bütün quyuları, əkin yerlərini dağıtmışdı. Buna görə də, ordu irəliləmək istəmirdi. Hüsrəv Paşa bu dəfə də ordunu [[Bağdad]]<nowiki/>a yönəltdi.
Kazandığı başarı Hüsrev Paşa’nın nüfuz ve iktidarının daha da artmasına yol açmıştı. Son derece pervasızca ve şiddetle hareket ettiği için kimse ona karşı koyamıyordu. Yeniçeri kâtibinin azli onun mutlak kudretini ispat eden bir olaydı. Padişahın izni olmadan yeniçeri kaydetmemek üzere kesin emir alan yeniçeri kâtibi Mehmed Efendi, sadrazamın birçok acemi oğlanını yeniçeri kaydetmesi için verdiği emri yerine getiremeyeceğini bildirdi. Sahte esâmîleri temizlediği ve pek çok yeniçeriyi bu yoldan sağladıkları kazançtan mahrum ettiği için yeniçeriler Mehmed Efendi’ye düşman kesilmişlerdi. Hüsrev Paşa Mehmed Efendi’yi azlettirerek yerine kendi adamını tayin etti. Daha önce aynı şekilde yeniçeri ağasını da azlettirmişti. Böylece Yeniçeri Ocağı’nı kendi iktidarının başlıca desteği haline getirmiş oldu.
[[21 iyun]]<nowiki/>da [[Bağdad]] istiqamətində hərəkətə keçən [[Osmanlı ordusu]] [[14 iyul]] tarixində kiçik bir dəstəni məğlub etdi. [[Avqust]] ayının əvvəllərində [[Bağdad]] ətrafına çatan [[Osmanlı ordusu]] [[6 oktyabr]]<nowiki/>da şəhəri mühasirəyə aldı. Əks hücum əsnasında [[Osmanlı ordusu]] böyük itkilər verdi. Buna görə də 39 gün sonra, [[14 noyabr]] [[1630]] tarixində mühasirə qaldırıldı.
1629 Temmuzunda yeni bir şark seferine çıkmak üzere ordu ile birlikte Üsküdar’a geçen Hüsrev Paşa, Musul’a ulaştıktan sonra (1 Cemâziyelevvel 1039 / 17 Aralık 1629) deniz yoluyla İstanbul’dan Payas’a sevkedilen muhasara toplarını burada teslim aldı. Bu sırada görülmemiş şekilde yağan yağmurlarla bir denize dönen Mezopotamya ovalarına girilemediği için kırk iki gün suların çekilmesi beklendi. Ordu Bağdat’a gitmek üzere 13 Cemâziyelâhir 1039’da (28 Ocak 1630) Musul’dan ayrıldı. Şemâmik menzilinde toplanan harp meclisinde, arazi henüz bataklık olduğu için Bağdat’ın hemen muhasarasına imkân olmadığı gerekçesiyle Şehrizol (Kerkük ve civarı) bölgesinin emniyet altına alınmasına karar verildi. Yollarda bazı Kürt aşiret beyleri kendiliklerinden gelip bağlılıklarını bildirdiler. Hüsrev Paşa, Şehrizol sancağının eski merkezi Gülânber Kalesi’nin (Topçular Kâtibi Abdülkadir Efendi’nin Târih’inde Şehrizol Kalesi, bk. s. 725-727) yeniden inşa edilmesini emretti. Kale Kanûnî Sultan Süleyman tarafından inşa edilmiş, Safevî Şahı I. Abbas’ın istilâsında onun emriyle yıktırılmıştı. Kaleyi İran’a karşı askerî bakımdan önemli gören Hüsrev Paşa’nın elli gün süreyle (16 Mart-4 Mayıs) inşaatı tamamlamak için burada kalışı boşuna vakit geçirmek olarak değerlendirilerek şiddetle eleştirilmiştir.
