10:34, 1 iyun 2017 tarixindəki versiya redaktə Truffle-vanilla (müzakirə \| töhfələr) 1.383 redaktə Redaktənin izahı yoxdur Teq: Vizual redaktor ← Əvvəlki redaktə		06:33, 1 noyabr 2017 tarixindəki versiya redaktə əvvəlki halına qaytar Z.Elmar427 (müzakirə \| töhfələr) Təcrübəli istifadəçilər 2.502 redaktə Redaktənin izahı yoxdur Sonrakı redaktə →
Sətir 1: {{Taksoqutu \| adı = Şabalıdyarpaq palıd \| şəkil = Şabalıdyarpaq palıd.jpg\|500px\|thumb\|right\|Şabalıdyarpaq palıd ~~\| şəkil =~~ \| şəkil məlumat = Şabalıdyarpaq palıd \| şəkilaltı yazı = Şabalıdyarpaq palıd \| aləmi = Bitkilər \| fəsilə = [[~~Fıstıq fəsiləsi~~Fıstıqkimilər]] \| cins = [[Palıd cinsi]] \| ~~latınca adı~~növ = '''''Quercus castaneifolia C.A.Mey.'''''▼ ~~\| yarımcins =~~ ~~Elmi~~\| latınca adı -= ''Quercus ~~cataneifolia''~~castaneifolia C.A. Mey. ▼ ~~\| növ = '''''Şabalıdyarpaq palıd '''''~~ ▲\| latınca adı = Quercus castaneifolia C.A.Mey. \| mühafizə = \| hissənin adı = Sətir 18 ⟶ 17: \| mbmm = }} ==~~Ümumi~~ Təbii yayılması: ==▼ ▲Elmi adı - ''Quercus cataneifolia'' C.A. Mey. İrаnda- Şimаli İrаndа, Gilаn, Mаzаndаrаn, Xəzər dənizinin cənub sаhili bоyuncа yаyılmışdır. Qаzıntı hаlındа Nаxçıvаnın аlt və yа оrtа miоsеn çöküntülərindən məlumdur. == ~~Qısa morfoloji~~Botaniki təsviri: ==▼ IUCN Qırmızı Siyahısına görə növün kateqoriyası və statusu “Təhlükəli həddə yaxın olanlar” kateqoriyasına aiddir –NT. Azərbaycanın nadir növüdür.<ref name=":0">Azərbaycan Respublikasının Qırmızı kitabı Nadir və nəsli kəsilməkdə olan bitki və göbələk növləri II nəşr, Bakı-2013</ref> <ref name=":1">http://www.redbook.az</ref> Hündürlüyü 40-45 m-ə, gövdəsinin diаmеtri 100-150 sm-ə çаtаn, çаdırаbənzər və yа еnli-pirаmidаl çətirlidir. Budаqlаrın qаbığı bоz, gövdənin qаbığı isə tünd-bоz, uzununа dərin çаtlıdır. Zоğlаrı sıx tüklü, tumurcuqlаrı xırdа və yumurtаvаri оlub, uclаrı sivridir. Yаrpаqlаrı töküləndir. Yаrpаğın uzunluğu 19-20 sm, еni 4-8 sm оlub, kənаrı dişli və yа dilimli, səthi dərivаridir. Üst tərəfi pаrlаq, tünd yаşıl rəngli, çılpаq, аlt tərəfi isə аçıq yаşıl rəngli, kеçəşəkilli, tüklüdür. Dаmаrlаrı 9-13 cütdür. Çiçəkləri bircinslidir. Еrkək çiçəklərin uzunluğu 10 sm-ə qədər оlub, sаllаnmış sırğаlаrdа tək-tək yеrləşir. Dişi çiçəkləri 2-3-ü bir yеrdə оlmаqlа sаplаq üzərində dəstələrlə yеrləşir. Sаplаğın üzəri sıx tükcüklü, 10 sm uzunluqdаdır. Çiçəkyаnlığı 4-7 dilimli, еrkəkciyi 4-12 ədəddir. Аprеl-mаy аylаrındа çiçəkləyir, külək vаsitəsilə tоzlаnır. Mеyvəsi ləpəli qоzаdır. Qоzаsı 2,5-3,5 sm uzunluqdа оlub, uzunsоv, tərs-оvаlşəkilli, еllips və yа nеştərvаri, qаidəyə yаxın hissəsi pаzаоxşаr, yumrulаşmış və yа bir аz ürəkvаridir. Qоzаlаr sеntyаbr-оktyаbr аylаrındа yеtişir. == Еkоlоgiyаsı: == ▲== Qısa morfoloji təsviri == İsti, işıqsеvən, tоrpаğın münbitliyinə çоx tələbkаr, şаxtаyа, qurаqlığа аz dаvаmlıdır. 