Vikipediya

İran türkdilli xalqlarının sayı: Redaktələr arasındakı fərq

Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Redaktənin izahı yoxdur
kRedaktənin izahı yoxdur
Teqlər: Vizual redaktor Mobil redaktə Mobil veb redaktə
Sətir 3:
[[İran türkdilli xalqları]] İran əhalisinin təxminən yarısını təşkil edirlər və sayları təxminən 37 milyon nəfər götürülür <ref>نامهٔ دانشجویان آزربایجانی دانشگاه‌های تهران به نمایندگان آزربایجانی مجلس ایران و نامهٔ دانشجویان مشگین‌شهری به دولت جمهوری اسلامی ایران، برندا شیفر، مرزها و برادری ایران و چالش هویت آزربایجانی، ترجمه: یاشار صدقیانی آذر، چاپ اول، ۱۳۸۵ خورشیدی، ناشر: اولوس، صص ۲۴۴-۲۴۳.</ref>.
 
İrandakı türkdilli xalqları əsasən üç böyük bölgədə yaşayırlar. İranın şimalında, şimal-qərb və mərkəz və cənubunda yerləşən əyalətlər<ref name="گوناز">[http://global.gunaz.tv/per/14/articleCat/1/articleID/57.html/articlePg/31]</ref><ref name="دیره‌نیش">[http://dİranish.org/farsi/index.php?option=com_content&task=view&id=320&Itemid=66]</ref><ref name="گوناسکام">[http://www.gunaskam.com/az1/index.php?option=com_content&task=view&id=394&Itemid=42]</ref>. İranın şimal-qərb bölgələrində yerləşən əyalətlər tarixi [[Cənubi Azərbaycan]] ərazisində yerləşirlər. Şimal-şərq bölgəsində yerləşən əyalətlər, tarixi [[Afşaryurd]] və [[Türkəmənçölü]] ərazilərindədir. İranın mərkəzində və cənubunda olan və türkdilli xalqların yaşadığı əyalətlər, [[Qaşqayyurd]] bölgəsinə şamılşamil olunurlar <ref name="گوناز"></ref><ref name="دیره‌نیش"></ref><ref name="گوناسکام"></ref>.
 
== Bölgələr ==
Sətir 11:
Cənubi Azərbaycanda yaşayan azərbaycanlılar, tarixi Azərbaycan bölgələri ərazisində, həmçinin ondan kənarda, İranın digər əyalət və bölgələrində yaşamaqdadırlar. Bunlar [[Şərqi Azərbaycan ostanı|Şərqi Azərbaycan]], [[Qərbi Azərbaycan ostanı|Qərbi Azərbaycan]], [[Ərdəbil ostanı|Ərdəbil]], [[Zəncan ostanı|Zəncan]], [[Qəzvin ostanı|Qəzvin]], [[Həmədan ostanı|Həmədan]], [[Mərkəzi ostan|Mərkəzi]], [[Gilan ostanı|Gilan]], [[Kürdüstan ostanı|Kürdüstan]], [[Kirmanşah ostanı|Kirmanşah]], [[Əlburz ostanı|Əlburz]], [[Tehran ostanı|Tehran]] və [[Qum ostanı|Qum]] bölgələridir <ref name="یاشار">یاشار تبریزلی، ترک‌ها و ایران (موجودیت، هویت، راهمان)، نشریهٔ ایشیق، نشریهٔ دانشجویان آزربایجانی دانشگاه علم و صنعت، کاری از مرکز تحقیقات مجمع دانشگاهیان آزربایجانی (آبتام)، چاپ دوم، صص ۳ و ۴.</ref><ref>محمود پناهیان، فرهنگ جغرافیایی ملی ترکان ایران‌زمین، ۱۳۵۱ خورشیدی.</ref><ref>جواد هئیت، سیری در تاریخ زبان و لهجه‌های ترکی، چاپ سوم، ۱۳۸۰ خورشیدی، ص ۳۰۷.</ref><ref>حسن راشدی، زبان ترکی و موقعیت گذشته و کنونی آن در ایران، ۱۳۸۳ خورشیدی، صص ۸ تا ۱۰.</ref><ref>حسن راشدی، ترکان و بررسی تاریخ، زبان و هویت آن‌ها در ایران، انتشارات اندیشهٔ نو، ۱۳۸۶ خورشیدی، صص ۱۱۹ تا ۱۲۴</ref>.
 