Hüsrəv Paşa ordunu [[12 dekabr]] tarixində [[Mosul müharibəsi (2016)|Mosul]]<nowiki/>a çatdırdı və ordu burada qışladı. [[Səfəvilər|Səfəvi]] ordusu isə [[qış]]ı sakit keçirmədi. Əks hücuma keçən [[Səfəvilər]] bir neçə qalanı ələ keçirdi. Məğlub olub [[Mosul]]<nowiki/>a qayıdan Barmaqsız Mustafa Paşa, Abdal paşa və Ömər Paşa [[sədrəzəm]]<nowiki/>in əmriylə edam edildi ([[23 dekabr]] [[1630]]). Bu əsnada [[Kürdlər|kürd]] qəbilələri də xainlik edərək sülhü pozdu və [[Səfəvilər]]ə kömək etdilər. [[22 yanvar]]<nowiki/>da ordunu [[Mardin]]ə aparan Hüsrəv Paşa yeni səfər üçün hazırlıq işlərinə başladı. [[İstanbul]]<nowiki/>a xəbər göndərildi və pulla [[Krım]]<nowiki/>dan gələcək 30 minlik ordu tələb etdi. Ancaq bu ordu gecikdi və bütün [[yay]] ordu [[Mardin]]<nowiki/>də saxlandı. [[Sentyabr]]<nowiki/>da [[Mosul qəzası|Mosul]] üzərindən [[Bağdad]]<nowiki/>a səfər tərtib olunsa da, [[Yeniçərilər|yeniçəri]] və [[sipahilər]] artıq yorulduqlarını bildirdilər və səfərin gələn ilə saxlanmasını tələb edərək üsyan etdilər ([[6 sentyabr]] [[1631]]). Hüsrəv Paşa bu istəklərə boyun əydi və [[Diyarbəkir]]ə çəkildi. Ancaq bu əsnada [[25 oktyabr]] [[1631]] tarixində [[Sədrəzəm|sədarət]]<nowiki/>dən alındı və yerinə [[Hafiz Əhməd Paşa]] gətirildi.
Hüsrev Paşa, Gülânber Kalesi’nin inşaatı sırasında Şehrizol sancağının emniyeti açısından önem taşıyan Hemedan yolu üzerindeki Mihriban Kalesi’nin fethine girişti. 10.000 kişiden oluşan Osmanlı birliği, Hân-ı Hânân Zeynel Han’ın kumandasındaki 40.000 kişilik Safevî ordusunu yenilgiye uğratarak kaleyi zaptetti (22 Ramazan 1039 / 5 Mayıs 1630). Mihriban zaferi İran içlerine yapılacak sefer için itici bir rol oynadı. Hüsrev Paşa, İran’ın o sıradaki başşehri Kazvin ve İsfahan’a kadar ilerleyerek düşmanı zayıflatmak için Bağdat’ın geri alınmasını kolaylaştırmak amacıyla Mihriban’dan Hemedan’a hareket etti (15 Mayıs). Bu arada huzuruna kabul ettiği Hazo beyinin suikastını atlatan Hüsrev Paşa (Topçular Kâtibi Abdülkadir Efendi, s. 734) ordusuyla Hemedan’a girdiğinde (27 Şevval / 9 Haziran) terkedilmiş bir şehirle karşılaştı. Şah Hemedan’ı boşaltmış, erzak ve eşyayı da toprak altına gömmüştü. Osmanlı ordusu gizlenen eşyayı ortaya çıkarıp yağmaladıktan sonra şehri de yakıp yıktı. 15 Haziran’da buradan hareket ederek üç gün sonra Dergezîn’e vardı ve bu kasaba da tahrip edildi. Bu tahriplerin bir amacı da şahı Bağdat’ı geri vermeye zorlamaktı. Şah ise bütün kuvvetleriyle dağlık bölgede bir yıpratma ve tâciz savaşı yaparak Osmanlılar’a hayli zayiat verdiriyor ve ikmal yollarını keserek ordunun iaşesini güçleştiriyordu. Osmanlı ordusu ilerledikçe önünde şah tarafından boşaltılmış şehir ve köylerle karşılaşıyordu. İkmal yapılmadığı için zayıflayan ordunun bir İran saldırısına karşı başarı ümidi giderek azalıyordu. Bu durum karşısında yeniçeriler de daha fazla ileriye gidemeyeceklerini söylemeye başlamışlardı. Dergezîn’de toplanan harp meclisi Kazvin’e yapılacak seferi görüştü. Sonuçta asıl hedefin Bağdat olduğu ileri sürülerek Kazvin seferinden vazgeçilmesine ve doğrudan Bağdat’a gidilmesine karar verildi.
