Nikaraqua: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
Drabdullayev17 (müzakirə) tərəfindən edilmiş 4109130 dəyişikliyi geri qaytarıldı. |
||
Sətir 1:
'''Nikaraqua''' (rəsmi adı: '''Nikaraqua Respublikası''') — [[Mərkəzi Amerika]]da dövlət. Sahəsi (129,495 km²). Ölkə, şimaldan [[Honduras]], cənubdan [[Kosta-Rika]] ilə həmsərhəddir. Ölkə qərbdən [[Sakit okean]], şərqdən isə [[Karib dənizi]] ilə əhatə olunmuşdur. Ən böyük gölü [[Nikaraqua gölü]]dür. 11 ilə 14 dərəcə şimal paralelləri arasında yerləşən Nikaraquanın paytaxtı [[Manaqua]] şəhəridir. Ölkə əhalisinin təxminən 1/5-i bu şəhərdə yaşayır. Nikaraquanın prezidenti [[2008]]-ci ildən [[Daniel Orteqo]]dur.
== Coğraji mövqeyi, təbii şəraiti və təbii ehtiyatları ==
Nikaraqua Respublikası Mərkəzi Amerika regionunda yerləşir. Ərazisinin ölçüsünə görə Mərkəzi Amerika ölkələri arasında ən böyüyüdür. Əhalisinin sayına görə isə «banan respublikaları» arasında 4-cü yeri tutaraq Kosta-Rika, Ranama və Belizdən üstündür. Ölkənin adı hindu qəbələlərindən birinin başçısı - Nikaraqonun şərəfinə adlandırılmışdır. Ölkə şima-şərqdə 922 km məsafədə Honduras ilə, cənubda 309 km uzunluğunda Kosta-Rika ilə həmsərhəddir. Sərhədlərinin ümumi uzunluğu 1231 km, sahil xəttinin uzunluğu isə 910 kmdir. Ölkənin sahillərini şərqdən Karib dənizinin, qərbdən isə Sakit okeanın suları əhatə edir. Okeanlar arası mövqeyi vacib strateji əhəmiyyət kəsb edir. Əlverişli və ucuz dəniz nəqliyyatı vasitəsilə bir çox ölkələr ilə iqtisadi əlaqələr yarada bilmişdir. Nikaraqua yaxın qonşu ölkələr ilə də yaxşı münasibətlər qurmuşdur. Ölkənin çox əlverişli iqtisadi, siyasi-coğrafi mövqeyi vardır.
Nikaraqua respublikasının təbii şəraiti özünün müxtəlifliyi ilə xarakterizə olunur. Ərazisindəki dağ siilsilələri, tüstüləyən vulkanları, bataqlaşmış düzənlikləri iri, böyük mavi gölləri, iti axınlı çaylar üzərində günəş şüaları altında parlayan şəlalələri, geniş və keçilməz həmişəyaşıl rütubətli meşələri landşaftın əsas tiplərini müəyyən edirlər.
Ölkə təbii resurslarla yaxşı təmin olunmuşdur. Onun kənd təsərrüfatında hələ istifadə olunmayan geniş sahədə məhsuldar torpaq sahələri və qiymətli oduncağın böyük ehtiyatları vardır. Nikaraqua faydal qazıntı ehtiyatlan ilə də zəngindir. Lakin bu təbii resurslar hələlik lazımi səviyyədə öyrənilməmişdir. Nikaraquanın relyefi çox mürəkkəbdir. Ölkə ərazisinin yarısını yaylalar tutur. Nikaraquanın Sakit okean sahili zəif parçalanmışdır. Yalnız şimalda Honduras ilə həmsərhəd olan yerdə geniş Fonseka körfəzi yerləşir. Sahilin qalan yerlərində okeandan uzun dillərlə ayrılmış laqunlar vardır. Ən əlverişli Laqunda, qumlu adada ölkənin əsas dəniz portu - Korinto yerləşir.
Sakit okeanın sahil düzənliyinin torpaqları çox məhsuldardır. Bu torpaqlar qonşu vulkan lavalarının və vulkan küllərinin hesabına formalaşmışlar. Ölkənin bu ərazisi intensiv kənd təsərrüfatı rayonudur.
