Rotatorilər: Redaktələr arasındakı fərq

{{taksoqutu

}}

 

 

== Ümumi xarakteristika ==

 

== Xarici quruluşu ==

Gövdə qalın [[kutikula]] ilə örtülmüşdür. Bir çox rotatorilərdə kutikula müxtəlif törəmələrlə təchiz olunmuş möhkəm zireh əmələ gətirir. Zireh formasına, quruluşuna və şəklinə görə müxtəlif olur. Boru rotatorilərin müdafiə olunmasına xidmət edir. Quyruq şöbə və ya ayaq bədənin çıxıntısı olub, əyilmək qabiliyyətinə malikdir. Bu hissə çəngəl şəklində iki yerə haçalanır. Haçaların qurtaracağı yapışqanlı maddə ifraz edən vəzilərlə təchiz olunmuşdur. Bu orqanlar vasitəsilə oturaq həyat tərzi keçirən rotatorilər müəyyən subsrata yapışa bilirlər.Rotatorilərdə dəri-əzələ kisəsi yoxdur.

 

== Daxili quruluşu ==

''Sinir sistemi'' - nisbətən sadədir. Bir udlaqüstü sinir düyünündən və ondan hər tərəfə gedən sinirlərdən ibarətdir. Digər sinirlərdən xeyli böyük olan iki sinir beyindən arxaya doğru, bağırsağın yan tərəfləri ilə bədən boyu ayağa qədər uzanır. Rotatorilərdə hiss orqanları rolunu çıxıntılar yerinə yetirir Onlardan ikisi qarında, biri isə beldə tək olur. Əksər rotatorilərdə bir cüt və ya yalnız bir göz olur. Gözlər bilavasitə udlaqüstü düyündə və ya onun üstündə yerləşir. Göz bir olduqda o, piqment qədəhlərinin qabarıq tərəfləri ilə qarşı-qarşıya duran iki gözcüyün birləşməsidir.

Rotatorilərdə [[''qan-damar'']] və ''tənəffüs sistemi'' yoxdur. ''İfrazat sistemi'' protonefridial tipdədir. Bağırsağın yanlarında, bədən boşluğunda iki zəif şaxələnmiş kanal vardır. Onlar kloakaya açılır. Kanallardakı şaxələrin ucları qapalı olur. Şaxələrin sayı 4-dən 50-yə qədər olur.

 

== Həyat dövriyyəsi və inkişafı ==

Rotatorilərin həyat dövriyyəsi əsl cinsi nəslin [[partogenetik]] nəsil ilə növbələşməsindən ibarətdir. Heteroqoniya xarakteri daşıyır. Qışlamış yumurtadan yazda partogenetik dişilər çıxır, onlar isə partogenetik dişilərə başlanğıc verir. Partogenetik dişi nəsillərindən biri indiyə qədər qoyulmuş yumurtalardan həcmcə 2-3 dəfə kiçik yumurtalar qoymağa başlayır. Yumurtalardan tezliklə dişi nəsil çıxır və tezliklə cinsi nəslin dişiləri ilə cütləşir. Partogenetik yol ilə erkəkləri törədən dişilər cütləşmədən sonra xüsusi mayalanmış yumurtalar əmələ gətirir. Onlar iridir, bir neçə xüsusi möhkəm təbəqə ilə örtülüdür və sakitlik dövrü keçirir. Mayalanmış yumurtalar gələcəkdə partogenetik dişilərin ilk nəslini verir.

Rotatorilərin dövrülüyü bir çox növlərdə, çoxalmanın xarakteri ilə əlaqədar olmayan mövsümi səbəblər üzündən dəyişilir. Rotatorilərin erkək fərdlərində [[regenerasiya]] qabiliyyəti vardır.

 

== Ekologiyası ==

Rotatorilər kosmopolit heyvanlardır.Əksər rotatorilər şirin sularda yaşayır və onlar dib və plankton formalara bölünür. Dibdə yaşayan rotatorilər əksər hallarda suyun dibində sürünür və ya üzür, oturaq növləri də vardır. Tipik plankton rotatorilərdə heyvanın bədən səthini böyüdən müxtəlif tipli çıxıntılar vardır. Şirinsu rotatoriləri daha iri şirinsu orqanizmləri üçün qida mənbəyi kimi mühüm rol oynayır. Dəniz rotatoriləri nisbətən azdır.

Quru, eləcə də bəzi su rotatoriləri məhv olmadan tamamilə quruyana qədər dözürlər. Bu zaman onlar anabiotik vəziyyətə düşür, lakin ehtiyatla islatdıqda dirilirlər. Rotatorilərin dirilməsi ilk dəfə 1701-ci ildə [[Levenhukk]] tərəfindən kəşf edilmişdir. Bundan əlavə, qurumuş rotatorilər 4 saat ərzində -270°C-yə qədər aşağı temperatura və 5 dəqiqə ərzində +100°C-yə qədər yuxarı temperatura dözə bilir.

 

== Filogeniyası ==

Rotatorilərin əmələ gəlməsi haqqında müxtəlif fərziyyələr mövcud olmuşdur. Uzun müddət Rotatoria-ların Polychaeta-ların sürfəsi olan [[troxofor]] oxşarlığı əsasında olan həlqəvi qurdların neotenik sürfələri hesab edirdilər. Rotatoria qrupunun təkamül yolu isə düzbağırsaqlı turbellarilərdən başlanır. Rotatoria-ların turbellarilərlə yaxınlığının onlarda protonefridinin primitiv quruluşu və ağızın qarın tərəfdə yerləşməsi sübut edir.

 

== Azərbaycanda yayılması ==

Onlardan [[Xəzər dənizi]]ndə 67 növü qeyd edilmişdir, əsasən [[Volqa]] çayının dənizə tökülən hissəsində rast gəlinir. Onları dənizə çay axını gətirir. ''[[Platyas quadricornis]]'', ''[[Platyas patulus]]'' və s. əsasən şirin sularda, bəzi növləri isə Xəzərin dayaz və duzluluğu az olan yerlərində yaşayırlar. Şortəhər sularda yaşayan ''[[Trichocersa caspisa]]'' kimi növlər Xəzər dənizinin [[endemik]] rotatoriləridir.

 

 

== Təsnifatı ==

* {{bt-azlat||Eurotatoria}}

* {{bt-azlat||Pararotatoria}}

 

== Xarici keçidlər ==

* [http://www.faunaeur.org/taxon_tree.php?id=0,1,54070,12167 Avropa faunası]

* [http://www.discoverlife.org/mp/20q?search=Rotifera DiscoverLife]

 

== Həmçinin bax ==