21 Haziran’da Dergezîn’den Bağdat’a hareket eden Osmanlı ordusu Çemhâl ovasında Lûristan hâkiminin bir saldırısını püskürttü (3 Zilhicce 1039 / 14 Temmuz 1630). Ağustos ayı başlarında Bağdat civarına ulaşarak 6 Ekim’de şehir kuşatma altına alındı. Bağdat’ı savunan İran ordusunun huruç harekâtı sırasında (26 Ekim) ve 9 Kasım’da girişilen genel saldırılarda büyük kayıplar verildi. Bunun üzerine Bağdat’ın İran’ın eline geçmesinden sonra yapılan bu ikinci kuşatma da otuz dokuz gün sonra hiçbir sonuç alınamadan kaldırıldı (8 Rebîülâhir 1040/14 Kasım 1630).
Hüsrev Paşa, 10.000 kişilik bir kuvveti Hille muhafızlığına gönderdikten (20 Kasım) sonra orduyu Musul’a getirdi (12 Aralık). Eyalet askerlerini memleketlerine göndererek kışı Musul’da geçirmeye karar verdi. Fakat Safevî kuvvetlerinin askerî faaliyeti Osmanlı ordusunun burada kışlamasını güçleştirdi. 30.000 kişilik bir Safevî ordusu Gülânber Kalesi’ni ele geçirdi. Şehrizol Beylerbeyi Arnavut Mustafa Paşa şehid edildi. Kendisine yardım için gönderilen Parmaksız Mustafa Paşa, Abdal Paşa ve Ömer Paşa yenilgiden sonra Musul’a geldiklerinde Hüsrev Paşa’nın emriyle idam edildiler (18 Cemâziyelevvel 1040 / 23 Aralık 1630). Bu sırada Osmanlılar aleyhine dönen Kürt aşiretleri de Safevîler’e yardım ediyorlardı. Safevîler Hille’yi de alarak Musul’u tehdit etmeye başlayınca Hüsrev Paşa orduyu Mardin’e nakletmek üzere Musul’dan ayrıldı (18 Cemâziyelâhir 1040 / 22 Ocak 1631). Ayrılmadan önce Musul Kalesi’nin tahkimini ve bilhassa harap olan şehir surlarının tamirini emretti. Malzeme, usta ve işçi temini için Diyarbekir ve Urfa valilerini görevlendirdi. İlkbaharda tamirine başlanılan Musul şehri sur içine alındı ve kale tahkim edilerek büyük kuleler inşa edildi.
Hüsrev Paşa Mardin’e vardıktan sonra yeniden sefer hazırlıklarına girişti. İstanbul’a yazarak para ve Kırım’dan 30.000 asker gönderilmesini istedi. Paşanın istediği para (200 yük akçe) hemen gönderildiği gibi Kırım askeri için emir yazıldığı bildirildi. Hüsrev Paşa, bir süre Mardin önlerindeki karargâhında kaldıktan sonra Mardin’in güneybatısında küçük bir kasaba olan Koçhisar’a geçti. Bütün yazı burada Kırım askerini beklemekle ve yapacağı seferin güzergâhını düşünmekle geçirdi. Eylülde Musul üzerinden Bağdat Seferi’ne çıkmaya karar verince yeniçerilerle sipahiler, aylardır beklemekten yorgun düştüklerini ileri sürüp seferin gelecek yıla ertelenmesini isteyerek ayaklandılar (9 Safer 1041 / 6 Eylül 1631). Hüsrev Paşa bu isteklere boyun eğmek zorunda kaldı. Cephane ile diğer mühimmatı Musul’a göndererek Diyarbekir’de kışlamak üzere Koçhisar’dan hareket etti. Diyarbekir’in Çarıklı köyüne gelindiğinde Samsun üzerinden gelen Kırım askeri de orduya katıldı. Bu sırada İstanbul’da Hüsrev Paşa görevinden azledilerek yerine eski sadrazamlardan Hâfız Ahmed Paşa getirilmişti (29 Rebîülevvel 1041/25 Ekim 1631). Henüz azledildiğinden haberi olmayan Hüsrev Paşa ise Diyarbekir’e vardıktan sonra yeniçeri ağasını burada bıraktı. Bölük ağalarının Trablusşam’da, Kırım askerinin de Erzurum Hasankale’de kalmasını emretti. İlkbaharda Bağdat Seferi’ne çıkılacağını İstanbul’a da yazıyla bildirdi.