Nikaraqua tektonik çökəkliyi Fonseka körfəzindən başlayır. Bu körfəzin yaxınlığında Kosiquana vulkanı yerləşir. Bu vulkanın 1835-ci ildə güclü püskürməsi nəticəsində geniş ərazi qalın vulkan külü altında qalmışdır. 22 Vulkanların yaxınlığında yerləşən şəhərlər, qəsəbələr və başqa yaşayış məntəqələri dəfələrlə vulkan püskürmələri və baş verən zəlzələlər hesabına çox zərər çəkmişlər. 1931-ci ildə güclü zəlzələ nəticəsində ölkənin paytaxtı - Manaqua şəhəri tam dağılmışdır. Daha bir faciə bu şəhərdə 1972-ci ildə baş vermişdir. Dekabrın 23-də şəhərdə 9-10 bal gücündə zəlzələ baş verdi. Bir neçə saniyə ərzində şəhərin 70 min evindən 60 mini tam dağılmış və 10 mindən çox insan həlak olmuşdur. Bununla əlaqədar qərara alındı ki, Manaqua şəhərindən 18 km cənub-şərqdə yeni paytaxt inşa olunsun.
Nikaraquanın Mərkəzi yaylası zəif öyrənilsə də artıq burada qızıl, gümüş, sink, qurğuşun, mis, volfram, dəmir filizi, sürmə, fosforid, mərmər, prit və gips yataqları aşkar edilmişdir. Moskid sahili adı ilə məşhur olan geniş şərq ovalığı çayların gətirdiyi çöküntü materiallarının hesabına yaranmışdır. Moskid sahilinin çox hissəsi rütubətli meşələrlə örtülüdür. Plantasiya təsərrüfatları istisna olmaqla burada əhali çox az və seyrək məskunlaşmışdır. Nikaraqua ərazisinin çox hissəsində iqlim tropik-passat xarakterlidir. Nikaraqua çökəkliyindən cənub-qərbdə isə iqlim subekvatorialdır.
Orta aylıq temperatur 25-28° C təşkil edir. Yalnız dağlarda 1500 m-dən yüksəklikdə «soyuq» ayın - yanvarın orta temperaturu 16° C-dir. Okean üzərindən əsən passatlar çoxlu rütubət gətirir. Külək tutan dağ yamaclarına (passata yönəlmiş) ildə 5 min mm-dən artıq yağıntı düşür. Qərbə doğru getdikcə, xüsusilə külək tutmayan dağ yamaclarında yağıntılar az düşür. Burada ilin iki fəsli müşahidə olunur: quru «qış» (oktyabrdan aprelə kimi) və rütubətli yay (maydan oktyabra kimi). Manaquada illik yağıntılar 1450 mm-dən artıqdır. Ölkənin daxili sularının, o cümlədən çaylarının göllərinin formalaşmasında başlıca yeri relyef və iqlim xüsusiyyətləri tutur. Ölkənin relyef və iqlim şəraitindən asılı olaraq bol sulu çaylarının axın istiqaməti Karib dənizinə tərəfdir. Sakit okean sahilində çay şəbəkəsi seyrək və az suludur. Çaylarının çoxu ölkənin qərbində yerləşən Nikaraqua və Manaqua göllərinə tökülür. Atlantik okeanı hövzəsinə aid olan çoxlu çaylardan ən əhəmiyyətlisi Seqoviya, Rio-Qrande, Rio-Eskodido və San-Xuan çaylarıdır. Bu çaylardan ən uzunu olan Seqoviya orta və aşağı axınında Hondras ilə sərhəd təşkil edir. Bu çay 210 km məsafədə aşağı axınında gəmiçilik üçün yararlıdır. Rio-Qrande və Rio-Eskodido qısa məsafələrdə gəmiçilik üçün istifadə edilir. Mərkəzi Amerika regionunda ən böyük Nikaraqua gölüdür. Onun sahəsi 8430 km2 , dərinliyi isə 70m-ə çatır. Göldən gəmiçilik məqsədi üçün istifadə edilir. Manaqua gölü Nikaraqua gölündən bir neçə dəfə kiçik olub, sahəsi 1489 km2 , dərinliyi 80 m-dir. Dəniz səviyyəsindən 37 m yüksəkdə yerləşmiş bu göl tektonik mənşəlidir. 23 Ölkə ərazisinin 35%-i meşə və kolluqlarla örtülüdür. Meşələrdə qiymətli ağac növləri (sidr, qırmızı ağac, makaqone, çürüməyə davamlı kimpero, kauçuklu bitkilər və b.) vardır. Sahillərdə manqa ağacları bitir. Dağların hündür yamaclarında iynə yarpaqlı və palıd meşələri yerləşir. Nikaraquanın qərb hissəsində savannalarda kçerofit kolluqlar yayılmışdır. Nikaraqua ərazisində zəngin heyvanat aləmi qalmaqdadır. Bunlara: enliburun meymun, qarışqayeyən, tapir, maral, vəhşi donuz, qara ayı, yaquar, müxtəlif quşlar və s. aiddir. Ölkənin çaylarında, göllərinində və dəniz sahillərində çoxlu balıq növləri və tısbağalar, çaylarda və göllərdə isə timsahlar yaşayırlar.
