Qanıxçay: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
kRedaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 37:
İllik axımının 30%-ni yağış, 40%-ni yeraltı və 30%-ni qar suları təşkil edir. Orta illik su sərfi 108 kub m/san -dir. Axımın 50%-i yazda, 15%-i yayda, 20%-i payızda, 15%-i isə qışda keçir. Orta illik asılı gətirmələr sərfi 290kq/san, lillənməsi isə 2636 q/m³-dir. Çayın bütün axımı boyu suvarma işlərində geniş istifadə edilir.
== Qanıxçayın toponimi ==
Alazan. İlk dəfə [[Strabon]]un əsərində çəkilən bu ad (Strabon. XI, 3, 2) indiyədək araşdırılmamışdır. [[Gürcü]] tədqiqatçıları onun mənasını gürcü dili və başqa [[Qafqaz]] dilləri vasitəsilə açmağa təşəbbüs etsələr də nəticəsiz qalmışdır. Bu hidronimin gürcücə ala -"nəm" və zani -"yer" (əslində gürcücə "zani" sözü yoxdur, "yer" mənasında "sa" sözü vardır, lakin [[yer]] adlarında bu [[söz]] yalnız əvvəldə dura bilər: Sa-Kartvelo, Sa-İnqilo və s.) sözlərindən ibarət olması fikri ((Никонов В.А. Краткий топонимический словарь. M.1966, s.18) həqiqətdən uzaqdır. [[Alazan]] türk dillərində al -"geniş sahə", "böyük düzən", "açıqlıq" (147, I, 755) və özən - "çay" (147, I, 510) sözlərindən ibarət olmaqla Alazan vadisində [[çay]]ın genişliyi ilə əlaqədardır. Bütünlükdə, Alazan "geniş çay" deməkdir. Adın danışıqda "zan" formasını kəsb etmiş özən (üzən) [[söz]]ü [[Cənubi Azərbaycan]] ərazisində Qızıl-Özən çayının adında da vardır. Maraqlıdır ki, [[Dağ]]lıq Altayda da bir çay məhz Alözən adının fonetik forması kimi Alazan adlanır. Qeyd etmək lazımdır ki, qədim türk dillərində özən "çay" sözü Manna (Cənubi Azərbaycan) ərazisində Urimzan çayının adında er.əv. [[728]]-ci ilə aid assur mənbəyində çəkilir. Həmin çayı lokalizə etmək olmur. Lakin Urimzan [[çay]] adı qədim türk dillərində irim "(yay vaxtı) qurumaqda olan çayın [[su]] axan hissəsi" (126, 235) və özən "çay" sözlərindən ibarətdir.
Dağlıq Altayda Biy çayının qolu Kebozan, [[Sibir]]də Oka çayının qolu Berezan, Volqaboyunda bir çay Çeremsan, Uralda bir [[çay]] Yaruozan adlanır. Qərbi [[Qazaxıstan]]da Böyük Uzen və Kiçik Uzen adlı çaylar vardır.
Göründüyü kimi, Alazan hidroniminin mənşəyi barədə fikrimiz [[tarix]]i həqiqətə əsaslanır.
''Alazan çayının [[Azərbaycan]] ərazisindən axan hissəsi Qanıx adlanır.'' Bəzi tədqiqatçılar bu adı [[Səlcuq]] oğuzlarının Kınık tayfasının adı ilə bağlayırlar, lakin bu səhvdir. Ona görə ki, çayın adı hələ Strabon (I əsr) tərəfindən Xanes kimi qeyd olunmuşdur (Strabon, XI,32)
Qanıx hidronimi Azərbaycanın şimal-qərbində və Cənubi [[Dağıstan]]da yaşayan Dağıstan dilli saxurların dilindəki xan - "çay" sözündəndir. Bu mülahizəmiz aşağıdakı faktlara əsaslanır: Albaniyada yaşamış tayfalardan biri Musa Kalankatlının "Alban tarixi" əsərində (VII əsr) Ciqb adlanır. Müəyyən etmişik ki, bu [[tayfa]] adı saxurların etnik adı olan yixbi etnoniminin fonetik formasıdır. Deməli, Cənubi Dağıstanda Saxur kəndinin adı ilə "saxur" adlanan indiki saxurların ulu əcdadlarının müəyyən hissəsi [[Albaniya]]da, indi Qanıx adlanan çayın hövzələrində məskun idi .<ref>B.Ə.Budaqov, Q.Ə.Qeybullayev Ermənistanda Azərbaycan mənşəli toponimlərin izahlı lüğəti</ref>
== İstinadlar ==
| |||