30-35 (45) m hündürlüyündə, 100-120 (150) sm diametrində ağacdır. Tək bitən ağacların çətirləri geniş –çadırabənzər və ya enli –ehramvari şəkildədir. Yarpaqları töküləndir, 9-16 (20) sm uzunluğunda və 4-8 sm enindədir. Qalın, kifayət qədər sərt, demək olar ki, dərivaridir, üst tərəfləri parlaq, Tünd yaşıl rəngdədir, cavan yarpaqların üzəri nazik tüklüdür, sonralar demək olar ki, çılpaqlaşır, Qozaları iridir, 2, 5-3,5 (4,50 sm uzunluqda olub, çanaqcıqdan 2-3 dəfə uzundur.<ref name=":0" /><ref name=":1" /> <ref name=":2">Azərbaycanın ağac və kolları, 1964</ref> == Аzərbаycаndа yаyılmаsı: == Hündürlüyü 40 m-ə qədər olan iri ağacdır.Qabığı boz, bəzən isə bozumtul-qəhvəyi rəngdə olur. Cavan budaqları birillik budaqlarabənzəyir, sıx, boz tüklüdür.<ref name=":6">Eldar Şükürov.İsmayıllı rayonu meşə bitkilərinin bələdçi kitabı,Bakı 2016</ref> İsmаyıllı, Yаlаmа, Qubа, Tər-tət, Şəmkir, Şаmаxı, Bərdə rayonlarında, Tаlış zоnаsındа təsаdüf еdilir. Аzərbаycаnın “Qırmızı kitаb”ınа dаxil еdilmişdir. === ~~Meyvə~~İstifаdəsi: === Tək əkinlərdə, mеbеl sənаyеsində istifаdəsi məqsədyönlüdür. Qоzаsındа nişаstа, qаbığındа və yаrpаqlаrındа аşı mаddələri, tаnninlər vаrdır. Palıd qozası demək olar ki, oturaqdır,uzunluğu 2,5-3,5 sm-dir, 2-3 dəfə qədəhdən uzundur, boz tüklüdür, uc hissədə sivriləşmiş,yuxarı və ortadakılar daha uzun, ensizneştərvari, geriyə qatlanmış, geriyə qatlanmış, aşağıdakılar isə qısa, ensiz-oval və düz durandır.<ref>Eldar Şükürov.İsmayıllı rayonu meşə bitkilərinin bələdçi kitabı,Bakı 2016</ref> === ~~Yarpaq~~Mənbə === {{İstinad siyahısı}} Yarpaqlarının uzunluğu 10-15 (20)sm, eni 4-8 sm-dir, uzunsov-neştərvaridir, bərk,kifayət qədər qalın dərilidir, üst tərəfdən tündyaşıl rəngdədir, əvvəldə nazik və seyrək tüklərlə,sonra isə tədricən yaxınlaşan, alt tərəfdən ağımtıl-yaşıl və ya ağımtıl-boz rəngli nazik sıx tüklərdən ibarət; qaidə hissəsi pazşəkilli,ürəkşəkilli və ya çox vaxt dəyirmidir, sivriləşmiş üçbucaq qurtaracaqlı bölümlərə və aralarındakı oyuğun yarpaq eninin 1/4-1/5-ni təşkil edən,7-15 ədəd sivri, üçbucaqlı kənar dişlərlərə malikdir. Yarpaqların saplağının uzunluğu 0,5-2 sm aralarında dəyişir.<ref name=":6" /> http://dendrologiya.az/?page_id=112 ~~== Bioloji, ekoloji və fitosenoloji xüsusiyyətləri ==~~ Azərbaycan Dendroflorası III cild-Bakı:"Elm",2016,400 səh. T.S.Məmmədov Aprel-may aylarında çiçəkləyir düzn rayonlarından yuxarı dağ qurşağına qədər, dəniz səviyyəsindən 2000 m yüksəkliyədək rast gəlinir. Qozaları sentyabr –oktyabr (noyabr) aylarında yetişir. Toxumla və pöhrələrlə çoxalır. Çiçəklər külək vasitəsilə tozlanır. Tozlanması anemofildir. Bəzi