Birinci Çeçenistan müharibəsi: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k tənzimləmə using AWB
KaraBakh (müzakirə | töhfələr)
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 1:
{{vikiləşdirmək}}
{{Hərbi münaqişə
| münaqişə = Birinci Çeçen-Rus Müharibəsi
| aiddir =
| şəkil = [[File:Evstafiev-helicopter-shot-down.jpg|300px]]
| izah = [[Qroznı]] şəhəri yaxınlığında çeçen döyüşçülər tərəfindən ələ keçirilmiş [[Rusiya Hərbi Hava Qüvvələri|Rusiya HHQ]]-nə məxsus [[Mil Mi-8|Mi-8]] hərbi-nəqliyyat helikopteri. 1994-cü il.
| izah =
| tarixi = 11 Dekabr 1994 - 31 Avqust 1996
| yeri = [[Çeçenistan]],<br>[[İnquşetiya]],<br>[[Rusiya]],<br> [[Stavropol diyarı]],<br> və Dağıstanın bir hissəsi. [[DağıstanRusiya]]
| səbəbi =
| nəticəsi = Çeçenistanın siyasi qələbəsi.<br>Xasavyurtdan Rusiya qoşunlarının çıxarılması.<br>Çeçenistan de-fakto müstəqilliyini davam etdirilməsi.
* Xasavyurtdan Rusiya qoşunlarının çıxarılır
* Rus-Çeçen sülh müqaviləsi imzalanır
* 1996-cı ilin sonuna qədər bütün Rusiya qoşunları Çeçenistan ərazisini tərk etməli idi
* Çeçenistan de-fakto müstəqilliyi davam edir
| ərazi =
| tərəf1 = {{RUS}}
| tərəf1N =
| tərəf2 = [[File:Flag of Chechen Republic of Ichkeria.svg|22px]] [[Çeçen İçkeriya Respublikası]]<br>[[File:Flag of Jihad.svg|22px]] Müsəlman muzdlular<ref>{{Google books |id=FTaMAQAAQBAJ |page=66 |title=Energy and Security in the Caucasus }}</ref><br>{{bayraq|Türkiyə}} Türkiyəli könüllülər<ref name="jamestown.org">{{cite web|url=http://www.jamestown.org/single/?tx_ttnews%5Btt_news%5D=30233&no_cache=1#.VN-g-C7SWUk|title=TURKISH VOLUNTEERS IN CHECHNYA|work=The Jamestown Foundation}}</ref><br>{{bayraq|Ukrayna}} Ukraynalı könüllülər<ref>Doroshenko, Sergei (5 oktyabr 2004). [http://www.segodnia.ru/content/26261 Украинские наемники в Чечне | Ukrainian mercenaries in Chechnya]. Segodnya.ru</ref>
| tərəf2 = [[Şəkil:Flag of Chechen Republic of Ichkeria.svg|22px]]<br>[[Şəkil:Flag of Jihad.svg|22px]] [[Müsəlman muzdlu əsgərlər]]<br>Türk mücahidlər<br>[[Ukrayna Milli Assambleyası]]
| tərəf2N =
| tərəf3 =
| tərəf3N =
| komandan1 = {{RUSbayraq|Rusiya}} [[Boris Yeltsin]] <br />{{RUSbayraq|Rusiya}} [[Pavel Qraçov]] <br />{{RUSbayraq|Rusiya}} Anatoli Klukov <br />{{RUSbayraq|Rusiya}} [[Anatoli Romanov]] <br />{{RUSbayraq|Rusiya}} [[Konstantin Pulikovski]]
| komandan2 = [[ŞəkilFile:Flag of Chechen Republic of Ichkeria.svg|22px]] [[Cövhər Dudayev]] <br /> [[ŞəkilFile:Flag of Chechen Republic of Ichkeria.svg|22px]] [[Zelimxan Yandarbiyev]] <br /> [[ŞəkilFile:Flag of Chechen Republic of Ichkeria.svg|22px]] Aslan Maşhadov <br /> [[ŞəkilFile:Flag of Chechen Republic of Ichkeria.svg|22px]] [[Şamil Basayev]] <br /> [[ŞəkilFile:Flag of Chechen Republic of Ichkeria.svg|22px]] [[Əmir Xəttab]]
| komandan3 =
| qüvvə1 = {{RUS}} 38,000 (December 1994)<br />70,500 (February 1995)
* 38,000 <small>(1994-cü il dekabr)</small>
| qüvvə2 = [[Şəkil:Flag of Chechen Republic of Ichkeria.svg|22px]],bilinməyən güclər
* 70,500 <small>(1995-ci il fevral)</small>
| qüvvə2 = [[ŞəkilFile:Flag of Chechen Republic of Ichkeria.svg|22px]],bilinməyən güclərÇeçen İçkeriya Respublikası
* Bilinməyən sayda
| qüvvə3 =
| itkilər1 = Hərbi: 5,732 nəfər həlak olub və ya itkin düşüb <small>(Rusiya rəsmi rəqəmqiymətləndirməsi)</small><br/>Mülki: Ən azı 161 nəfər Çeçenistandan kənarda həlak olub
| itkilər2 = Hərbi: 17,391 nəfər həlak olub və ya itkin düşüb <small>(Rusiya rəsmi qiymətləndirməsi)</small><br/>Mülki: 50,000-100,000 nəfər<br />80,000 nəfər <small>(İnsan hüquqları qrupları qiymətləndirməsi)</small>
Mülki:
Ən azı 161 Çeçenistandan kənarda həlak olub
| itkilər2 = Hərbi: 17,391 həlak olub və ya itkin düşüb (Rusiya rəsmi qiymətləndirilməsi 2001)
Mülki: 50,000-100,000 Həlak olub <br />80,000 (İnsan hüquqları qrupları qiymətləndirirlər)
| itkilər3 =
| ümumi itkilər =
Sətir 32 ⟶ 35:
}}
 