Bağdat başarısızlığından beri nüfuz ve itibarı iyice sarsılan Hüsrev Paşa’nın azline sebep, yanındaki sipahileri teşvik edip İstanbul’da kendisine muhalif olan Hâfız Ahmed Paşa ile Başdefterdar Mustafa Paşa’nın orduya gönderilmelerini istemiş olması gösterilir. Can korkusuna düşen bu iki paşanın Şeyhülislâm Zekeriyyâzâde Yahyâ Efendi’yi de elde ederek Hüsrev Paşa’nın Şehrizol, Hille ve Musul taraflarında askeri dağıtıp orduyu zayıflattığını, kale inşaatı ile vakit geçirdiği için Bağdat başarısızlığına sebep olduğunu ve sırf hunharlık hissiyle pek çok önemli şahsiyeti haksız olarak idam ettiğini padişaha anlatıp azlini sağladıkları ileri sürülür (Naîmâ, III, 76-79).
Hüsrev Paşa azledildikten ve mührü kapıcılar kethüdâsına teslim ederek yanındaki askeri de yatıştırdıktan sonra maiyetiyle birlikte Tokat’a hareket etti. Yolda nikris hastalığı arttığından Tokat’ta kaldı. Bu sırada Diyarbekir’de bulunan yeniçeriler ve sipahiler ayaklandılar. Yeniçeriler Hüsrev Paşa lehinde padişaha istidâ göndermek istedikleri gibi sipahi zorbaları da Anadolu’nun çeşitli yerlerine dağılıp Hüsrev Paşa’yı tekrar sadârete getirmek için topyekün bir isyanın hazırlığına başladılar. Bu maksatla Seydişehir ve Beyşehir taraflarında Deli İlâhî, Konya’da Rum Mehmed, Afyonkarahisar’da Baba Ömer, Aydın’da Kınalıoğlu, Eskişehir ve İnönü’de Kör Ali ve İskilip’te Köse Şâban adlarındaki zorbalar türedi. Etraflarına birtakım serserileri toplayarak her geçen gün kuvvetlenen bu zorbalar, birbirleriyle sözleşip Hüsrev Paşa’yı görevine iade ettirme konusunda ahdetmişlerdi. Kısacası Hüsrev Paşa’nın azli Anadolu’yu yeniden anarşinin eşiğine getirmişti.
Yeni sadrazamın konağında yapılan toplantıda askeri yatıştırmak için kapıkulunun İstanbul’a çağrılmasına karar verildi. Çağrıya uyarak gelen yeniçerilerle birlikte sipahi zorbaları da ulûfe almak bahanesiyle İstanbul’da toplandılar. Zorbalar, Hüsrev Paşa’nın sadârete gelmesinden beri bu makama göz diken Receb Paşa’nın da tahrikiyle İstanbul’da ayaklandılar. Hüsrev Paşa’nın haksız yere azline sebep olmakla suçladıkları yeni sadrazam Hâfız Ahmed Paşa ile Şeyhülislâm Yahyâ Efendi ve Başdefterdar Mustafa Paşa’nın dahil olduğu on yedi kişinin kendilerine teslimini istediler. IV. Murad başlangıçta direndiyse de sarayın iç kapısına kadar gelen zorbalar karşısında boyun eğmek zorunda kaldı ve Hâfız Ahmed Paşa’yı âsilere teslim etti. Hâfız Ahmed Paşa’yı padişahın gözleri önünde parçalayan zorbalar Receb Paşa’yı sadârete tayin ettirdiler (19 Receb 1041/10 Şubat 1632).