İran azərbaycanlılarının sayı 1998-ci ildə ''ethnologu''e saytının təxmini hesablamasına görə, 23,5 milyon nəfər imiş. Bu sayı indiki dövr artımı ilə 30 milyon nəfər hesab etmək olar <ref>http://www.ethnologue.com/14/show_language.asp?code=AZB</ref><ref>صرافی، ایران تورک‌لری‌نین دیلی و فولکلورو، نشریهٔ وارلیق، ۱۳۷۸ خورشیدی، شمارهٔ ۱۱۴.</ref><ref>محمد سارای، تورک-ایران ایلیشک‌لری، آنکارا: آتاتورک آراش‌دیرما مرکزی، ۱۹۹۹ میلادی.</ref><ref>براندا شیفر، مرزها و برادری، ایران و چالش هویت آزربایجانی، ترجمهٔ یاشار صدقیانی آذر، ۱۳۸۵ خورشیدی، ناشر: اولوس، ص ۲۴۴.</ref><ref>گولدیکن قدیر، ایران‌دا یاشایان ۳۳ میلیون تورکو دوشونوز، نشریهٔ آذربایجان، ۱۹۹۸ میلادی، شمارهٔ ۳۲۲، ص ۴۷.</ref><ref>چهرگانی، محمودعلی، ۲۰۰۳ میلادی، هدفیمیز میللی کولتوروموزه صاحیب چیخماق، ۳۲۰۲، سایی ۱۴ آنکارا به نقل از دکتر بیلگه هان. گوک‌داغ و محمدرضا هیئت، ایران تورک لرین‌ده کیملیک مسئله‌سی، کوچورن رسول همدانلی، چاپ‌شده در "چالش هویت در آذربایجان"، ویژه‌نامهٔ دان اولدوزو، نشریهٔ مستقل دانشجویی دانشگاه صنعتی اصفهان.</ref><ref>http://books.google.com/books?ei=dRRaTdbGJt2qhAeFu-DgDQ&ct=result&id=YJwsAQAAIAAJ&dq=30+million+South+Azerbaijan&q=30-35 The Continuum political encyclopedia of the Middle East</ref><ref>http://books.google.com/books?id=j-BGfrath_sC&pg=PA35&dq=30+million+South+Azerbaijan&hl=en&ei=dRRaTdbGJt2qhAeFu-DgDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCkQ6AEwAA#v=onepage&q=30%20million%20South%20Azerbaijan&f=false The Nobels' oil fate By Amir Pahlavan</ref><ref>http://books.google.com/books?id=UrSJl5rjdbkC&pg=PA187&dq=30+million+South+Azerbaijan&hl=en&ei=dRRaTdbGJt2qhAeFu-DgDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC4Q6AEwAQ#v=onepage&q=30%20million%20South%20Azerbaijan&f=false The security of the Caspian Sea Region By Gennadiĭ Illarionovich Chufrin, Stockholm International Peace Research Institute The security of the Caspian Sea Region By Gennadiĭ Illarionovich Chufrin, Stockholm International Peace Research Institute</ref><ref>http://books.google.com/books?id=sHKSh_XltKMC&printsec=frontcover&dq=brenda+shaffer&hl=en&ei=QT1YTZrtNZDsOZr4wIAF&sa=X&oi=book_r</ref><ref>cite web |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/İran.pdf |title=Ethnic Groups and Languages of İran |first=Library of Congress – Federal Research Division |last=Library of Congress|accessdate=2009-12-02}} ۱۶٪ estimated in ۲۰۰۹</ref><ref name="Encyclopedia of Orient">[http://looklex.com/e.o/İran.peoples.htm "Peoples of İran"] in ''Looklex Encyclopedia of the Orient''. Retrieved on 22 January 2009.</ref><ref name="CIA İran">[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html#People "İran: People"], ''CIA: The World Factbook'': ۲۴٪ of İran's total population. Retrieved on 22 January 2009.</ref><ref>[http://www.ingentaconnect.com/content/routledg/ccas/2008/00000027/00000001/art00004 G. Riaux, "The Formative Years of Azerbaijani Nationalism in Post-Revolutionary İran"], ''Central Asian Survey'', ۲۷(۱): ۴۵-۵۸, March ۲۰۰۸: ۲۵٪ of İran's total population (p. ۴۶). Retrieved on 22 January 2009.</ref><ref name="ISBNShaffer">"Borders and Brethren: İran and the Challenge of Azerbaijani Identity" in ''The Azerbaijani Population'' by Brenda Shaffer, pp. ۲۲۱–۲۲۵. The MIT Press (۲۰۰۳), ISBN 0-262-19477-5.</ref><ref>Swietochowski, Tadeusz; Collins, Brian C. (۱۹۹۹). Historical dictionary of Azerbaijan. Lanham, Maryland: Scarecrow Press, Inc. ISBN 0-8108-3550-9. pg ۲۸: "۱۵ million (۱۹۹۹)"</ref><ref>[http://books.google.com/books?ei=dRRaTdbGJt2qhAeFu-DgDQ&ct=result&id=YJwsAQAAIAAJ&dq=30+million+South+Azerbaijan&q=30-35 The Continuum political encyclopedia of the Middle East] by Avraham Sela Publisher: Continuum International Publishing Group; Rev Upd edition (October 2002) ISBN 0826414133 ISBN 978-0826414137"</ref><ref>[http://books.google.com/books?id=UrSJl5rjdbkC&pg=PA187&dq=30+million+South+Azerbaijan&hl=en&ei=dRRaTdbGJt2qhAeFu-DgDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC4Q6AEwAQ#v=onepage&q=30%20million%20South%20Azerbaijan&f=false The security of the Caspian Sea Region] By Gennadiĭ Illarionovich Chufrin, Stockholm International Peace Research Institute"</ref><ref>[http://www.unpo.org/members/7884 UNPO: Southern Azerbaijan]</ref><ref>[http://www.diplomaticobserver.com/news_read.asp?id=359 BABEK, NATIONAL HERO OF SOUTHERN AZERBAIJAN, DISTURBS İran]</ref><ref>[http://meria.idc.ac.il/journal/2007/issue4/jv11no4a2.asp AZERBAIJAN AND THE CHALLENGE OF MULTIPLE IDENTITIES: IN SEARCH OF A GLOBAL SOUL]</ref><ref>[http://www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews%5Btt_news%5D=31723 AZERBAIJANI PUBLIC OUTRAGED BY SLAUGHTER OF AZERIS IN İran]</ref><ref>http://www.photius.com/rankings/languages2.html</ref><ref>http://www.petroleumworld.com/issues090506.htm</ref><ref>[http://books.google.com/books?id=ZJUHC4FyZBMC&pg=PA96&dq=%22Southern+Azerbaijan%22+30+million&hl=en&ei=IJ6QTrKLPIak8QOyrvAp&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CEAQ6AEwAw#v=onepage&q=%22Southern%20Azerbaijan%22%2030%20million&f=false War and peace in the Caucasus: ethnic conflict and the new geopolitics] Author Vicken Cheterian, Publisher Columbia University Press,2008, ISBN 0231700644, 9780231700641, Length 395 pages, (30 million)</ref> <ref>[http://books.google.com/books?id=0ARWAAAAYAAJ&q=%22Southern+Azerbaijan%22+30+million&dq=%22Southern+Azerbaijan%22+30+million&hl=en&ei=IJ6QTrKLPIak8QOyrvAp&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=5&ved=0CEUQ6AEwBA The Current digest of the post-Soviet press, Volume 48, Issues 28-52] Author American Association for the Advancement of Slavic Studies, Publisher American Association for the Advancement of Slavic Studies, 1996, Original from the University of Virginia, Digitized Feb 22, 2011, (30 million)</ref> <ref>[http://books.google.com/books?id=JMOMfV2JSTIC&pg=PA109&dq=%22Southern+Azerbaijan%22+30+million&hl=en&ei=IJ6QTrKLPIak8QOyrvAp&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CEkQ6AEwBQ#v=onepage&q=%22Southern%20Azerbaijan%22%2030%20million&f=false Documents: working papers, 2003 ordinary session (second part), 31 March – 4 April 2003, Vol. 4: Documents 9730-9772] Author Council of Europe: Parliamentary Assembly, Publisher Council of Europe, 2004, ISBN 9287152896, 9789287152893, Length 236 pages (30 million)</ref> <ref>[http://books.google.com/books?id=CgINAQAAMAAJ&q=%22Southern+Azerbaijan%22+30+million&dq=%22Southern+Azerbaijan%22+30+million&hl=en&ei=IJ6QTrKLPIak8QOyrvAp&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=7&ved=0CE4Q6AEwBg Nationalism & ethnic politics, Volume 8, Issues 1-4] Authors Nederlands Instituut te Rome, Netherlands. Ministerie van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk, Taylor & Francis, Publisher Frank Cass, 2002, Original from the University of Michigan, Digitized Jul 19, 2010 (30 million)</ref> <ref>[http://books.google.com/books?id=HxItAQAAIAAJ&q=%22Southern+Azerbaijan%22+30+million&dq=%22Southern+Azerbaijan%22+30+million&hl=en&ei=IJ6QTrKLPIak8QOyrvAp&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=10&ved=0CFwQ6AEwCQ Turkey-Iran relations, 1979-2004: revolution, ideology, war, coups and geopolitics] Author Robert W. Olson, Publisher Mazda Publishers, 2004, ISBN 1568591144, 9781568591148, Length 284 pages (30 million)</ref> <ref>[http://books.google.com/books?id=7T0OAQAAMAAJ&q=%22Southern+Azerbaijan%22+30+million&dq=%22Southern+Azerbaijan%22+30+million&hl=en&ei=IJ6QTrKLPIak8QOyrvAp&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CDYQ6AEwAQ Encyclopedia of language & linguistics, Volume 1] Authors E. K. Brown, R. E. Asher, J. M. Y. Simpson
Edition 2, Publisher Elsevier, 2006, Original from the University of Michigan, Digitized Aug 10, 2010, ISBN 0080442994, 9780080442990 (30 million)</ref> <ref>[http://books.google.com/books?id=9z03LxM5FnUC&pg=PA77&dq=%22Southern+Azerbaijan%22+30+million&hl=en&ei=IJ6QTrKLPIak8QOyrvAp&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDIQ6AEwAA#v=onepage&q=%22Southern%20Azerbaijan%22%2030%20million&f=false Parliamentary Assembly Working papers 2003 Ordinary Session (Second part) / March 2003 Volume III] Publisher Council of Europe, ISBN 9287151776, 9789287151773 (30 million)</ref> <ref>[http://books.google.com/books?id=3NwHoNpLLj0C&pg=PA16&dq=%22Southern+Azerbaijan%22+30+million&hl=en&ei=IJ6QTrKLPIak8QOyrvAp&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CDwQ6AEwAg#v=onepage&q=%22Southern%20Azerbaijan%22%2030%20million&f=false Parliamentary Assembly Orders of the day / Minutes of proceedings 2003 Ordinary Session (Second part) / 31 March4 April 2003] Publisher Council of Europe, ISBN 9287152047, 9789287152046 (30 million)</ref>.
 