==Tarixi inkişafı, dövlət quruluşu ==
Tarixi inkişafı, dövlət quruluşu və əhalisi Nikaraqua Respubilkasının ərazisində qədimdən hindu tayfaları - asteklər və tolteklər məskunlaşmışlar. Ispanlar (X.Kolumb) ilk dəfə Nikaraqua ərazisinə gəlmiş, 1522-ci ildə isə onu müstəmləkəyə çevirməyə başlamışlar. İspan konkistadorları yerli hinduların müqavimətini qıraraq ilk müstəmləkənin əsasını qoydular. İspanlar hindu əhalinin çox hissəsini silah gücünə yaxud buraya gətirmiş olduqları xəstəliklərin hesabına məhv etmişlər. XVI əsrdən başlayaraq plantasiyalarda işləmək üçün Afrikadan zənci-qullar gətirilirdi, lakin bu fəhlə qüvvəsindən nisbətən kiçik miqyasda istifadə olunurdu. Ərazidəki müstəmləkələr inzibati cəhətdən Qvatemala General-kapitanlığına daxil idi. İspaniyanın Latın Amerikasındakı müstəmləkələrinin istiqlaliyyət uğrunda apardıqları mübarizədə (1980-1926-cı illər) Nikaraqua xalqı da fəal iştirak etmiş və 1821-ci ildə öz müstəqilliyini qazanmışdır. Lakin bir ildən sonra Meksika imperiyasının tərkibinə qatılmışdır. İmperiyanın ləğvindən sonra Nikaraqua Mərkəzi Amerikanın birləşmiş federasiyasına daxil olmuşdur. 1838-ci ildə bu federasiya dağılmış və həmin ildə Nikaraqua istiqlaliyyət qazanmışdır. XIX əsrin ortalarından Nikaraquaya Şimali Amerika kapitalı daxil olmağa başladı. Amerika şirkətiəri hasilat sənayesinə və dəniz nəqliyyatına nəzarət edirdi. «Standart frut» şirkəti isə burada ucuz qiymətə böyük torpaq sahələrini alaraq, plantasiya təsərrüfatı üçün istifadə edirdi. Nikaraqua xalqı öz istiqlaliyyətini qorumaq üçün uzun müddət ABŞ təcavüzkarlarına qarşı mübazrizə aparmışdır. Nikaraquanın milli qəhrəmanı general Sezar Auqusto Sandinonun rəhbərliyi ilə 1927-ci ildə Amerika müdaxiləçilərinə və onların Nikaraquadakı əlaltılarına qarşı xalq hərəkatının parlaq səhifəsini təşkil edir. Üsyançı ordunun müdaxiləçilərə qarşı müvəffəqiyyətli mübarizəsi ABŞ-ı 1933-cü ilin yanvarında öz qoşunlarını bu ölkədən çıxarmaq məcburiyyəti qarşısında qoydu. Lakin 1934-cü ilin 1 yanvarında Nikaraquanın milli qvardiyasının rəisi general A.Samosa ABŞ səfirliyi ilə sövdələşərək Sandinonun xaincəsinə öldürülməsini təşkil etdi. 1936-cı ildə isə dövlət çevrilişi edərək hakimiyyəti ələ aldı. Nikaraquada hərbipolis diktaturası bərqərar oldu. İkinci dünya müharibəsindən sonra (1939-1945-ci 24 illər) ABŞ Latın Amerikasında milli-azadlıq hərəkatını boğmaq üçün Nikaraquanı istinadgaha çevirdi. 1960-cı illərin ortalarından ölkədə sinfi ziddiyyətlər dərinləşmiş, Samosa diktaturasına qarşı mübarizə daha da kəskinlənmişdi. A.Samosa (oğul) 1974-cü ildə siyasi fırıldaq yolu ilə yenidən özünün prezident «seçilməsinə» nail olduqdan sonra diktatura əleyhinə hərəkat daha geniş vüsət aldı. 1978-ci ildə bu hərəkat silahlı partizan müharibəsinə çevrildi. 