Abşeron yarımadası: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Müəllif hüququ ilə qorunan mətnin daxil edildiyi üçün [http://absheronxeber.az/tarixi/735-tarixi.html]
kRedaktənin izahı yoxdur
Sətir 50:
}}
{{Abşeron arxipelaqı}}
'''Abşeron yarımadası''' -Abşeron rayonu [[1963]]-cü il [[yanvar]] ayının 4-də yaradılmışdır.Rayonun yaradılmasında əsas məqsəd [[Bakı]] və [[Sumqayıt]] şəhərlərinin əhalisini kənd təsərrüfatı məhsulları ilə təmin etməkdən ibarət olmuşdur.Abşeron rayonu 15 inzibati ərazi dairəsindən: 1 şəhər, 8 qəsəbə və 6 kənddən ibarətdir. [[Xəzər dənizi]]nin qərb sahilində, [[Azərbaycan]] dövləti ərazisində yarımada.
'''Abşeron yarımadası''' - [[Xəzər dənizi]]nin qərb sahilində, [[Azərbaycan]] dövləti ərazisində yarımada. Yarımadada [[Bakı]], [[Sumqayıt]] və [[Xırdalan]] şəhərləri ilə yanaşı, 32 qəsəbə yerləşir. Abşeron rayonunun inzibati ərazisi 1407,5 m<sup>2</sup>.<ref>http://www.absheron.az/</ref>
Hesab edilir ki, "Abşeron" sözü fars dilindəki "ab" və "şoran" sözlərindən yaranmış və tərcümədə "duzlu su" mənasını verir. Bu ad əvvəllər Xəzər dənizini bildirmək üçün də istifadə edilmişdir.
==Abşeron yarımadasının şəhər,qəsəbə, kəndləri ==
[[Şəkil:Apsheron from air.JPG|thumb|right|Apsheron from air.]]
=== Xırdalan ===
[[Şəkil:Парк.Хырдалан.JPG|thumb|right|Парк.Хырдалан.]]
Xırdalan şəhəri əhalisinin sayına görə rayonun ən böyük yaşayış məntəqəsi olmaqla həm də rayonun inzibati mərkəzidir. Xırdalan 2006-cı ilin oktyabr ayınadək qəsəbə adlandırılmışdır. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı ilə 2006-cı ilin oktyabr ayından Xırdalana şəhər statusu verilmişdir. Ərazisi 1696 hektar olmaqla, əhalisi 105212 nəfərdir.
=== Saray ===
Saray qəsəbəsi də rayonun qədim və böyük yaşayış məntəqələrindən biridir. Ərazisi 3398 hektar, əhalisi 18992 nəfərdir.Sənədlərdə adı ilk dəfə 1774-cü ildən çəkiliir. Lakin tarixi mənbələrdə kəndin mənşəcə 13-cü əsrdə monqolların tərkibində Azərbaycana gəlmiş saray tayfasının ərazidə məskunlaşması nəticəsində yaranması ehtimal olunur.
=== Mehdiabad ===
Mehdiabad Abşeronun yeni salınmış, lakin böyük qəsəbələrindən biridir. Mehdiabad qəsəbəsinin salınması sırf iqtisadi amillərlə bağlı olub. Abşeron yarımadasında kənd təsərrüfatını, xüsusilə üzümçülüyü inkişaf etdirmək məqsədilə bu ərazidə 1956-cı ildə sovxoz yaradılıb. 1958-ci ildə ilk yaşayış evləri tikilib istifadəyə verilib.Qəsəbədə əsasən Azərbaycanın müxtəlif bölgələrindən olan, xüsusilə [[1949]]-1950-ci illərdə Ermənistandan departasiya edilmiş insanlar məskunlaşıb. Ərazisi 1957 hektar, əhalisi isə 11624 nəfərdir.
=== Qobu ===
Qobu qəsəbəsinin tarixinin təxminən 700 il olduğu ehtimal olunur. Bu yaşayış məskəninin adı «çökəklik» mənasında işlənir. Qobulular əsasən maldarlıqla məşğul olurlar. Qəsəbənin ərazisi 4700 hektar, əhalisi isə 9615 nəfərdir.
=== Ceyranbatan ===
Ceyranbatan qəsəbəsi də Abşeron rayonunun yeni salınmış yaşayış məntəqələrindən biridir. Əhalisi 7640 nəfər, ərazisi isə 3168 hektardır.
Bakı şəhərinin 25 kilometrliyində yerləşir. Ceyranbatan 1950-ci ildə inşaatçılar qəsəbəsi kimi yaradılmışdır. Rəvayətlərə görə qəsəbənin salındığı ərazi əvvəllər bataqlıq olduğu üçün oradan ceyranlar keçə bilməyərək batmışlar. [[1959]]-cu ildə salınmış və suyunu Samur-Abşeron kanalından alan [[Ceyranbatan]] su anbarı təbii çökəklikdə yerləşir.
=== Hökməli ===
Hökməli qəsəbəsi bir sıra tarixi mənbələrdə Abşeronun orta əsrlərdə salınmış yaşayış məntəqələrindən hesab olunur. Lakin digər tarixi mənbələrdə Hökməli hələ atəşpərəstlik dövründə yaşayış yeri kimi mövcud lmuşdur. Tarixi mənbələrdə Hökməlinin adı ''Gökan'' kimi qeyd olunur. Lakin miladi tarixi ilə 665-661-ci illərdə Azərbaycan ərəb qoşunları tərəfindən işğal olunduqdan sonra Hökməli kimi adlanmağa başlayır. Yəni, ''Əlinin hökmü ilə islamı qəbul edən yer''. Qəsəbə dəniz səviyyəsindən 300 metr yüksəklikdə yerləşir. Əhalisi 8979 nəfər, ərazisi isə 1750 hektardır.
=== Güzdək ===
Güzdək qəsəbəsi də Abşeronun qədim yaşayış məntəqələrindən biridir. Bakının 22 kilometrliyində yerləşir. Əhalisi 2610 nəfər, ərazisi isə 3285 hektardır. Güzdəyin tarixi təxminən 800 il hesablanır. Qəsəbədə 500 yaşı olan daş tapılıb. Bəzi mənbələrə görə «Güzdək» «türk məskəni», digər mənbələrə görə isə «Payız otlağı», «payız binəsi», «kölgəli yer» deməkdir. Eyni zamanda «Güzdək» quzu saxlanılan yer mənasını da daşıyır.
Aşağı Güzdək Abşeronda salınmış yeni yaşayış məskənlərindəndir. Ərazisi 1461 hektar, əhalisi isə 3917 nəfərdir. Qəsəbə Güzdək dəmiryolu stansiyası adı altında 1952-ci ildə hərbiçilər tərəfindən yaradılmışdır.