[[1991]]-ci ildə [[SSRİ]] dağılandan sonra [[Çeçenistan]] öz müstəqilliyini elan etdi, amma bu müstəqillik heç bir ölkə tərəfındən tanınmadı. Bununla belə çeçenlər bu yoldan çəkinmədilər və 1991-ci ildə keçirilən seçkilərdə general [[Cövhər Dudayev]]i özlərinə [[prezident]] seçdilər. [[Rusiya]] mərkəzi hakimiyyəti bu seçkiləri qeyri-qanuni elan edib onun nəticələrini tanımadı. Ruslar Cövhər Dudayevə müxalif rəqib kimi [[Ömər Avturxanov]]u ortaya çıxardı və silahla da təchiz edirdi. Rusiya tərəfli müxalif güclərin məğlubiyyəti üzərinə Rusiya prezidenti [[Boris Yeltsin]] 48 saat içində silahlarını yerə qoymalarını dedi. Cöhvər Dudayev isə onun bu işə qarışa bilməyəcəyini dedi. Daha sonra rus qoşunları [[Qroznı]]ya [[aviazərbə]]lər endirməyə başlayır və beləliklə müharibə də başlayır. 4000 Rus əsgəri Çeçenistana aid Nattereçni şəhərini tuturlar. Bundan bir qədər əvvəl Cövhər Dudayevə məxsus qüvvələr bir qədər rus əsgərini əsir edir. Rusiya bu əsirlərin azad edilməsi üçün ultimatum verir. Əsirlər məsələsi ultimatumla həll edilə bilmədiyindən Cövhər Dudayevlə Rusiya Müdafiə Naziri [[Pavel Qraçov]] arasında danışıqlar olur. Razılaşmalara rəğmən ruslar 6 dekabr [[1994]]`də [[Qroznı]]nı yenidən bombalayır. 11 dekabrda Ruslar Çeçen torpaqlarına girir. İki ilə yaxın gedən döyüşlərin ardından tərəflər arasında [[Hasavyurt Müqaviləsi]] imzalanır. Müqaviləyə görə Çeçenistanın müstəqilliyi Rusiya tərəfindən rəsmən tanındı və siyasi statusu 5 il içində qərarlaşdırılacaqdı. [[Müharibə]] ərəfəsində rus hərbi qüvvələri 6 000-dən çox, çeçen hərbi qüvvələri 18 000-dən çox və 50 000 (qeyri-rəsmi 100 000-ə yaxın) dinc əhali həyatını itirdi.
 
