Bal arısı: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
|||
Sətir 30:
Beləliklə ən mükəmməl bucağı arıların doğru, elm adamlarının isə səhv olaraq hesabladıqları ortaya çıxmışdır.
==== Kompüter proqramçıları bal arılarını nümunə götürür (1) ====
İnternet mühitində ticarətin getdikcə artması özü ilə bəzi əhəmiyyətli problemləri də gətirir. Müştərilərin ticarət davranışları çox vaxt gözləniləndən uzaq və bir-birlərindən tamamilə fərqli olur. Bu vəziyyətin ortaya çıxardığı dəyişkən trafik isə onlayn satış edən internet serverləri üzərində ani yüklənmə meydana gətirir. (Server － istifadəçilərin internetdəki veb-səhifələrə və digər verilənlərə daxil olmasına şərait yaradan xüsusi proqramlar ilə təmin olunmuş kompüter) Məhz bu yüklənmələri nizamlayacaq texnologiyalar inkişaf etdirmək üçün Oksford Universiteti və Corciya Texnologiya İnstitutunun mütəxəssisləri birlikdə çalışırlar. Tədqiqatçılar bu işlərdə trafiki fəal şəkildə təşkil olunmuş bir topluluğu nümunə götürürlər. Trafikin sıx olduğu anlarda internet serverlərinin işini yüngülləşdirən texnologiyalarda “bal arısı koloniyalarının” davranışları təqlid edilir.
İnternetdə həyata keçirilən səhmlərin alqı-satqısında, alış və ya hərraclarda müştərilərin bir anda kəskin artması server işlədən firmalar üçün böyük çətinlik meydana gətirir. Maksimum gəlir əldə etmək üçün bağlı olduqları kompüterləri anbaan nəzarət etməklə, sürətli müdaxilələrlə dəyişən istək səviyyələrinə uyğunlaşma göstərə biləcək halda tutmalıdırlar. Ancaq bir kompüterə eyni vaxtda yalnız bir şəbəkə proqramı yükləmək mümkün olduğu üçün bu, çatışmazlıq meydana gətirir. Bu proqramları ard-arda dəyişdirmək kompüterin özünü yenidən nizamlaması üçün lazım olan 5-7 dəqiqəlik zaman intervalında kəsilmə, yəni zərər meydana gətirir.
Arıların gördüyü işdə də bənzər bir problem nəzərə çarpır. Çiçək sahələri keyfiyyət cəhətdən müxtəlifdirlər. Buna görə də maksimum miqdarda nektar toplamağa istiqamətli hərəkət edən bir koloniyada hər bir çiçək sahəsinə neçə arının göndəriləcəyi, bu arıların orada nə qədər zaman sərf edəcəkləri kimi qərarların problem yaradacağı düşünülə bilər. Ancaq arıların olduqca səmərəli iş sistemi sayəsində belə bir problem yaranmadan işlər asanlıqla həll edilir.
Bir pətəkdə olan arıların beşdə biri nektar toplayan işçi arılardan ibarətdir. Bunların vəzifəsi çiçək sahələri ilə pətək arasında daima gedib-gəlmək və mümkün qədər çox miqdarda nektar yığmaqdır. İşçi arılar pətəyə qayıtdıqları zaman yüklərini pətəyə nəzarət edən və yemləri tədarük edən arılardan birinə təhvil verirlər. Nektarı qəbul edən arılar da bunları pətəyin xanalarına yerləşdirirlər. Nektar daşıyıcı arı yoldaşlarının tapdığı çiçək sahələrinin özünün tapdığı çiçək sahəsinə nisbətən nə qədər məhsuldar olduğunu öyrənmək üçün yenə pətəkdəki yoldaşlarından faydalanır. Belə görünür ki, arı pətəyə gəldikdə yükünü təhvil verə biləcəyi, məşğul olmayan bir arı tapmaq üçün sərf etdiyi müddətə baxır. Əgər bu gözləmə müddəti çox uzun çəkərsə, nektar toplayıcı arı bunu öz çiçək sahəsinin yüksək keyfiyyətdə olmadığına, digər arıların çoxunun da müvəffəqiyyətli axtarışlar etdiyinə bir işarə olaraq qəbul edir. Ancaq nektarını özündən təhvil alacaq çox sayda arı ilə qarşılaşsa, yükünün yaxşı keyfiyyətdə olması ehtimalı artır.
Beləliklə, bu məlumatı istifadə edən arı çiçək sahəsinin daha çox zəhmətə dəyib dəymədiyinə qərar verir. Əgər bu zəhmətə dəyərsə, digərlərinin özünü təqib etməsi üçün məşhur arı rəqsini edir. Bu rəqsin uzunluğu isə çiçək sahəsinin nə qədər məhsuldar olacağına işarə edir.
İngiltərədənin Oksford Universitetindən Sanil Neykrani ilə ABŞ-ın Atlanta şəhərinin Corciya Texnologiya İnstitutundan Kreyq Tovi arıların strategiyasını internet serverlərinin problemlərilə uyğunlaşdırdılar. Bu uyğunlaşdırmada hər bir server nektar toplayıcı arı, müştəri tələbi də çiçək sahəsi rolunu üzərinə götürmüş oldu. Beləliklə, dr.Neykrani və dr.Tovi internet serveri "pətəkləri" üçün "bal arısı" alqoritmi yaratdılar. (Alqoritm — qarşıya qoyulan məsələni həll etmək üçün yerinə yetirilməsi vacib olan əməliyyatlar ardıcıllığıdır.)
Arıların rəqslə reallaşdırdığı işi server reklam hazırlayaraq və reklamı pətəkdəki digər serverlərə göndərərək edir. Bu reklamın müddəti o serverin müştərilərinin əhəmiyyətini və kar gətirmə dərəcəsini əks etdirir. Digər serverlər də reklamı oxuyub arı rəqsindəki təlimatları izləyən işçi arılar kimi davranır. Reklamı və öz təcrübələrini də dəyərləndirərək o an üçün xidmət etdikləri müştərilərdən reklamı göndərən serverin xidmət etdiyi müştərilərə keçid edib etməmə mövzusunda qərar verirlər.
Dr.Nakrani və dr.Tovi qurduqları bal arısı alqoritmini hal-hazırda bir çox internet provayderi (internet host providers) tərəfindən istifadə edilən və “açgöz” alqoritm adlandırılan alqoritmlə müqayisə etdilər. Açgöz alqoritm geriyə dönəndir; zamanı bərabər dilimlərə bölür və bir əvvəlki dilimdə ən qazanclı tənzimləmənin nə olduğunu təsbit edərək yeni dilimdə artıq serverlər müştərilərə ona görə xidmət edir. İnternet trafikinin olduqca dəyişkən olduğu anlarda bal arısı alqoritmi açgöz alqoritmdən 20% daha yaxşı performans göstərir. Bəlkə də, yaxın gələcəkdə bal arısı loqarifmi ilə işləyən serverlər yayılacaq və onda internet üçün “interkoloniya” terminini istifadə etmək daha uyğun olacaq.
* Bir pətəyin arıları digər pətək arılarını ora buraxmırlar. Hər bir pətəyin qabağında keşikçi arılar var.
* Pətəyin içərisində müəyyən qruplar var ki, digər arıların çöldən gətirdikləri çinədanındakı şirəni və suyu, bəzən isə ayaqlarındakı çiçək tozcuğunu yerbəyer etməklə məşğul olurlar. Su arıların inkişafında vacib rol oynayır.
| |||