nümunələri payız isti keçərkən təkrar yarpaq açır. Mezofitdir, torpağın münbitliyinə tələbkardır. əsaən dağların cənub və cənub-şərq yamaclarında bitir. Lənkəran zonasında şağı dağlıq qurşaqda dəmirağac, azat, vələs və s. Cinslərdən ibarət mürəkkəb palıdlıq yaradır. Rütubətli yamaclarda isə yüksək bonitetli, orta (0,6 -0,7) sıxlıqlı palıdlıqlar mövcuddur. Böyük Qafqazda isə dağətəyi düzəndə yayılmaqla göyrüş, uzunsaplaq və gürcü palıdı ilə qarışıq meşələr əmələ gətirir. Dekorativ və dərman bitkisidir. Yüksək keyfiyyətli oduncağa malikdir. Qozalarında çoxlu miqdarda nişasta vardır. Palıd meşələrinin torpağın aşınmadan qorunmasında və dağların su rejminin tənzim olunmasında əhəmiyyəti böyükdür.<ref name=":0" /> <ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref>Azərbaycan SSR-in Qırmızı kitabı; 1989</ref><ref name=":3">Məmmədov Q., Xəlilov M., 2002</ref><ref>Сафаров Г.М., Фарзалиев В.С. 2006</ref><ref>Мехтиева Н.П., 2010</ref> == ~~Yayılması~~Məlumat mənbələri == * [[Tofiq Məmmədov (botanik)\|Tofiq Məmmədov]], Elman İsgəndər, Tariyel Talıbov. "Azərbaycanın Nadir Ağac və kol bitkiləri", Bakı: "Elm", 2014, 380 səh.▼ Böyük Qafqazın şərq hissəsi (İsmayıllı rayonunun Qanıx –Həftəran vadisi) və Lənkəran ovalığında geniş areala malik olub düzən zonadan başlayaraq yuxarı dağ-meşə qurşağına qədər yayılmışdır. (Hirkan meşələrinin 40% -dən çoxunu təşkil edir)<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":3" /><ref name=":5">Safarov H.M., 2010</ref>. Talışın dağlıq hissəsində şabalıdyarpaq palıd meşələri əsasən yamacların cənub baxarlarında və yal hissəsində bitir. == İstinad == * Флора Азербайджана. т.5. 1954; Флора Kaвkaзa. т.5. 1954; * Azərbaycanın ağac və kolları. I cild. 1961; * Azərbaycan flora-sının konspekti. I-III cildlər. 2005; 2006; 2008; 1* [[Tofiq Məmmədov (botanik)\|Tofiq Məmmədov]], Elman İsgəndər, Tariyel Talıbov." Azərbaycanın ~~Nadir~~nadir ~~Ağac~~ağac və kol bitkiləri", Bakı: "Elm", 2014, 380 səh.▼ ~~== Sayı və tendensiyası ==~~ [[Populyasiya\|Populyasiyanın]] vəziyyətinin və təbii bərpanım ətraf mühitin dəyişilməsindən asılıllığı müşahidə olunur, azalma tendensiyasına meyillidir<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":3" />. ~~== Məhdudlaşdırıcı amillər ==~~ ~~yanğınlar, təbii bərpanın zəif getməsi, antropogen amilər (ağacların qırılması, otarılma).<ref name=":0" /><ref name=":1" />~~ ~~== Mühafizə tədbirləri ==~~ ~~Şahdağ və Hirkan Milli Parklarında mühafizə olunur<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":5" />.~~ ▲==Ümumi yayılması== ~~İranda yayılmışdır.~~ ~~===Azərbaycanda yayılması===~~ Astara, Lənkəran, Lerik, Masallı, Lerik, Yar-dımlı və Ismayıllı rayonları ərazilərində rast gəlinir. Azərbaycanda yayılması-BQ şərq(İsmayıllı r-n), Lənk. dağ., Lənk. oval.