Sel: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 4:
Ekocoğrafi problemlər yaradan təbii fəlakətlər içərisində sellərin əmələgəlmə səbəbləri nisbətən uzun quraqlıq dövründən sonra [[çay]] höszələrində baş verən güclü [[leysan]] yağışlar nəticəsində çay yataqlarında və yamaclarda toplanmış küllü miqdarda müxtəlif həcmli qırıntı materiallarının hərəkətə gəlməsidir. Bu materiallar aşınma məhsulları, zəif dayanıqlığı olan yamac çöküntüləri, [[sürüşmə]] və sürüşmə-[[sel]] axınları kimi təsnif olunan qravitasiyon mənşəli materiallardan, eləcə də yamacların ətəklərində toplanmış ufantı-qırıntı yığıntılarından ibarətdir.
Sel Azərbaycanın demək olar ki, bütün dağlıq və dağətəyi ərazilərində, o cümlədən Böyük və Kiçik Qafqazda, həmçinin Arazyanı silsilələrdəki çay hövzələrində dağıdıcı fəaliyyəti ilə seçilən təbii hadisədir .
[[Sel]] axınlarında qırıntı materiallarının həcmi ümumi axın kütləsinin 10-15%-dən 60-70%-ə qədərini təşkil edir. Buna görə də sellər qısa müddət ərzində keçməsinə baxmayaraq dağətəyi düzənliklərə, çayların gətirmə konuslarına milyon kub. metrə yaxın və daha çox qırıntı materialları çıxarır və çökdürür. Sel axınında qırıntı məhsulunun bərk fazasının çox olması onun dağıdıcı fəaliyyətinin, dinamiki parametrlərinin və sürətinin artmasına səbəb olur ki, bu da onu adi daşqınlardan kəskin fərqləndirir .
Sellərin gözlənilmədən, ani bir vaxt ərzində keçməsi səbəbindən bu təbii hadisənin əvvəlcədən proqnozlaşdırılması qeyri mümkündür. Onun əmələ gəlməsi, formalaşması və keçməsində çoxsaylı amillərin iştirak etməsi, sellərin hansı çay hövzələrində nə zaman baş verə biləcəyini təyin etməyi çətinləşdirir. Çünki hadisə gözlənilmədən, ani zaman ərzində baş verir.
Sellərin qısa müddətdə baş verməsi böyük meylliyə malik yamaclarda və çay dərələrində toplanmış [[aşınma]] məhsullarının artan [[su]] kütləsi vasitəsilə eyni vaxtda hərəkətə gəlməsi ilə əlaqədardır.
Sellər və ya qırıntı materiallarının qarışığından ibarət sulu - daşlı-palçıqlı axınlar [[Azərbaycan]] Respublikasının bütün dağlıq ərazilərində müşahidə olunan dağıdıcı təbiət hadisələrindəndir. Onlar böyük sürətlə hərəkət edərək xalq təsərrüfatının müxtəlif sahələrinə – körpülərə, [[avtomobil]] və dəmir yollarına, yaşayış məntəqələrinə, əkin sahələrinə küllü miqdarda ziyan vurur.<ref>Azərbaycan Respublikasının coğrafiyası. Fiziki coğrafiya. I cild, Bakı-2015.</ref>
== Həmçinin bax ==
| |||