1979-cu ilin əvvəllərindən Sandino adına milli azadlıq cəbhəsi başçılığı ilə Samosa diktaturasına qarşı geniş miqyaslı silahlı mübarizə başlandı. Vətənpərvərlərin zərbələri altında 1979-cu ilin aprel ayının 19-da diktatura devrildi. Samosa ölkədən qaçdı. Yeni hakimiyyət orqanları yaradıldı. İnqilabçı hökumət zəhmətkeş xalq kütləlrinin mənafeyinə cavab verən geniş antiimperalist islahatlar proqramı işləyib hazırladı. İnqilabı Nikaraqua qeyri kapitalist inkişaf yolu ilə gedəcəyini, bolklara qoşulmamaq siyasəti yeridəcəyini, ictimai quruluşundan asılı olmayaraq bütün ölkələr ilə münasibətləri genişləndirəcəyini bildirmişdir. Nikaraqua hökuməti bir sıra ölkələrlə iqtisadi, texniki, mədəni, elmi əməkdaşlıq və s. haqqında sazişlər bağlamışdır. Nikaraqua — respublikadır. Ölkə 17 inzibati rayonlara bölünmüşdür. Ali qanunverici hakimiyyət orqanı - Milli Assambleyadır. Ölkədə bir çox siyasi partiyalar fəaliyyət göstərir. Ən nüfuzlu siyasi partiyalar: Sandino adına Milli Azadlıq Cəbhəsi, İnqilabın vətənpərvərlər Cəbhəsi, Konservativ-Demokratik Partiya, Müstəqil Liberal Partiya və başqalarıdır.
==Tarixi==
Sətir 32 ⟶ 43:
==İqtisadiyyatı==
Nikaraqua zəif inkişaf etmiş aqrar ölkədir. 1979-cu ilədək ölkənin iqtisadiyyatında ABŞ inhisarlan (ağac tədarükünün 90%-nə, fıliz-mədən sənayesinin 80%-nə, emaledici sənayenin 40%-nə, xarici və daxili ticarətə nəzarət edirdi) və diktator Samosa ailəsi (milli sərvətin 1∕3-nə yiyələnmişlər) hakim mövqe tuturdu. 1979-cu ildə diktatorun və onun ətrafında olan qohumlarının, yüksək vəzifə sahiblərinin əmlakları müsadirə edilmişdir. Banklar, sığorta şirkətləri, xarici ticarət və qabaqcıl sənaye müəssisələrinin bir neçəsi milliləşdirildi. Ölkənin bütün təbii sərvətləri dövlətin nəzarətinə keçdi. Qarışıq iqtisadiyyatın əsasında güclü dövlət sektoru yarandı. 1983-cü ildə Ümumi Daxili Məhsulun 35%-i dövlət sektorunun payına düşürdü. İqtisadiyyatın hərbiləşdirilməsi, ABŞ-ın ticarət-iqtisadi blokadası, sosialiqtisadi siyasətdə buraxılan səhvlər, kənd təsərrüfatı və sənaye istehsalı həcminin azalmasına, əhalinin həyat səviyyəsinin aşağı düşməsinə və xarici borcun artmasına gətirib çıxarmışdır. Nikaraquada iqtisadiyyatın əsasını kənd təsərrüfatı təşkil edir. 2007-ci ilin məlumatına görə kənd təsərrüfatının payı daxili milli məhsulda 23% təşkil etmişdir. Təsərrüfatının bu sahəsində iqtisadi cəhətdən fəal əhalinin 40%-i çalışır. Kənd təsərrüfatı qəhvə, şəkər qamışı və pambıq (bunlar əsas ixracat bitkiləridir) becərilməsi ilə ixtisaslaşmışdır. Nikaraquanın kənd təsərrüfatı ixracat bitkilərin