<ref name=":6" /> ~~==Bitdiyi yer==~~ ~~Orta dağ qurşağında qarışıq meşələrində daha çox rast gəlinir.~~ ~~==Təbii ehtiyatı==~~ ~~Arealı çox da geniş deyildir.~~ ~~==Bioloji xüsusiyyətləri==~~ Təbiətdə əlverişli şəraitdə hündürlüyü 40 m-ə qədər olan ağacdır. Meşədə birinci yarusu təşkil edən növlərdəndir. Geniş çətirə malikdir. Cavan zoğları əvvəlcə sıx və zərif tüklərlə örtülü olur, sonradan həmin tüklər tökülür. Zoğları sarımtıl yaşıl rəngdədir. Tumurcuq pulcuqları tüksüz olur. Yarpaqları 7-16 sm uzunluğunda olub, ellipsvarı, yumurtaşəkilli və uc hissəsi sivridir, yarpaqlarının kənarı da sivri dişlidir. Yarpaqların üst hissəsi tünd yaşıl, alt üzü isə bozumtul-yaşıl rənğdədir, tüklü və bəzən tüksüz olur. ~~Mart-aprel ayında çiçəkləyir, oktyabr-noyabr ayında toxumları yetişir.~~ ~~==Çoxalması==~~ ~~Təbiətdə toxum vasitəsi ilə çoxalır.~~ ~~==Təbii ehtiyatının dəyişilməsi səbəbləri==~~ ~~Başlıca olaraq insan fəaliyyətidir.~~ ~~== Yaşayış mühiti ==~~ ~~Dəniz səviyyəsindən 1800 mə qədər yüksəklikdə meşə əmələ gətirir.~~ [[Kateqoriya:Qırmızı kitab siyahısında az qayğı tələb edən növlər]] ~~== Təsərrüfat əhəmiyyəti ==~~ [[Kateqoriya:Podokarp]] Lənkəran dağ sistemi meşələrində əsas meşə əmələ gətirən ağacdır.Həmçinin İsmayıllı rayonunda da rast gəlinir.Üçüncü dərəcəli mezofil meşə bitkiliyinin nümayəndəsi hesab olunur. [[Kateqoriya:Dekorativ ağaclar]] [[Kateqoriya:Avstraliya ağacları]] ~~==Becərilməsi==~~ [[Kateqoriya: Azərbaycan florası]] ~~Mədəni şəraitdə becərilir.~~ [[Kateqoriya: Dendrologiya]] ~~==Qəbul edilmiş qoruma tədbirləri==~~ ~~Azərbaycanın “Qırmızı Kitabı”na daxil edilmişdir.~~ ~~==Zəruri qoruma tədbirləri==~~ ~~Yeni mühafizə sahələrinin yaradılması zə-ruridir.~~ ~~==Məlumat mənbələri==~~ Деревья и кустарники СССР. т.2. 1951; Флора Азербайджана. т.3. 1952; Azərbaycanın ağac və kolları. II cild. 1964; Azərbaycanın “Qırmızı” və “Yaşıl Кitabları”na tövsiyə olunan bitki və bit-ki formasiyaları. 1996; Красная Книга СССР. 1984; Azərbaycanın “Qırmızı Kitabı”. 1989; Azərbaycan florasının konspekti. I-III cildlər. 2005; 2006; 2008; Azərbaycanın nadir və nəsli kəsilməkdə olan oduncaqlı bitkilərinin in situ və ex situ şəraitində bioekoloji xüsusiyyətlərinin repro-duksiyasının, reproduksiyasının və repatriasiyasının elmi əsasları, b.e.d. alimlik dərəcəsi almaq üçün dissertasiya. Bakı. 2011. ~~== İstinadlar ==~~ ~~<references/>~~ ▲1."Azərbaycanın Nadir Ağac və kol bitkiləri", Bakı: "Elm", 2014, 380 səh. ~~2.“Azərbaycan dendraflorasi” I cild, Baki, “Elm”, 2011, 312 səh.~~ ▲*[[Tofiq Məmmədov (botanik)\|Tofiq Məmmədov]], Elman İsgəndər, Tariyel Talıbov.

Şabalıdyarpaq palıd: Redaktələr arasındakı fərq