=== Qaşqay yurd ===
Qaşqay yurd türkdilliləri, İranın cənub və mərkəzi əyalətlərində yaşayırlar. Bura [[Fars ostanı|Fars]], [[İsfahan ostanı|İsfahan]], [[Kirman ostanı|Kirman]], [[Buşehr ostanı|Buşehr]], [[Çahar-Mahal və Bəxtiyari ostanı|Çahar-Mahal və Bəxtiyari]] və [[Xuzistan ostanı|Xuzistan]] əyalətləri şamildir <ref name="یاشار"/><ref name="پناهیان">محمود پناهیان، فرهنگ جغرافیایی ملی ترکان ایران‌زمین، ۱۳۵۱ خورشیدی.</ref><ref name="هیئت">جواد هیئت، سیری در تاریخ زبان و لهجه‌های ترکی، چاپ سوم، ۱۳۸۰ خورشیدی، ص ۳۰۷</ref><ref name="راشدی">حسن راشدی، زبان ترکی و موقعیت گذشته و کنونی آن در ایران، ۱۳۸۳ خورشیدی، صص ۸ تا ۱۰</ref>. Onların sayı 1998-incici ildə ethnologue saytının təxəminitəxmini əsasında, 1٬500٬0001 500 000 nəfərimiş <ref name="یاشار"/><ref>http://www.ethnologue.com/14/show_language.asp?code=AZB</ref>.
 