=== Digah ===
Digah Abşeronun orta əsr kəndlərindəndir. Bu sözün mənşəyi ətrafında iki mülahizə mövcuddur. Birinci «digah yüksək suvarılmayan yer», ikinci isə «iki təpə arasında yer, məkan, kənd» mənası verir. Ərazisi 417 hektar, əhalisi isə 4656 nəfərdir.
Abşeron bağlarının yaranma tarixi mənbələrə görə 5 min il əvvələ gedib çıxır. Bu ərazidə yerləşən bağlar arasında Novxanı bağları ən qədimi sayılır. Novxanı kəndinin ərazisi 2697 hektar, əhalisi isə 8420 nəfərdir. Novxanı kəndi XVII əsrin ortalarında dəniz suyunun artması (bəzi mənbələrdə güclü zəlzələ) nəticəsində batmışdır. Əhali indi Aşağıbaş adlanan yerdə məskunlaşmışdır. Yeni tikilmiş evlərə farsca «nov xanı», yəni «təzə evlər» adlandırılmışdır ki, bu da sonradan Novxanı kimi səslənmişdir.
===Masazır ===
Masazır Abşeronun qədim kəndlərinin siyahısındadır. Məşhur Masazır duz gölünün sahilində yerləşir. Ərazisi 1634 hektar, əhalisi isə 12198 nəfərdir. Masazır kəndinin tarixi çox az öyrənilib.
===Məmmədli ===
Məmmədli kəndi Abşeronun nisbətən cavan kəndlərindən sayılsa da, onun yerləşdiyi ərazi haqqında çox qədim mənbələrdə məlumat verilir. Bizim eradan əvvəl yaranmış tarixin atası adlandırılan Heredot Azərbaycana səyahət edərkən «Yanardağ»da olmuş, onun yaxınlığında yaşayış məskəninin olduğunu qeyd etmişdir. Yerli əhalinin dediyinə görə 1112-ci ildə monqol işğalı zamanı cənub bölgələrinə gedərək orada Məhəmmədi, Qasımxanlı, Şahsevənli, Qaradağlı adlı kəndlər salmışlar. Kəndin ərazisi 1174 hektar, əhalisi isə 6195 nəfərdir.
===Fatmayı ===
Fatmayı Abşeronun qədim kəndlərindən olsa da tarixi az öyrənilib. Əhalisi 3302 nəfər olmaqla, ərazisi 1043 hektardır. Fatmayı kəndinin adı ilə bağlı iki mülahizə vardır. Birinci fikirə görə kənd yelçəkər ərazidə yerləşdiyi üçün «mehi fəth edən yer» anlamına uyğun «Fatmayı» adlanır. İkinci mülahizəyə görə isə kəndin adı «Fatimi» sözündən, yəni Fatimənin nəslindən olanlar adlanıb.
=== Görədil ===
Görədil Abşeronun orta əsrə aid kəndlərindən olsa da, tarixi az öyrənilmişdir. Görədil kəndinin mənası Gör-Ədil, yəni dağ aşrımı üstündə yer, məkan deməkdir. Kəndin əhalisi 1759 nəfər, sahəsi isə 420 hektardır.
=== Pirəkəşkül ===
Pirəkəşkül vaxtilə Abşeronun qədim kəndlərindən olub. Kənd uzun müddət Çaylı adını daşıyıb. Əhali əsasən qoyunçuluqla məşğul olub. Lakin 1950-ci illərdən əhali Sumqayıt şəhərinə və Saray qəsəbəsinə köçüb. 1988-ci ildə azərbaycanlılar Ermənistandan deportasiya olunduqdan sonra Nazirlər Kabinetinin 30 avqust 1989-cu il tarixli 361 saylı qərarı ilə Qobustan qoyunçuluq sovxozunun ərazisində 300 ailəyə həyətyanı torpaq sahəsi ayrılıb. Kəndin ərazisi 5200 hektar, əhalisi isə 3085 nəfərdir.
== Coğrafi mövqeyi ==
[[Şəkil:Absheron yarimadasi.png|thumb|right|Absheron yarimadasi.png]]
Abşeron yarımadası [[Baş Qafqaz silsiləsi|Baş Qafqaz]] sıra dağlarının davamı olub 70-80 km məsafədə dənizə doğru meyillidir. Bu ərazinin mərkəzində [[Binəqədi]] yüksəkliyi, qərbi və cənub-qərbində [[Güzdək]], [[Korgöz]], [[Badamdar]] və [[Bakı]] yaylaları, [[Yasamal rayonu|Yasama]]<nowiki/>l və [[Şubani (dağ silsiləsi)|Şubanı]] dağları, Qurd və Biləcəri yalları, Yasamal və Bibiheybət dərələri, Lökbatan çökəyliyi, şərqə tərəf geniş düzənliklər yerləşir [3]. Abşeron payonunun Qobustan ərazisində olan palçıq vulkanları Zəyərdağ (676 m), Keçiqaya ( 641), Bayanata (588 m), [[İlxıdağ]] (336 m), [[Torağay palçıq vulkanı|Torağay]] (400 m), Axtarma (512 m) və b. aiddir. Yarımadanın mərkəzi və qərbində 48 palçıq vulkanı yerləşir ki, bunlardan Kənizdağ (393 m), Otmanbozdağ (389 m), Bakı qulağı (384 m), Kərkəs (383 m), [[Şabandağ]] (354 m), Qovundağ (328 m), İslamdağ (315m), Qaraislam (312 m), Keyrəki, Kirməki, Boğboğa, Bozdağ-Qobu, Səngər, Sulutəpə, Kömüratan, İlxıdağ, Korgöz, [[Keçəldağ palçıq vulkanı|Keçəldağ]], [[Pilpilə]], [[Quşxana palçıq vulkanı|Quşxana]], [[Gülbəxt palçıq vulkanı|Gülbaxt]], [[Qaraquş dağı|Qaraquş]], [[Dəvəboynu dağı|Dəvəboynu]], [[Qoturdağ]] və digərlərini göstərmək olar. [[Palçıq vulkanı|Palçıq vulkan]]<nowiki/>ları neft-qaz yataqlarının müəyyən edilməsində xərcsiz başa gələn, kəşfiyyat quyusu rolunu oynayır. Bundan əlavə palçıq vulkanlarının gili faydalı qazıntı hesab olunur, onların palcığı isə insanların əsəb sistemi, dərivə oynaq xəstəliklərinin müalicəsindəuğurla istifadə edi¬lir. Qoruq elan edilmiş palçıq vulkanlarından ən çox antropogen təsirlərə məruz qalanlardan [[Pirəkəşkül]], [[Keyrəki palçıq vulkanı|Keyrək]]<nowiki/>i, Kirməki, [[Qaradağ (dağ)|Qaradağ,]] Daşgil, Bozdağ, Qobu, Hökməli və digərlərinin yaxın¬lığında sürətlə məskunlaşma prosesi gedir.Yarımadanın relyefi əhalinin məskunlaşması üçün əlverişli şəraitə malik olduğuna görə Bakı kəndlərinin əksəriyyəti burada yerləşmişdir. Abşeron yaşayış məntəqələrinin hündürlük qurşaqlığı üzrə yerləşməsinə görə dənizsahili boyu olanlar 0 m-dək, yarımadanın daxilində olanlar 0-50 m və qərbində Qobustan ərazisidə olanlar 50-100 m hündürlükdə yerləşirlər. Ən hündür məskunlaşma 100-200 m olan [[Güzdək]], [[Qobu]], Hökməlidir, əksər yaşayış məntəqələri isə 25-50 m hündürlükdə yerləşirlər.