istehsalı üzrə ixtisaslaşmışdır. Kənd təsərrüfatın yararlı torpaqların yalnız 1∕3 hissəsi mənimsənilmişdir. Ona görə də ölkə üçün torpaq fondunun zəif istifadəsi xarakterikdir. Bitkiçilik kənd təsərrüfatı məhsulları dəyərinin 3∕4 hissəsini verir. İnqilabın qələbəsinə qədər kənd əhalisinin yarıdan çoxu torpaqsız idi. Onlar torpaq sahibkarlarının latfundiyaçıların torpaqlarında və plantasiyalarında işləyirdilər. Torpağın feodal icarə forması geri yayılmışdır. Əkinçilik Nikaraquada qədimdən inkişaf etmişdi. Konkistadorların ölkəyə gəlməsindən çox-çox qabaq yerli hindilər meşələri qırıb yandıraraq yerində qarğıdalı yetişdirirdilər. Əkinçiliyin bu sistemi (meşəni yandırmaq və torpaqları 26 becərmə) indiyə kimi qalmaqdadır. İspanların dövründə göllər ətrafı, xüsusilə Nikaraqua və Manaqua gölləri arasındakı torpaqlar plantasiya təsərrüfatının əsas rayonu olmuşdu. Hal-hazırda Nikarakuanın əsas ixracat bitkisi - pambıqdır. Ölkə pambıq istehsalına görə Mərkəzi Amerika regionunda (Meksika istisna olmaqla) birinci yeri tutur. Nikaraquada ixracat üçün pambıq istehsalı ikinci dünya müharibəsindən sonra inkişaf etməyə başlamış və artıq 1950-ci illərdə qəhvə istehsalını birinci yerdən sıxışdırıb çıxarmışdır.
Pambığın əksər hissəsi suvarılmadan dəmyə yolu ilə böyük ixtisaslaşmış təsərrüfatlarda yetişdirilir. Əlverişli aqroiqlim şəraiti pambığın yüksək keyfiyyətini təmin etməsinə baxmayaraq məhsuldarlıq o qədər də yüksək deyil. Nikaraquanın ikinci vacib ixracat bitkisi olan qəhvə və burada XIX əsrin ortalarından becərilir və 1955-ci ilə kimi əsas ixracat bitkisi olmuşdur. Qəhvə 500 metrdən 1000 metrə qədər olan yüksəklik qurşaqda yetişdirilir. Ölkədə qəhvənin əsas istehsal rayonları Manaqua, Diryamba və Xinoto şəhərinin cənubqərbində, həmçinin Mataqalpa şəhərinin yaxınlığında yerləşir. Nikaraquada qəhvə yığımının çox hissəsini xırda təsərrüfatlar həyata keçirir. Ölkədə bu qiymətli bitkinin məhsuldarlığı ildən-ilə artırılır. 1960-cı ildə 26 min ton, 2005-ci ildə isə 55 min ton qəhvə istehsal olunmuşdur. Onun yığımı üçün mövsümü fəhlələr cəlb olunur. Nikaraquanın digər əmtəəlik kənd təsərrüfatı bitkiləri: şəkər qamışı, banan, küncüt, kakao və tütündür. Onlar özlərinin ixracat əhəmiyyətinə görə pambıq və qəhvədən geri qalırlar. Kubada inqilabın qələbəsindən sonra və Kuba şəkərinin ABŞ-a gətirilməsinə qadağa qoyulması ilə əlaqədar (embarqo) Nikaraquada şəkər qamışı istehsalı artmağa başladı. Ölkədə şəkər qamışı plantasiyaları əsasən Çinandeqa departamentində və ölkənin qərbində yerləşir. Əvvəllər banan istehsalı Nikaraquanın əsas ixracat bitkisi olmuşdur. İkinci dünya müharibəsindən sonra təsərrüfatın bu sahəsi zəiflədi.