=== Afşar yurd ===
Afşar yurd türkdillilər, İranın şimal-şərqində – [[Şimali Xorasan ostanı|Şimali Xorasan]], [[Rəzəvi Xorasan ostanı|Rəzəvi Xorasan]] və [[Simnan ostanı|Simnan]] əyalətlərində yaşayırlar<ref name="یاشار"/><ref name="پناهیان"/><ref name="هیئت"/><ref name="راشدی"/>. Onların sayı 1998-inci ildə ethnologue saytının təxəminitəxmini əsasında,1 1٬000٬000000 nəfərimiş000 nəfər imiş <ref name="یاشار"/><ref>http://www.ethnologue.com/14/show_language.asp?code=AZB</ref>.
 
=== Türkəmənçölü ===
Türkəmənçülü türkdilliləri, İranın şimal-şərqində – [[Gülüstan ostanı|Gülüstan]], [[Şimali Xorasan ostanı|Şimali Xorasan]], [[Mazandaran ostanı|Mazandaran]] və [[Simnan ostanı|Simnan]] əyalətlərində yaşayırlar<ref name="یاشار"/><ref name="پناهیان"/><ref name="هیئت"/><ref name="راشدی"/>. Onların sayı 1998-incici ildə ethnologue saytının təxəminitəxmini əsasında, 2٬000٬000 nəfərimiş <ref name="یاشار"/><ref>http://www.ethnologue.com/14/show_language.asp?code=AZB</ref>.
 