 
Abşeron ərazisi 8-9 ballıq seysmik zonadır. Abşeron ərazisi də əsasən seysmikliyi yüksək olan sahələrdən biri hesab olunur.Yüksək seysmik ərazi Maştağa ətrafıdır.
Abşeron şorsulu göllər diyarı olub, burada sinklinal səciyyəli strukturlar, yəni çalalar, dərələr və yarğanlar çox olduğu üçün təbii və antropogen amillərin təsiri ilə 200-dən artıq göl və gölməçələrin yaranmasına səbəb olmuşdur. Göllərin ümumi sahəsi 5500 ha təşkil edir. Böyuk göllərdən sahəsinə və suyunun həcminə görə Böyukşor (1139 ha), [[Masazır|Masazı]]<nowiki/>r (927 ha), [[Mirzələdi gölü|Mirzələdi]] (357 ha), [[Xocəsən|Xocahəsən]](191 ha), [[Kürdəxanı]] (291 ha), [[Qala]] (76 ha), [[Bülbülə]] (112 ha) və digərləri fərqlənir.Tarixi dövrlərdə yerli əhali bu göllərdən duz yığılması, palçığından və sularından müxtəlif xəstəliklərin müalicəsi üçün istifadə etmişlər.
 
== Demoqrafik göstəricilər ==
Bütün əhalisi 189.4 min nəfərdir. Şəhər əhalisi 156.9 min nəfər, kənd əhalisi 32.5 min nəfərdir.<ref>http://www.azstat.org/statinfo/demoqraphic/az/2_2.shtml Demoqrafik göstəricilər</ref>
== Təbiət abidələri ==
Təbiət abidələri. Geoloji abidələrən unikallığı ilə fərqlənən Məhəmmədi kəndi yaxınlığında Yanardağ, palçıq vulkanlarından Bakı qulağı, Mars səthini xatırladan Daşgil, Qobu və Güzdək Bozdağları, gölü yaradan [[Zığ]], dənizdə su səthinə çıxan adalar Çigil, Qarasu, Səngi-Muğan, Gil və d., Masazır duz gölü,neft bulaqlarını,«Abşeron yarımadasının palçıq vulkanları qrupu Dövlət Təbiət Qoruğu» 2007-ci ildə yaradılaraq 52 palçıq vulkanına dövlət təbiət qoruğu statusu verilməsini göstərmək olar.
[[Şəkil:Əmircan kəndi Murtuza Muxtarovun 1918-ci ildətikdirdiyi Bakının ən böyük məscidi.jpg|thumb|right|Əmircan kəndi Murtuza Muxtarovun 1918-ci ildətikdirdiyi Bakının ən böyük məscidi.]]
Paleontoloji abidələrdən “Binəqədi IV dövr fauna və flora ərazisi”(180 min il əvvəl), bu qır gölündən toplanan 43 məməli, 110 quş, 2 sürünən və d. öyrənilmişdir. Bunlardan kərgədan, qonur ayı, fil, aslan, hepard, canavar, kaftar, maral və d. heyvanların daşlaşmış qalıqlarıdır. “Pirəkəşkül III dövr Faunası” abidəsində 30 mln. il əvvəl yaşamış dəniz məməliləri, qədim balina, dəniz tısbağaları, dişli quşlar, sürünən və d. qalıqları tapılmışdır. Bu abidə İslam-Qaraislam dağları arasında yerləşir. Bu dövrdə Tetis dənizi bu əraziləri əhatə edirdi.
Altıağac qoruğu Xızı rayonu ərazisində 4,4 min hek¬tar ərazini əhatə edir. Qoruq 1958-ci ildə təşkil olunmuşdur. Təbii-iqlim və landşaft xüsusiyyətinə görə Altıağac qoruğunda nadir fauna və floraya malik olan landşaft kompleksi mühafizə olunur. Ərazinin 89 faizini təşkil edən meşəliklərdə qiymətli ağac və kol bitkiləri, heyvanat aləmindən isə çöl donuzları ən mühüm eksponatlarından hesab olunur.
 
Abşeron yasaqlığı 1969-cu ildə su quşlarının, suiti və ceyranların qorunması üçün yaradılmış, 2005-ci ildə onun yerində milli parkı salınmışdır. Sahəsi 783 ha. Olub, Şahdili yarımadasını əhatə edir. Burada daha çox fauna növləri, Xəzər suitisi, ceyran, quşlardan kəkilli dalğıc, gümüşü qağayı, qu quşu, qırmızıbaş qaz, yaşılbaş və ağgöz qara ördək növləri, ağ vağ, qaşqaldağ, qumluq cüllütü, məməli heyvanlardan yenot, oxlu kirpi, çaqqal və d. qorunur.
== Abşeronun tarixi ==
 
[[Bəndovan Dövlət Təbiət Yasaqlığı|Bəndovan]] yasaqlığı Cənub-Şərqi Şirvan düzündədir. 1961-ci ildə təşkil olunmuşdur; sahəsi 30 min ha. dır. Burada ceyran, turac, su, bataqlıq və çöl quşları qorunur və köçəri quşlar qışlayırlar. Ərazi Qaradağ rayonundadır. Bura palçıq vulkanları, dyunlar, qum təpələri ilə fərqlənir. IX-XIII əsrlərə aid şəhər qalıqları arxeoloqlar tərəfindən aşkarlanmışdır. Su altından tapılan arxeoloji materiallar və tikili qalıqları bu şəhərin Şirvanşahlar dövrünə aid olduğu təsdiq edilmişdir. Hazırda bu ərazi Şirvan qoruğuna birləşmişdir.
[[Şəkil:Qala kəndi. qədim hamam.jpg|thumb|right|Qala kəndi. qədim hamam.jpg]]
Gil və Xərə-Zirə adalarında yasaqlıq 1958-ci ildə təşkil edilmişdir. [[Gil adası|Gil ada]]<nowiki/>sının sahəsi 700 ha.-dır. Ələt burnundan 6 km cənubda yerləşir. Burada gümüşü qağayı koloniyası və Xərə-Zirə adasında ceyranlar qorunur, həmçinin köçəri quşlar qışlayırlar. Xərə-Zirə Bakı arxipelaqının ən böyük adasıdır. Sahəsi 3500 ha.-dır. Ələt burnundan 13 km şərqdə yerləşir. Bura böyük palçıq vulkan krateri və krater bəndindən ibarətdir. 1857, 1940 və 1963-cü illərdə güclü püskürmələr olmuşdur. Ətrafında neft-qaz yataqları vardır.