Keçmişdə vacib ixracat bitkisi sayılan küncüt zəif inkişaf edir. Hazırda pambıqçılıq bu bitkini həm yağ istehsalına (daxili bazarda), həm də lif ixracına görə sıxışdırmışdır. Göllərin yaxınlığında çoxdan bəri tütün bitkisi yetişdirilir. Xüsusülə Masaya şəhəri yaxınlığmda daha çox və həm də keyfiyyətli tütün becərilir. Lakin ölkədə tütün istehsalı o qədər də çox deyil və ölkənin daxilində istifadə olunur. Nikaraquada daxili tələbat üçün əsas ərzaq bitkiləri sayılan: qarğıdalı, çəltik və sorqo becərilir. Qarğıdalı ölkə əhalisinin əsas qida məhsuludur. Bu bitki ölkənin hər yerində, əsasən orta və kiçik təsərrüfatlarda becərilir. Çəltik isə başlıca olaraq böyük və orta təsərrüfatlarda yetişdirilir. Kənd təsərrüfatı texnikasından (traktor, kombayn və s.) yalnız orta və böyük təsərrüfat sahələrində istifadə olunur. Ölkənin qərb hissəsindəki əksər təsərrüfat sahələri dəmyə şəraitində becərilir. Lobya ölkənin əksər rayonlarında becərilsə də, lakin məhsul yığımının təqribən yarısı şimal departamentlərinin payına düşür. Ölkənin quraq rayonlarında sorqo, Leon şəhəri ətrafında isə buğda becərilir. Nikaraquada geniş təbii yaşıl otlaqlar və biçənəklər olsa da, lakin heyvandarlığın inkişafı ekstensiv xarakter daşıyır. ölkədə iri buynuzlu mal-qara heyvandarlığın başlıca sahəsidir. 2005-ci ildə ölkədə mal-qaranın sayı 2.630 min başa çatdırılmışdır. Ölkədə donuzçuluq (620 min baş), atçılıq, quşçuluq və s. inkişaf edir. Nikaraqua dünya bazarına ət ixrac edir (əsasən qaramal əti). Manaqua şəhəri ətrafında südlük-ətlik istiqamətli heyvandarlıq inkişaf etdirilir. Nikaraquanın dəniz sahilləri, gölləri və çayları balıq və başqa su heyvanları ilə zəngindir. Ölkə ovlanan dəniz heyvanlarını və həmçinin timsah dərilərini ixrac edir. Ölkənin şərq hissəsinin təsərrüfat strukturunda başlıca yeri meşə tədarükü və onun mexaniki emalı tutur. Moskit sahilində meşə tədarükü və ağac emalı ixracat əhəmiyyətlidir. Nikaraquada sənaye zəif inkişaf etmişdir. Daxili milli məhsul istehsalında emaledici sənayenin payə cəmi 20% təşkil edir. Sənayedə iqtisadi cəhətdən fəal əhalinin yalnız az hissəsi çalışır. Ölkənin sənaye strukturunda qabaqcıl yeri yüngül (paltar, ayaqqabı), yeyinti, kimya məhsulları ishesalı tutur. Ölkənin kifayət qədər hidroenerji ehtiyatlarına baxmayaraq enerji bazası zəifdir. 2005-ci ildə cəmi 1600 mln. kvt saat elektrik enerjisi istehsal olunmuşdur. Nikaraquada çoxlu faydalı qazıntı yataqları olsa da, dağ-mədən sənayesi zəif inkişaf etmişdir. Lakin qızıl ixracına görə Nikaraqua Latın Amerikası ölkələri arasında birinci yeri tutur. Mis filizi ölkənin şərqin yerləşən Rosita mədənində hasil edilir. Bundan əlavə ölkədə sink-qurğuşun filizləri, tikinti daşı və duz (dəniz suyundan buxarlanma-qurutma yolu ilə) hasil edilir. Emaledici sənayesində çoxlu kustar və yarımkustar emalatxanalar fəaliyyət göstərir. Onlar pambıq-parça və ipək-parça, paltar, dəri və ayaqqabı, çörək, konservlər, kibrit, siqaret, sabun, boyalar, keramika s. istehsal edirlər. Ölkənin paytaxtı və ən böyük sənayə mərkəzi olan Manaqua şəhərində toxuculuq fabriklərindən başqa neft emalı, maşınqayırma və metal emalı, kimya, yeyinti 28 sənaye sahələri (ət, süd, şəkər, qəhvə, siqaret və s.), tikinti materialları (sement, dəmir-beton və s.) istehsal müəssisələri fəaliyyət göstərir. Həmçinin Leon, Qranada, Mataqalpa və Korinto şəhərində bir neçə yüngül və yeyinti sənaye müəssisələri yerləşir.