== Sayları ==
[[İran]]da yaşayan türkdilli xalqların sayı barədə müxtəlif mənbələrdə müxtəlif rəqəmlər rast gəlmək olürolur. İran türkdillilərinin iddialarına görə, bu rəqəm 37 milyona çatmaqdadır <ref name="یاشار"/><ref name="شیفر">برندا شیفر، مرزها و برادری ایران و چالش هویت آزربایجانی، ترجمه: یاشار صدقیانی آذر، چاپ اول، ۱۳۸۵ خورشیدی، ناشر: اولوس، صص ۲۴۴-۲۴۳.</ref>. Ethnologue saytının verdiyi amarməlumat əsasında, 1998-incici ildə İranda 27٬400٬000 nəfər türk yaşayırmış <ref name="یاشار"/><ref>http://www.ethnologue.com/14/show_language.asp?code=AZB</ref>.
 
=== Təxminlər ===
Sətir 32:
 
== Əhali sayı məsələsi ==
İranın hər on ildən bir keçirilən əhalinin siyahıya alınması prosesində insanların milliyətinə görə hesablanması nəzərəd tutulmur. Bu səbəbdən İranda əyrıayrı-ayrı xalqların say tərkibi barəsində rəsmi məlumat yoxdur <ref name="یاشار"/>. ABŞ İranda 1956-cı ildə ( şəmsi ilə 1335 ) keçirilən əhalinin siyahıya alınmasını millətlərin sayı göstərilmədiyindən etibarlı saymır <ref>کتاب راهنمای مناطق ایران، واشنگتن دی‌سی، ادارهٔ دولتی چاپ، ۱۹۱۷ میلادی، ص ۸۱</ref>.
 
== Azərbaycanlılar ==
Yazılır ki, "ümumiyətlə İranda rəsmi məlumatlarda, İranın ən böyük etnik qurupunqrupun – azərbaycanlıların sayı olduğundan az göstərilir" <ref>نیکی کئدی، ایران و جهان اسلام، مقاومت و انقلاب، نیویوک، انتشارات نیویورک، ۱۹۹۵ میلادی، ص ۱۳۴</ref>. Bəzi qaynaqlar türkləri İran əhalisinin üçdən biri bilirlər<ref>جرج توماس کوریان، دایرةالمعارف جهان سوم، نیویورک، ۱۹۹۲ میلادی، جلد ۲، ص ۸۶۹.</ref><ref>میلتون جی اسمن و ایتمار رابینوویچ، قومیت، پلورالیسم و دولت در خاورمیانه، لندن، انتشارات دانشگاه کربل، ۱۹۸۸ میلادی، ص ۲۱۳.</ref><ref>جواد هیئت، پسرفت زبان و ادبیات آزربایجانی، ص ۹.</ref><ref>یرواند آبراهامیان، ایران بین دو انقلاب، ص ۱۲</ref>.
 
=== Farslar ===
Bəzi mənbələrə görə, farslar İran əhalisinin 50 faizini təşkil edirlər<ref>پاتریشا جی هیگینز، پیوستگی اقلیتی در ایران این دوره، مطالعات ایرانی، جلد ۱۷، شماره ۱، زمستان ۱۹۸۴، ص ۴۷.</ref>. Ayrı qaynaqlarda farsların nufusunüfusu yüzdə 45 dən aşağaaşağı göstərilib <ref>یرواند آبراهامیان، کمونیسم و اشتراک در ایران، توده و فرقهٔ دموکرات، مجلهٔ بین‌المللی مطالعات خاورمیانه، جلد ۱، شمارهٔ ۴، ۱۹۷۰ میلادی، ص ۲۹۲.</ref><ref>علی‌اف، مشکل ملیت‌ها در ایران، کتاب بازبینی آسیای مرکزی، جلد ۱۶، ۱۹۶۶ میلادی، ص ۶۴.</ref>. Mənbələrə görə farslardan sonra, azərbaycanlılari və digər türkdilli xalqlar İran əhalisinin 25 – 37, kürdlər 8, bəluçlar 3, ərblər 3, türkəmənlər 3 faizini təşkil edirlər <ref>شهرزاد مجاب و امیر حسن‌پور، سیاست‌های ملیت و جدایی قومی؛ سعید رهنما و سهراب بهداد، ایران پس از انقلاب، نقطهٔ عطف سرزمین‌های اسلامی، لندن، آی‌بی توریس، ۱۹۹۵ میلادی، صص ۲۳۰-۲۲۹.</ref>.
 
 
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/İran_türkdilli_xalqlarının_sayı"