Kargaşalıklardan Hüsrev Paşa’yı sorumlu tutan padişah, Özi muhafızı Murtaza Paşa’yı Diyarbekir beylerbeyiliğine göndererek Hüsrev Paşa’yı idam etmekle görevlendirdi. Tokat’ta hasta yatağında yatmakta olan Hüsrev Paşa hâlâ yeniçeriler ve sipahiler tarafından seviliyor ve korunuyordu. Padişahtan gizli bir hatt-ı hümâyun alan Murtaza Paşa büyük bir kuvvetle Tokat’a geldiğinde Hüsrev Paşa taraftarları kendisini şehre sokmadılar. Tokat halkının da desteklediği Hüsrev Paşa kuvvetleri Murtaza Paşa kuvvetlerini geri püskürttüler. Savaş devam ederken Murtaza Paşa, padişahın Hüsrev Paşa için verdiği ölüm fermanını şehrin kadısına göndererek konağının topa tutulmasını emretti. Bir taraftan da Hüsrev Paşa’nın idama mahkûm olduğunu halka açıklayarak öldürülmek şartıyla malının yağmasının helâl olduğunu ilân etti. Bunun üzerine Tokat halkı savaştan çekildi. Murtaza Paşa kuvvetleri tarafından konağı kuşatılan Hüsrev Paşa ise adamlarına artık mücadeleden vazgeçmelerini ve padişahın emrine boyun eğmeleri gerektiğini bildirdi. Murtaza Paşa’nın gönderdiği cellâtlar önce bu müthiş vezirin önünde bir şey yapamadan geri döndüler ve Murtaza Paşa’ya kendisini istediğini bildirdiler. Bunun bir tuzak olmasından çekinen Murtaza Paşa Hüsrev Paşa’nın yanına gitmedi. Kethüdâsı ile ona idamını bildiren padişah fermanını gönderdi. Hüsrev Paşa emri okuduktan sonra padişahın gönderdiği kuvvetlere karşı savaştığına pişman göründü. Namazını kıldıktan sonra boynunu cellâtların kemendine teslim etti. Öldüğüne delil olmak üzere kesik başı İstanbul’a gönderildi (19 Şâban 1041 / 11 Mart 1632).
Hüsrev Paşa öldürüldüğü halde davası bitmedi. Kapıkulu askeri idam haberini alınca tekrar ayaklanarak saraya yürüdü (12 Mart 1632). Âsiler padişahı ayak divanına getirterek Hüsrev Paşa’nın idamından sonra kendisine itimatları kalmadığını, Hüsrev’in katline sebep olanların teslimini ve saraydaki şehzadelerin hayatı için kefil istediklerini bildirdiler. Hüsrev Paşa’nın katlinden sonra başlayan bu karışıklıklar IV. Murad’ın büyük bir şiddetle harekete geçip vaziyete hâkim olmasına kadar devam etti.
Çağdaş kaynaklarda asker üzerinde büyük nüfuza sahip, doğrulukla tanınmış, muktedir bir vezir olmakla birlikte çok sert tabiatlı, mağrur, asabi, etrafına karşı kırıcı davranışlarda bulunduğu belirtilen Hüsrev Paşa, Topçular Kâtibi’ne göre Bağdat Seferi’ne giderken Bardaklı (Bardakçılı) köyü yakınında ve Cedîd Han menzilinde kervansaray, misafirhaneler, çeşmeler ve cami yaptırmıştır (Târih, s. 709; bk. HÜSREV PAŞA KÜLLİYESİ). Ayrıca Şehrizol ve Musul Kalesi’nin tamiri de onun isteğiyle gerçekleşmiştir. Hüsrev Paşa’nın Erzurum, Bağdat ve Hemedan seferleri hakkında geniş bilgi bu seferlere katıldığı anlaşılan Topçular Kâtibi’nin eserinde bulunmaktadır (a.g.e., s. 679-763).
| 