==Nikaraquanın nəqliyyatı, iqtisadi əlaqələri ==
Nikaraquanın nəqliyyat sistemi zəif inkiş etmişdir. Ölkənin mərkəz və şərq rayonlarında nəqliyyat şəbəkəsi çox seyrəkdir. Dəmir yollarının ümumi uzunluğu 376 km-dir. Bunun 300 km-dən çoxu dövlətə məxsus olan Sakit okean yoludur. Nikaraquanın ümumi yük dövriyyəsində öncül rolu avtomobil nəqliyyatı oynayır. Ümumi uzunluğu 15285 km şosse yollarının 1598 km-i bərk örtüklüdür. Daxili su yollarının uzunluğu 2220 km-dir. Manaqua şəhərindən şərqə tərəf, dağlıq mərkəzdə və şərqdə yerli yük daşımalarda, qoşqu heyvanlardan istifadə olunur. Ölkənin mərkəz hissəsində yağışlar mövsümundə bu yollarda hərəkət çox çətindir. Bataqlaşmış Moskitdə yollar az və seyrəkdir. Nikaraquada hava nəqliyyatı zəif inkişaf etmişdir. Manaqua şəhəri yaxınlığındakı beynəlxalq əhəmiyyətli Mersedes aeroportu reaktiv təyyarələri qəbul edə bilir. Bu aeroport bir sıra beynəlxalq aviaşirkətlər tərəfindən istifadə edilir. Bütün xarici daşımalar dəniz nəqliyyatı vasitəsilə həyata keçirilir. Xarici ticarətdəki yük dövriyyəsinin 60%-i Sakit okean portu Karintonun payına düşür. Yük dövriyyəsinə görə 2-ci yeri Sakit okean portu San-Xuan-del-sur tutur. Karib dənizi sahilində yük dövriyyəsinə görə Puerto - Kavesas və El - Vlaf portları fərqlənir. Nikaraquanın iqtisadi həyatında xarici ticarət böyük rol oynayır. Onun strukturu isə (avadanlıqlar və sənaye məhsulları) ölkə təsərrüfatının xarici ölkələrdən güclü asılılığını göstərir. 2005-ci ildə ölkənin ticarət dövrüyyəsində ixracat 550 mln. dollar, idxalat isə 1 mlrd. dollar təşkil etmişdir. Ölkənin pul gəlirinin həcmi pambıq və qəhvə ixracının həcmindən asılıdır. Nikaraquadan pambıq və qəhvə ilə yanaşı şəkər, ət, oduncaq, qızıl və s. ixrac edilir. İdxalatında maşın və avadanlıqlar, nəqliyyat vasitələri, neft, yazır məmulat və s. başlıca yer tutur. Nikaraqua əsəsən Avropa İttifaqı, Latın Arnerikası ölkələri, Yaponiya və digər ölkələr ilə ticarət əlaqələri saxlayır. Nikaraquanı iqtisadi cəhətdən 4 rayona ayırmaq olar: 1) Sakit okean sahili; 2) Tektonik çökəklik; Mərkəzi Yayla; 4) Şərq rayonu. Ölkənin Sakit okean sahili zəif parçalanmışdır. Şimalda Honduras ilə həmsərhəd olan yerdə geniş Fonseka körfəzi yerləşir. Sahilin qalan yerlərində okeandan uzun dillərlə ayrılmış laqunlar vardır. Ən əlverişli laqunda ölkənin əsas dəniz portu – Korinto yerləşir. Sakit okean sahil düzənliyinin torpaqları münbit və məhsuldardır. Bu iqtisadi rayon ölkənin intensiv kənd təsərrüfatı rayonudur. Burada qəhvə, şəkər qamışı, pambıq plantasiyaları, həmçinin qarğıdalı, çəltik, tərəvəz, tropik meyvələr və s. yetişdirilir. Heyvandarlıq təsərrüfatında iribuynuzlu 29 mal-qara, quşçuluq və donuzçuluq sahələri inkişaf etməkdədir. Bu iqtisadi rayonda El-Vyeko, Korinta, Leon, San-Rafael-del-Sur, Çinandeqa, Puerto-Morasan və s. yaşayış məntəqələri yerləşir. Bunlardan ən böyüyü Leon şəhəridir. Şəhərdə toxucuuq, yeyinti, inşaat