Ada təbiəti məqaləsindən köçürüldü
kRedaktənin izahı yoxdur |
(Ada təbiəti məqaləsindən köçürüldü) Teq: 2017 viki-mətn redaktoru |
||
|
'''Ada''' — hər tərəfdən su ilə əhatə olunmuş, materikə nisbətən kiçik, suyun qabarması zamanı belə su səthindən yüksəkdə olan, təbii yolla yaranan quru torpaq sahəsi. Okeanlarda, dənizlərdə, çaylarda, göllərdə qrup halında (arxipelaq) və ya tək-tək olur.
== Ümumi məlumat ==
Mənşəyinə görə adalar üç qrupa bölünür:
Qurunun 9,9 mln km²-i adalardır. Sahəsinə görə ən böyük adalar [[Qrenlandiya]] (2 176 km²), [[Yeni Qvineya]] (829 min km²), [[Kalimantan]] (734 min km²), Madaqaskar (590 min km²), [[Baffin torpağı]] (478 min km²) adalarıdır. Ən böyük ada olan [[Qrenlandiya]] ərazicə ən kiçik qitə olan [[Avstraliya]]dan cəmi üç dəfə kiçikdir.
'''Ada dağları''' - hündürlüyü 100 ''m''-dən 1- 2 ''km''-dək olan təcrid olunmuş yüksəkliklər. Planda nisbətən uzunsov, oval, dairəvi və b. formalarda olur. Ada dağları mənşəyi haqqında iki fikir vardır: 1. Ada dağları aşınmadan sonra qalmış relikt dağlarıdır; 2. Ada dağları lokal yeni dağəmələgəlmə sahələridir.
'''Ada fosforitləri''' - isti dənizlərin kiçik adalarında quş quanosunun (ifrazat) pozulması nəticəsində əmələ gələn açıqrəngli, massiv, sıx, torpaqvari, kavernalı, oolitvari kütlə. Bəzi adalarda (Nauru və b.) istismar edilir.
== Ada faunası ==
Təcrid olunmuş [[quru]] sahəsinin (adanın) [[Fauna (zoologiya)|fauna]]sı. [[Ada]] [[Fauna (zoologiya)|fauna]]sının xüsusiyyətləri [[ada]]nın mənşəyi və onun [[materik]]ə uzaq-yaxınlığı ilə əlaqədardır. [[Materik]]dən uzaqda [[vulkan]] nəticəsində yaranmış [[okean]] [[ada]]larının [[Fauna (zoologiya)|fauna]]sı çox kasıbdır; çünki belə adaların [[Fauna (zoologiya)|fauna]]sı hava ilə, yaxud üzən əşya üstündə keçən [[Heyvanlar|heyvan]]lar hesabına yaranır. [[Materik]] [[ada]]larında [[endemik]] [[növ]]lər çox olur; [[Məməlilər]] ([[Filippin]] [[camış]]ı, poni və s.) [[Materik|materikl]]ərdən kiçik, [[quşlar]] və [[sürünənlər]] [[Varan|(varan]], [[Tısbağalar|tısbağa]]) isə çox zaman iri olur. Ada [[Fauna (zoologiya)|fauna]]sı [[insan]] fəaliyyəti nəticəsində çox tez dəyişərək, əvvəlki şəklini və xarakterik əlamətlərini itirir.
== Ada florası ==
Təcrid olunmuş quru sahəsinin (adanın) [[flora]]sı. [[Ada]] [[flora]]sı adanın təcrid dərəcəsindən, müddətindən və floranın inkişaf şəraitinin xüsusiyyətindən asılıdır. [[Ada]] florasının növləri materiklərlə müqayisədə sayca az olur. [[Materik]]ə yaxın adalarda (məs. [[Yaponiya|Yapon]] [[ada]]larında) endemiklər nisbətən azdır. [[Materik]] mənşəli iri adaların ([[İndoneziya]], [[Filippin]] [[ada]]ları) florası, növlərinin sayına görə çox vaxt [[materik]] [[növ]]lərindən geri qalmır, adətən, [[endemik]]lərin inkişaf səviyyəsinə görə onlardan üstün olur.
== Ada iqlimi ==
[[Yay]] və [[qış]] [[temperatur]]<nowiki/>ları nisbətən az fərqlənən iqlim.
== Mənbə ==
* Məktəblinin coğrafiya lüğəti. Bakı: 2006, səh.5-6
* {{Kitab3|müəllif=|başlıq=Geologiya terminlərinin izahlı lüğəti|yer=Bakı|nəşriyyat=Nafta-Press|il=2006|səhifələr=679}}
[[Kateqoriya:Adalar| ]]
[[Kateqoriya:Geologiya]]
| |||