 
[[Yanardağ]] Dövlət Tarix-Mədəniyyət və Təbiət Qoruğuərazisi 2007-ci ildə dövlət tarix-mədəniyyət və təbiət qoruğu elan edilmişdi. Ərazisi 64,55 ha təşkil edir. Bu əraziyə Qurd yuvası, iki qədim qəbirstanlıq və qədim məscid, Qotur su bulağı, Əli daşı türbəsi, Kardaşı, Qırməki vadisi və Yanardağ aiddir. Bu kənddə vaxtilə 7 pir olmuşdur: Qız, Qırx, Kasıb, Od, Qotur su və d.Məhəmmədi kəndi ərazisində, dağın ətəyində təbii qazın çıxması nəticəsində alovlanan, tarixi bilinməyən təbiət abidəsi kəndən 1 km məsafədə, Məhəmmədi-Digah şose yolunun solunda yerləşir. Ərazidəki yanmalar yerin dərinliklərindəki mövcud neftli-qazlı çöküntü laylarında süxur yuyulmaları, tektonik qırılmalar, habelə palçıq vulkanlarının püskürməsi və vulkanik-tektonik proseslərin nəticəsində yaranan çatlar vasitəsilə səthə çıxan təbii qaz axınlarının alışıb yanması nəticəsində əmələ gəlmişdir. Bəzən Yanardağda alovun hündürlüyü 10-15 metrə çatır. Buradakı yanma prosesinin hələ qədim dövrlərindən başlaması ilə bağlı məlumatlar tarixi mənbələr vasitəsi ilə öz təsdiqini tapmışdır. Yanardağın əks istiqamətində yanan üç təpə olub. İndi həmin təpələr sönüb. Bakının rəmzi hesab olunan üç yanar alov dili və dəniz simvolu da Yanardağın mövcudluğuna istinadən qəbul edilib. Erkən orta əsrlər dövrünü işıqlandıran bir çox mənbələrdə Bakı şəhərinin Xəzər dənizi sahillərində gecə gündüz yanan torpaqların, hətta yanan suyun olması ilı bağlı maraqlı məlumatlar verilmiş, ərazi Atəşi-Baquan adlandırılmışdır. Ərazidə “əbədi odların” olması və onların gecə-gündüz yanması ilə bağlı məlumat verən ilk mənbələrdən biri bizanslı Poniyli Priskdir. Prisk V əsrin əvvəllərində Qafqaz Albaniyası Bakısını təsvir edərkən, «sualtı qayadan qalxan od»dan söz açaraq yazır: “Kaspi dəniz sahillərində sualtı qayalar mövcuddur ki, buradan gecə-gündüz od çıxır”. Məsudinin, İstəxrinin, Müqəddəsinin, Qərnatinin, Həməvinin, Əbu Duləfin, Qəzvininin və b. cоğrаfiyаçı alimlərin кitаblarındа da buna aid məlumаtlara təsаdüf оlunur.
[[Şəkil:Qobustan palçıq vulkan.jpg|thumb|right|Qobustan palçıq vulkan.jpg]]
Palçıq vulkanlarının qoruğu. [[Bakı]] və Abşeron yarımadasında yerləşən palçıq vulkanlarına antropogen təsirlərin aradan qaldırılması və mühafizəsinin təşkilini, eləcə də fəaliyyətinin öyrənilməsinin böyük elmi və praktiki əhəmiyyətini nəzərə alaraq, bu təbiət sərvətlərinin qorunması məqsədilə,''Bakı və Abşeron yarımadasının palçıq vulkanları Təbiət Qoruğu'' yaradılaraq, 52 palçıq vulkanına 2007-ci ildə dövlət təbiət qoruğu statusu verilmişdir. 1966-cı ildə yaradılan qoruğ2007-ci ildə “YUNESKO-nun dünya mədəniyyət irsi siyahısına” aid edilmişdir. 2012-ci ildə qoruqda arxeoloji muzey açılmış və yenidənqurma işləri aparılmışdır.Azərbaycan yer kürəsində palçıq vulkanlarının unikal və klassik inkişaf regionu kimi tanınmışdır. Planetimizdə olan 800 palçıq vulkanından 300-dən çoxu Azərbaycanın şərqində və onunla həmsərhəd Xəzər akvatoriyasında yerləşir. Palçıq vulkanlarının əksəriyyəti Bakı və Abşeron yarımadasında yayılmış və onlardan bəziləri təbiət abidəsi kimi formalaşmışdır. Son illər Bakı və Abşeron yarımadasında yerləşən palçıq vulkanlarınına antropogen təsirlərin artması nəticəsində onların əraziləri dağıdılır, orada intensiv inşaat işləri aparılır, vulkanların püskürmə ehtimalı olan zonalarında yaşayış binaları inşa olunurdu. Bu səbəbdən ölkə ərazisində mövcud olan palçıq vulkanlarının mühafizəsini təşkil etmək, təbiətin bu nadir hadisələrinə daha qayğı ilə yanaşmaq aktual əhəmiyyət kəsb edirdi. Əlavə olaraq, təbii görkəmi və geoloji xüsusiyyətlərinə görə 23 palçıq vulkanına təbiət abidəsi statusu verilmişdir.Аbşeronda: [[Keyrəki palçıq vulkanı|Keyrəki]], [[Bozdağan|Bozdaq]]-Qobu, [[Lökbatan palçıq vulkanı|Lökbatan]], Otman-Bozdağ;
 
Qobustanda: Şıxzeirli, Pirəkəşkül, Çeyildağ, Qoturdağ, Daşqil, Ayrantökən, [[Böyük Kənizədağ palçıq vulkanı|Böyük Kənizdağ]], [[Ağzıbir palçıq vulkanı|Ağzıbir]], Gəlaxtarma, Bahar;
 
Bakı adalarında: [[Qarasu (Hacıqabul)|Qarasu]], Xərə-Zirə və digərləridir. Qoruq elan edilmiş palçıq vulkanlarından ən çox antropogen təsirlərə məruz qalan Pirəkəşkül, Keyrəki, Qaradağ, Daşgil, Bozdağ, Qobu və d. vulkanların mühafizəsinin təşkili, elmi cəhətdən hərtərəfli tədqiq olunması və bu ərazilərdə aparılan tikinti işlərinin qarşısının alınması istiqamətində işlər görülməlidir.