[[1991]]-ci ildə [[SSRİ]] dağılandan sonra [[Çeçenistan]] öz müstəqilliyini elan etdi, amma bu müstəqillik heç bir ölkə tərəfındəntərəfindən tanınmadı. Bununla belə çeçenlər bu yoldan çəkinmədilər və 1991-ci ildə keçirilən seçkilərdə general [[Cövhər Dudayev]]i özlərinə [[prezident]] seçdilər. [[Rusiya]] mərkəzi hakimiyyəti bu seçkiləri qeyri-qanuni elan edib onun nəticələrini tanımadı. Ruslar Cövhər Dudayevə müxalif rəqib kimi [[Ömər Avturxanov]]u ortaya çıxardı və silahla da təchiz edirdi. Rusiya tərəfli müxalifmüxalifət güclərintərəfdarlarının məğlubiyyətiməğlubiyyətindən üzərinəsonra Rusiya prezidenti [[Boris Yeltsin]] 48 saat içində çeçenlərə silahlarını yerə qoymalarını dediəmr etdi. Cöhvər Dudayev isə onun bu işə qarışa bilməyəcəyini dedi. Daha sonra rus qoşunları [[Qroznı]]ya [[aviazərbə]]lər endirməyə başlayır və beləliklə müharibə də başlayırbaşlanır. 4000 Rusrus əsgəri Çeçenistana aid Nattereçni şəhərini tuturlar. Bundan bir qədər əvvəl Cövhər Dudayevə məxsus qüvvələr bir qədərneçə nəfər rus əsgərini əsir edirgötürür. Rusiya bu əsirlərin azad edilməsi üçün ultimatum verir. Əsirlər məsələsi ultimatumla həll edilə bilmədiyindən Cövhər Dudayevlə Rusiya Müdafiə Naziri [[Pavel Qraçov]] arasında danışıqlar olur. Razılaşmalara rəğmən ruslar 6 dekabr [[1994]]`də-cü ildə [[Qroznı]]nı yenidən bombalayır. 11 dekabrda Ruslarruslar Çeçençeçen torpaqlarına girir. İki ilə yaxın gedən döyüşlərin ardından tərəflər arasında [[HasavyurtXasavyurt Müqaviləsi]] imzalanır. Müqaviləyə görə, Çeçenistanın müstəqilliyi Rusiya tərəfindən rəsmən tanındı və siyasi statusu 5 il içindəərzində qərarlaşdırılmalı qərarlaşdırılacaqdıidi. [[Müharibə]] ərəfəsində rus hərbi qüvvələri 6 ,000-dən nəfərdən çox, çeçen hərbi qüvvələri 18 ,000-dən nəfərdən çox və 50 ,000 (qeyri-rəsmi 100mənbələrə əsasən 100,000-ə yaxın) dincmülki əhalivətəndaş həyatını itirdi.
==İstinadlar==
 
== Həmçinin bax ==
* [[Boris Yeltsin]]
* [[Cövhər Dudayev]]
* [[Şamil Basayev]]
 
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
 
== Xarici keçidlər ==
*[http://www.globalsecurity.org/military/world/war/chechnya1.htm First Chechnya War – 1994–1996]
*[http://www.globalsecurity.org/military/library/report/1996/wounded.htm Wounded Bear]
 
[[Kateqoriya:1994-cü ildə Rusiya]]
[[Kateqoriya:Müharibələr]]