və digər sənaye müəssisələri, həm də mebel fabriki fəaliyyət göstərir. İkinci rayon - Tektonik çökəklik, yaxud göllər rayonudur. Nikaraqua tektonik çökəkliyi Fonseka körfəzindən başlayır. İqtisadi inkişaf səviyyəsinə görə rayon ölkədə birinci yeri tutur. Burada ölkənin paytaxtı siyasi, iqtisadi, inzibati, maliyyə və mədəni mərkəzi olan Manaqua şəhəri yerləşir. Manaqua şəhərinin yaxınlığında beynəlxalq əhəmiyyətli aeroport fəaliyyət göstərir. Şəhərdə maşınqayırma və metal emalı, kimya, tikinti materialları, neft emalı, yüngül və yeyinti sənaye müəssisələri işləyir. Qranada şəhəri - Nikaraqua gölünün şimal-qərb sahilində limandır. Şəhər dəmir yolu ilə Manaqu şəhəri və Sakit okean sahilində yerləşən Korinto portu ilə əlaqələnir. Qranada kənd təsərrüfatı rayonu olmaqla ticarət və sənaye mərkəzidir. Nikaraquamn üçüncü iqtisadi rayonu - Mərkəzi Yayladır. Qədim Mərkəzi Yayla mürəkkəb dağlıq sistemindən ibarətdir. Honduras ilə sərhəd boyu Kordilyer - İsabelya silsiləsi (ölkənin ən hündür zirvəsi bu silsilədədir - 2438) uzanır və qərbdə Kordilyer-de-Daryen silsiləsinə qovuşur. Bu bölgə Nikaraquanın ən ucqar və zəif məskunlaşmış, az mənimsənilmiş rayonudur. Rayonun sıx tropik meşə ilə örtülmüş şərq hissəsi olduqca seyrək məskunlaşmışdır. Mərkəzi Yayla faydalı qazıntılarla zəngindir. Burada qızıl, gümüş, sink, quğuşun, mis, sürmə, volfram, dəmir filizi, fosfatlar, mərmər, gips və prit yataqları kəşf olunmuşdur. Rayonda dağ-mədən və emaledici sənaye ilə yanaşı kənd təsərrüfatı inkişaf edir. Rayonun ən böyük şəhəri Mataqalpadır. Şəhərdə toxuculuq və yeyinti sənaye sahələri fəaliyyət göstərir.Rayonda qəhvə plantasiya təsərrüfatı, şəkər qamışı, qarğıdalı, çəltik, tərəvəz, kakao, banan, ananas, sitrus bitkiləri yetişdirilir. Əkin sahələri əsasən rayonun qərb hissəsində yerləşir. Əkin sahələrindən yığılan məhsullar şəhərlərdəki müəssisələrdə emal olunur. Dördüncü iqtisadi rayon - geniş şərq ovalığı, Moskit sahili adı ilə məşhurdur. Çayların gətirdiyi çoxlu çöküntü materialları hesabına hamar allüviil ovalıq yaranmışdır. Çaylar öz başlancığını Mərkəzi Yayladan götürüb şərqə axırlar. Ovalığın çox hissəsində bataqlıqlar yayılmışdır. Moskit sahilin demək olar ki, hamısı meşə ilə örtülüdür. Bu rayonun ərazisində əhali plantasiya təsərrüfatları istisna olmaqla çox seyrək məskunlaşmışdır. Rayon ərazisinda polimetal filizləri, qızıl, gümüş və başqa faydalı qazıntı yataqları istismar olunur. Heyvandarlıq ekstensiv xarakter daşıyır. Rayonda meşə təsərrüfatı, o cümlədən: ağac emalı sellüloz kağız istehsalı inkişaf etməkdədir. Rayon ərazısində yaşayış məntəqələri azdır. Əsas iri yaşayış məntəqələri: Terto-Kabesas, El-Vlaf, Blufuld və cənubda San-Xüan-del-Norte qəsəbələridir.
==İsraillə olan münasibətlər==
Qəzzaya ediləcək kömək üçün yola çıxan yardım gəmilərinə etdiyi qanlı basqın sonrası, İsrail ilə olan bütün diplomatik əlaqələrinə son vermişdir.
| |||