 
== Abşeron yarımadasının ekologiyası ==
 
Ölkə əhalisinin təqribən 40%-i və sənaye potensialnın 70%-i Abşeron yarımadasında cəmləşdiyindən həlli vacib olan ekoloji problemlərin əksər hissəsi bu ərazidə mövcuddur. Abşeron yarımadasının başlıca problemlərindən biri torpaqların çirklənməsi ilə bağlıdır. Ümumi sahəsi 222 min hektar olan Abşeron yarımadasının yararsız torpaqlarının ümumi sahəsi 33,3 min ha, o cümlədən neftlə çirklənmiş torpaqların sahəsi 10 min ha qədər təşkil edir.
 
Çirklənmiş torpaqların 7,5 min hektarı Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin balansında olan neft və neft məhsulları ilə çirklənmiş ərazilərdir, 2800 ha yaxın torpaqlar daha cox çirklənmişdir. Torpaqların çirklənmə dərəcəsi 1-2%-dən 30-40% qədər, dərinliyi isə 2-3 metr və daha çoxdur. Yarımadanın tam sənayeləşməsi və mövcud yarımsəhra təbii şəraiti torpaqların özünü bərpa imkanlarını sıfıra endirmişdir. Yarımadada təbii ekosistemlərdən əsər əlamət qalmamışdır.
 
Ekoloji problemləri yaradan əsas səbəblər uzun illər ərzində neft-qaz hasilatı və qazma işləri zamanı torpaqların neft və lay suları ilə çirkləndirilməsi, lay sularının idarə olunmaması səbəbindən neftlə çirklənmiş süni göllərin və gölməçələrin əmələ gəlməsi, neft emalı zamanı əmələ gələn tullantların ərazilərdə toplanmasından ibarətdir.Digər ekoloji problem kanalizasiya sistemlərinin vəziyyəti ilə əlaqədardır. Bakı şəhəri ərazisində 2008-ci il ərzində təqribən 536 mln. kubmetr həcmində tullantı suları formalaşmışdır ki, bundan da 144,5 mln kubmetr tullantı suları təmizlənmədən dənizə və daxili su hövzələrinə axıdılıb.Tullantı suları ilə birlikdə su hövzələrinə neft məhsulları, asılı maddələr, sulfat birləşmələri, xlorid duzları, səthi aktiv maddələr, fenol və müxtəlif ağır metallar atılır.Bakı şəhəri və Abşeron yarımadasının ən ciddi ekoloji problemlərindən biri də bərk tullantıların idarə olunması ilə bağlıdır. Yarımadada olan 5 məişət tullantıları poliqonunun ümumi sahəsi 232,5 ha-dır. Qeyriqanuni zibilliklərin sahəsi isə 448,6 ha-dır ki, bunların da sayı 128-dir.Rəsmi fəaliyyət göstərən poliqonlar ekoloji norma və standartlara cavab vermir. Belə ki, poliqonların əraziləri hasara alınmamış və nəzarət təşkil olunmamışdır, tullantılar boşaldılandan sonra torpaq qatı ilə örtülərək basdırılmır. Çeşidlənmə aparılmadığından təhlükəli və bir sıra sənaye tullantıları məişət tullantıları ilə birlikdə poliqonda yerləşdirilir. 2009-cu ildə aidiyyəti qurumlar tərəfindən Balaxanı tullantı poliqonunun vəziyyətinin yaxşılaşdırılması istiqamətində müəyyən tədbirlərin görülməsinə başlanmışdır.Civə üsulu ilə kaustik soda və xlor istehsalı zamanı əmələ gələn təhlükəli tullantılar Sumqayıt şəhərində və ümumilikdə Abşeron yarımadasında böyük ekoloji problemlər yaradan amillərdən biri idi. Lakin son zamanlar görülmüş tədbirlər nəticəsində bu problemin həllinə nail olunmuşdur.Atmosfer havasının çirklənməsi də Bakının əsas ekoloji problemlərdən biridir. Son illər əsasən köhnə avtomobillərin hesabına nəqliyyat vasitələrinin sayının artması, poliqonlarda tullantıların yandırılması səbəbindən atmosfer havasına atılan zərərli maddələrin miqdarının artması atmosfer havasının çirkləndirməklə ətraf mühit və insanların sağlamlığı üçün ciddi təhlükə yaradır. Respublika üzrə 2008-ci ildə atmosferə 923 min ton zərərli maddələr atılmışdır ki, bunun da 281 min tonu sənayenin, 642 min tonu isə avtonəqliyyatın payına düşüb. Bakı şəhəri üzrə isə atmosferə atılan tullantıların 451,8 min tonu avtonəqliyyatın payına, 194,5 min tonu isə stasionar mənbələrin payına düşüb.
Abşeron yarımadasında ümumi sahəsi 3325 ha qədər olan 200-dən artıq göl mövcuddur. Bu göllərə il ərzində 41,5 mln. kubmetr çirkab sular axıdılır. Bu göllərin ətraf mühitə təsiri torpaqların deqradasiyaya uğraması və şoranlaşmasından, səviyyənin qalxması nəticəsində əlavə torpaq sahələrinin su altında qalmasından, buxarlanma nəticəsində karbohidrogenlər və digər zərərli maddələrin atmosferə atılmasından, yaşayış məntəqələrinə, müəssisələrinə, yollar və digər kommunikasiya xətlərinə xələl yetirilməsindən ibarətdir.Daha çox çirklənməyə məruz qalmış göllər- Böyük Şor, Bülbülə, Qırmızıgöl, Hacı Həsən və Çuxurdərə gölləridir.Abşeronun neft və neft məhsulları ilə ən çox çirklənmiş torpaq sahələri Qaradağ, Binəqədi, Sabunçu, Suraxanı, Əzizbəyov və Səbail rayonlarının ərazilərindədir.Abşeron yarımadasının digər gərgin ekoloji sahəsi Bakı buxtasıdır. Ümumi sahəsi 50 km2, sahil xəttininin uzunluğu 20 km olan buxtanın çirklənməsi öz növbəsində dənizin çirklənməsi, biomüxtəlifliyinin azalması və antisanitar vəziyyətin yaranması ilə nəticələnir.
Suraxanı rayonundakı Bakı Yod Zavodunun ərazisində yığılaraq qalaqlanmış tullantılar daş hasar vasitəsilə ətraf mühitdən təcrid olunmuş və onların zərərsizləşdirilməsi istiqamətində müvafiq qurumlar tərəfindən tədbirlər həyata keçirilir. Regiondakı mövcud ekoloji problemlərin planlı surətdə həll edilməsi məqsədilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən 28 sentyabr tarixində «Azərbaycan Respublikasında ekoloji vəziyyətin yaxşılaşdırılmasına dair 2006-2010-cu illər üçün Kompleks Tədbirlər Planı» təsdiq olunmuşdur. Bakı və Abşeron yarımadasının ekoloji durumunun sağlamlaşdırılmasında bu tədbirlər planının böyük əhəmiyəti vardır. Kompleks Tədbirlər Planında ətraf mühitin mövcud vəziyyətinin bərpasına yönəldilmiş bütün əsas fəaliyyət istiqamətləri öz əksini tapmışdır. Belə ki, Bakı Buxtasının, Bibi Heybət zonasının, Heydər Əliyev adına Beynəlxalq Hava Limanının ətrafının, Abşeron yarımadasının göllərinin, neftlə çirklənmiş torpaqların, lay suları altında qalmış sahələrin və digər istehsal tullantıları ilə çirklənmiş ərazilərin ekoloji vəziyyətinin yaxşılaşdırılması, bərk məişət tullantılarının idarə olunması sxeminə uyğun Bakı və Sumqayıt şəhərlərində formalaşan tullantıların idarə olunmasının təkmilləşdirilməsi və s. məsələlər tədbirlər planında əks olunmuşdur. Bakı şəhərinin və Abşeron yarımadasındakı yaşayış massivlərinin kanalizasiyalaşdırılması, mövcüd təmizləyici qurğuların yenidən qurulması və yeni təmizləyici qurğuların tikilməsi istiqamətində müvafiq təşkilatlar tərfindən tədbirlər görülür. 2009-cu ilin sonunda Hövsan aerasiya stansiyasının rekonstrusiyasının başa çatdırılması və buxtaya axıdılan kanalizasiya sularının qarşısı alınaraq aerasiya stansiyasına yönəldilməsi Bakı buxtasının tədricən təmizlənməsinə müsbət təsir edəcəkdir. Xəzərin ekoloji vəziyyətinin yaxşılaşdırılması məqsədilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin “Xəzər dənizinin çirklənmədən qorunması üzrə bəzi tədbirlər haqqında” Sərəncamlarından irəli gələn məsələlərin həlli istiqamətində beynəlxalq standartlara cavab verən modul tipli lokal çırkab su təmizləyici qurğular quraşdırılmışdır. Həmin qurğular İtaliya, ABŞ, Almaniya, Tayvan, Türkiyə, [[Fransa]] istehsalı olan avadanlıqlardan ibarətdir və Türkiyədə modulda komplektləşdirilmişdir. Bu istiqamətdə 2009-cu ildə gündə 2325 kubmetr çirkab su təmizləmə gücünə malik 7 stansiya, ümumilikdə isə 2008-2009-cu illər ərzində gündə 6140 kubmetr çirkab sutəmizləmə gücünə malik 16 stansiya istismara verilmişdir. Bunun sayəsində çirkab sular ətraf mühit və insan sağlamlığına mənfi təsir göstərən inqrediyentlərdən (o cümlədən bəzi hallarda hər litrdə 2,3 milyon ədəd olan bağırsaq çöpü bakteriyalarından və normanı 100 dəfə üstələyən üzvi çirkləndiricilərdən) təmizlənərək 250-300 metrədək dənizin dərinliyinə axıdılır. Nəticədə aparılan monitorinq qısa zaman ərzində Xəzər dənizinin suyunun çirklənmə səviyyəsinin aşağı düşdüyünü göstərir. Modul tipli çirkab su təmizləyici qurğulardan ibarət olaraq yaradılmış “Xəzər dənizinin ekoloji mühitinin mühafizəsi sistemi”nin fəaliyyəti nəticəsində Abşeron yarımadasının şimal hissəsini əhatə edən Bilgəh, Buzovna, [[Mərdəkan]], [[Pirşağı]], [[Nardaran (Sabunçu)|Nardaran]], [[Novxanı]] və [[Sumqayıt]] sahilboyu 86 km-lik ərazilərində bataqlaşmış sahələrin və çirkab gölməçələrin 80%-i qurudularaq ekoloji tarazlıq bərpa olunmuşdur. Azərbaycan Respublikası Xəzəryanı dövlətlər arasında yeganə ölkədir ki, dənizin və onun akvatoriyasının çirklənmədən təmizlənməsi üzrə kompleks tədbirləri həyata keçirir. Bu tədbirlərin növbəti illərdə də davam etdirilməsi Xəzər akvatoriyasının daha da təmizlənməsi ilə nəticələnəcək və Abşeron yarımadasının Xəzər dənizini çirkləndirən mənbələr sırasından çıxarılmasına nail olunacaqdır. Sumqayıt şəhərinin ətraf mühitinin ciddi çirklənməsinə səbəb olan 56422 kubmetr civə tərkibli toksiki tullantılar 2007-2009-cu illərdə, o cümlədən 2009-cu ildə 23,5 min kubmetri görülmüş tədbirlər nəticəsində Təhlükəli Tullantılar Poliqonuna daşınaraq zərərsizləşdirilmiş və bu proses hesabat ilinin ortalarında tamamilə başa çatdırılmışdır. Abşeron yarımadasının ekoloji durumunun sağlamlaşdırılması məqsədilə çirklənmiş və sıradan çıxmış torpaqların bərpası ilə əlaqədar ETSN tərəfindən «Abşeron yarımadasının ekoloji vəziyyəti və onun yaxşılaşdırılması üçün zəruri Tədbirlər Proqramı» və «Bibiheybət zonasının ekoloji vəziyyəti və onun yaxşılaşdırılması üçün zəruri Tədbirlər Proqramı» hazırlanmışdır və nəzərdə tutulmuş tədbirlərin həyata keçirilməsi istiqamətində işlər görülür. Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti tərəfindən neftlə çirklənmiş torpaqların təmizlənməsi istiqamətində pilot layihələr həyata keçirilir. Köhnə neft mədəni olan və neft tullantıları ilə çirklənmiş Bibiheybət ərazisində aparılmış rekultivasiya işləri nəticəsində torpaqlar təmizlənmiş və ərazinin yaşıllaşdırılması tədbirləri həyata keçirilmişdir. Heydər Əliyev adına Beynəlxalq Hava Limanı ətrafının ekoloji vəziyyətinin yaxşılaşdırılması məqsədi ilə Texniki İqtisadi Əsaslandırma hazırlanmış, Sədərək və Binə ticarət mərkəzləri köçürüldükdən sonra həmin ərazilərin yaşıllaşdırılması, təbii landşaftın bərpası və istirahət parkının salınması istiqamətində işlərə başlanmışdır. “Magistral avtomobil yollarının mühafizə zolaqlarının yaşıllaşdırılması haqqında” və “Bakı şəhərinin yaşıllaşdırılması sahəsində əlavə tədbirlər haqqında” Sərəncamların icrası ilə əlaqədar olaraq yolların estetik görünüşünün yaxşılaşdırılması və mühafizə zolaqlarının eroziyadan mühafizəsi məqsədilə Ələt-Hacıqabul istiqamətində magistral yolu ətrafında əvvəlki illərdə əkilmiş 172 min ədəd ağac-kollara hesabat ilində göstərilən daimi qulluq nəticədə 90 faiz bitişə nail olunmuşdur. Oxşar nəticələr Bakının Heydər Əliyev Hava Limanı ilə birləşdirən yollarda da əldə edilmişdir. Zığ- Heydər Əliyev Hava Limanı yolu boyu 196 hektar ərazidə mürəkkəb meşəbitmə şəraitində, neft məhsulları, yod, bromla çirklənmiş torpaqlarda salınmış əkinlərə lazımi xidmətin təmin edilməsi hesabına 80 faiz bitişə nail olunmuşdur. Eyni zamanda 2009-cu ilin ötən dövrü ərzində Əzizbəyov dairəsi-Heydər Əliyev Hava Limanı yolu boyu 60 min ədədə qədər müxtəlif növ ağaclar əkilmiş, 50 min kvadrat metr sahədə qazon döşənmiş və qazon toxumu səpini aparılmışdır. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Bakı və onun ətrafında 3 milyon ağacın əkilməsi barədə təşəbbüsü ilə əlaqədar genişmiqyaslı işlər aparılmaqdadır. Bununla bağlı Abşeron yarımadasının müxtəlif ərazilərində yaşıllaşdırma məqsədilə yerlər müəyyənləşdirilmiş, Bayıl yamacı- 20-ci sahə arası, Zığ gölü - Heydər Əliyev Hava Limanı arası ərazilərin, Zığ gölü və ətrafının, həmçinin Səngəçal ətrafının yaşıllaşdırılması layihələri hazırlanmışdır. Bunlarla yanaşı, qeyd olunmalıdır ki, 2003-cü ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən «Ekoloji cəhətdən dayanıqlı sosial-iqtisadi inkişafa dair» və «Meşələrin bərpa edilməsi və artırılmasına dair» 2 milli proqram, 2003-2004-cü illərdə «Yay-qış otlaqlarının, biçənəklərin səmərəli istifadə olunması və səhralaşmanın qarşısının alınmasına dair» və «Azərbaycan Respublikasında Hidrometeorologiyanın inkişafı»na dair Dövlət Proqramları həyata keçirilir. Bir çox dövlət qurumlarının cəlb olunduğu yuxarıda qeyd olunmuş Dövlət və Milli proqramlarda, Kompleks tədbirlər planında nəzərdə tutulmuş tədbirlər həyata keçirildikcə, yaxın gələcəkdə Bakı və Abşeron yarımadasında ekoloji durumun yaxşılaşdırılmasına nail olunacaqdır.<ref>http://files.preslib.azAbşeron yarimadasinin ekoloji problemləri</ref>
== Sənaye ==
Sənaye- regionun təsərrüfat strukturunda sənaye başlıca yer tutur. Dövlət müstəqilliyinin əldə olunması ərəfəsində (1990-cı il) ölkədə istehsal olunan ümumi sənaye məhsuluna görə iqtisadi rayonun payı 58%-dən çox olduğu halda, sonralar daha sürətli iqtisadi yüksəliş hesabına 2012-ci ildə bu göstərici 90,8%-dək artmışdır. Müasir dövrdə neft-qaz sənayesinin sürətli inkişafı bu ərazidə istehsalın daha da təmərküzləşməsinə və infrastrukturun yüksəlişinə təkan vermişdir.
İqtisadi rayonun bütün sənaye məhsulunun həcmində istehsal payı 2005-ci ildə 97,2% olduğu halda, 2012-ci ildə artıq 98,4% idi. Bakının ölkə üzrə payı isə bu müddətdə 83%-dən 89,3%-dək yüksəlmişdir. İqtisadi rayonun payı 85,4%-dən 90,8%-dək artmışdır. 2012-ci ildə ölkədə fəaliyyət göstərən müəs¬si¬sə¬lər 2514 olmuş, iqtisadi rayonda bu müəssisələrin 57%-i və ya 1432-si cəmlənmişlər, Bakıda isə 48,5% və ya 1219 müəssisə yerləşirdi. Ölkənin sənaye fondlarına görə iqtisadi rayonun payı 88,3% olmuşdur. Respublikanın müxtəlif sənaye sahələrində 2012-ci ildə iqtisadi rayonun payı neftayırmada 100%, kimya sənaye¬sində 83,7%, maşınqayırmada 80,1%, tikinti materialları üzrə 77%, metallurgiyada 71,9%, kağız-karton istehsa-lında 86,7%, me¬bel istehsalında 27,9%, yeyinti 31,8% və yüngül sənayedə 52,4% olmuşdur. Region ağır sənayenin bütün sahə¬lərinin əsas mərkəzi olmaqla yanaşı, yüngül və yeyinti sənaye sa-hə¬lərinin də əksər müəssisələrinin burada yerləşməsi ilə fərqlənir. 2012-ci ildə ölkənin hasilat sənayesində regionun payı 98,7%, o cümlədən neft-təbii qaz hasilatının 98,6% və 99,8%-ni vermişdir. 2005-2012 ci illərdə neft hasilatı 21,2 mln tondan 43mln tonadək, qaz hasilatı isə 5,6 mlrd m3-dən 26,2 mlrd m3-ədək artmışdır. 2012-ci ildə 2005-ci ilə nisbətən neft hasilatı 2 dəfə və qaz hasilatı 4,7 dəfə artmış və ölkə üzrə sənaye məhsulu istehsalının 71,6%-ni, iqtisadi rayon üzrə isə 78,8%-ni verərək, ölkə sənaye strukturunda aparıcı yer tutmuşdur. Sənayenin sahəvi strukturuna görə, Bakıda aparicı yeri tutan yanacaq və neft emalı payları 90% -ə yaxın olması ilə fərqlənmiş, digər sahələrin isə hər birinin payı 1%-dən az və ya cox olmuşdur. Sənaye məhsulunun həcminə görə bölgü¬nün xəritə sxemdəki təhlilindən aydın olur ki, ölkədə sənayenin birqütblü təmərküzləşməsi neft-qaz sənayesinin aparıcı rolu uzun dövr ərzində ölkədə sosial-iqtisadi tarazlığın pozulma¬sına təsir göstərə¬cəklər. Regionun sənaye sahələri üzrə ərazi təşkilində böyük dəyişiliklər baş vermiş, Bakı şəhərinin sənaye zonasında olan böyük qismi ləğv edilmiş və köçürülmüş, şəhər ətrafı qəsəbələrdə yerləşən maşınqayırma zavodlarında yenidənqurma işləri aparılmadığı üçün onların fəaliyyəti zəifləmişdir. Tikinti və yeyinti sahələri üzrə yeni açılanlar isə kiçik müəssisələrdir. Sumqayıtda aparıcı sahə olan kimya və metallurgiyanı maşınqayırma sahəsi üstələmiş, tikinti materialları, yüngül və yeyinti sahələrinin son illərdə istifadəyə verilmiş yeni müəssisələr hesabına payları sürətlə artmışdır. Regionun sənaye sahələri üzrə ərazi təşkilində böyük dəyişiliklər baş vermiş, Bakı şəhərinin sənaye zonasında olan böyük qismi ləğv edilmiş və köçürülmüş, şəhərətrafı qəsəbələrdə yerləşən maşınqayırma zavodlarında yenidənqurma işləri aparılmadığı üçün onların fəaliyyəti zəifləmiş, tikinti və yeyinti sahələri üzrə yeni açılanlar isə kiçik müəssisələrdir. Sumqayıtda aparıcı sahə olan kimya və metallurgiyanı maşınqayırma sahəsi üstələmiş, tikinti materialları, yüngül və yeyinti sahələrinin son illərdə istifadəyə verilmiş yeni müəssisələr hesabına payları sürətlə artmışdır.
Son illər sənaye sahəsində Sumqayıt yaradılan Kimya Sənaye Parkında 35-40 müəssisə yerləşəcək ki, onlardan yarisı artıq fəaliyyət göstərir. Sənaye Texnologiyalar Parkında isə 14 zavod fəaliyyətdə, digərləri tikilməkdədir. Regionda yeni açılan iri müəssisələrdən Balaxanı Sənaye Parkı, Qaradağ Sənaye Parkı və bura aid olan Gəmiqayırma, İnşaat Materialları və d. zavodlar, həmçinin Pambıq emalı fabriki, Qranit-Mərmər və Şüşə zavodlari, Hövsan süd zavodu, Sumqayıtda Gilan Tekstil Parkında 3 fabrik istifadəyə verilmiş, 5-i tikilməkdədir.Yeyinti sahəsi üzrə Sağlam-Qida Aqrar Sənaye Kompleksi, Azərsun yağ fabriki, mebel sahəsi üzrə M-Line MMC və Embavod MMC, Azərsun kağız-karton emal fabriki və daha bir neçə müəssisə istifadəyə verilmişdir. Hazırda Pirallahi Yüksək Texnologiyalar Parki və Qaradağ Sənaye Parkı formalaşma mərhələsindədirlər. Ölkə üzrə 2013-cü ildə iqtisadiyyatın sahələri üzrə fəaliyyət göstərən kiçik müəssisələrin yarıdan çoxu və ya 7933-ü Bakıda, 445-i Sumqayıtda və 321-i Abşeron rayonundadır.
Elektroenergetika sahəsi son 10 ildə tamamilə yenidən qurulmuşdur. Xüsusilə, 2003-cü ildə «Şimal» DRES və Bakıda İEM-1 yenidən qurularaq fəaliyyətə başlamış, həmçinin 2007-2008-ci illərdə Sumqayıt İES, Bakı və Sanqaçal «Modul» elektrik stansiyaları istifadəyə verilmiş, Yaşmada «Külək parkı» yaradılmışdır. Balaxanıda Texnoparkda İES, Bakının Suraxanı, Pirallahı və Qaradağ rayonlarında 2015-16cı illərdə günəş elektrik stansiyaları istifadəyə verilmişdir. Şimal DRES-nin 2-ci növbəsi fəaliyyətə başlayacaqdır.
Neft-kimya sənayesi Sumqayıtda cəmlənib. Ən böyük müəssisələr sintetik kauçuk, superfosfat zavodlarıdır. «Üzvi-sintez» zavodu bərpa edilmiş, «Səthi Aktiv Maddə¬lər», «Etilen-poletilen» zavodlar və «EP 300» müəssisəsi işə düş¬müşdür. Texnologiyalar parkında isə polimer məhsulları istehsalı zavodu istifadəyə verilmişdir.<ref>Etibar Bədəlov Abşeron iqtisadi-coğrafi rayonunda sosial-demoqrafik problemlər və məskunlaşma məsələləri. "Avropa" məşriyyatı-2016</ref>
* •Maşınqayırma sənayesində ən mühüm müəssisələri Dəniz özülləri, Neft-mədən maşınqayırması, Bakı fəhləsi, Keşlə, Suraxanı, B.Sərdarov adına, Y.Qasımov adına, Neftmaştəmir ASC, dalma qurğuları təmiri, neft-qaz mədən avadanlığı, ATEF transformator, İqlim Elmi-İstehsalat MMC, Hərbi Maşınqayırma, Azərelektromaş, Elektroavtomat, soyuducu və mətbəx avadanlığı istehsal edən Titan şirkətlər qrupu, cihazqayırma zavodlarıdır. Yeni yaradılan müəssisələr Sumqayıt Texnologiyalar parkında kabel, kompressor, transformator zavodları işə salınmışdır.
* •Kənd təsərrüfatının əsasını iqtisadi rayonda şəhərətrafı təsərrüfat komplekslərinə daxil olan südlük-ətlik maldarlıq, quşçuluq, qoyunçuluq, tərəvəzçilik, bostançılıq, üzümçülük, gülçülük, quru subtropik meyvəçilik təşkil edir. Kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalının bölgüsündə 40,7% Abşeron və 30,5% Xızı rayonları, 26,3% Bakı və 2,6% Sumqayıt şəhərləri rol oynayır. İqtisadi rayonda 2012-ci ildə kənd təsərrüfatında istehsal edilən məhsulun dəyəri 873 mln manat olmuş, bunun 77,3%-i heyvandarlıq və 22,7%-i bitkiçiliyin payına düşmüşdür [16].
== Abşeronun tarixi ==
Abşeronun coğrafi iqlim və geoloji amilləri sayəsində bütün Abşeron yarımadası və Bakı ərazisi 20 000 il bundan əvvəl məskunlaşmışdır. Yeni Suraxanı qəsəbəsinin yaxınlığında qədim insan məskənləri aşkar edilmişdir. Ümumiyyətlə bütün yarımadada qədim insan məskənləri tunc dövrünə və erkən dəmir dövrünə aid kurqanların sayı hesabı yoxdur. Burada həmçinin daşdan yonulmuş, üzərində sujetli rəsmlər çəkilmiş antropomorf fiqurlu qədim qəbristan kompleksləri aşkar edilmişdir - Dübəndi, Türkan, Xaşaxuna, Mərdəkan, Şüvəlan qəsəbələri. Pirallahı adasında, Zığ gölündə, Binəqədidə və Əmircanda qədim insan məskənləri aşkar edilmişdir (e.ə.III-I minilliklər). Bütün bunlar onu göstərir ki, bütövlükdə Abşeron yarımadası hələ qədim vaxtlardan insanların dinc yaşaması üçün onları cəlb edirmiş. Lakin bu yarımadanın geostrateji mövqeyi müxtəlif işğalçıları da buraya cəlb edirdi.
== Əsas magistral yolları ==