Kabil vilayəti: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
|||
Sətir 1:
'''Kabil vilayəti''' — [[Əfqanıstan İslam Respublikası]]nın 34 vilayətindən biri.
== Coğrafiyası ==
Vilayətin ərazisi 4.462 km², 2009-cu ilin əvvəlinə olan rəsmi məlumata əsasən əhalisi 3 milyon 568.5 min nəfər<ref>[http://www.cso.gov.af/demography/population.html Islamic Republic of Afghanistan Central Statistics Organization]</ref>, inzibati mərkəzi [[Kabil]] şəhəridir.<ref>[http://www.statoids.com/uaf.html Administrative Divisions of Countries ("Statoids"): Afghanistan]</ref>
== Mənbələrdə
Orta əsrlərdə vilayətin tərifini verən Babur şah Baburnamə əsərində vilayətlə bağlı belə yazır: {{sitat|Kabil vilayəti dördüncü iqlimdədir və məmurənin ortasında yerləşir. Şərqi Ləmqanat, Pərşavər, Həşnəgar və digər hind vilayətləridir. Qərbi Kərnud və Gurun yerləşdiyi dağlıq bölgədir. İndi həzarə və nəkdəri qövmlərinin sığınağı və məskəni bu dağlardır. Şimalı Qunduz və Əndərab vilayətləridir, [[Hinduquş dağları|Hinduquş dağı]] bunların ortasındadır. Cənubu Fərmül, Negar, Bennu və Əfqanıstandır. Kiçık, lakin uzun bir vilayətdir. Şərqdən qərbə doğru uzanır. Ətrafı tamamən dağlıqdır. Qalası dağa bitişikdir. Qalanin cənub-qərbində bir az kiçık bir dağ var və dağın başında [şəhərin banisi] Şah Kabil bir saray tikdirdiyi üçün bu dağa Şah Kabil deyirlər. Bu dağ Divrin boğazından başlayır və Dəh-Yaqub boğazında sona çatır. Ətrafında iki şeri qədər yer var və bu dağın ətəyi tamamilə bağdır. Əmim Uluğ bəy Mirzə zamanında Mirzənin atəkəsi Veys Atəkə bu dağın ətəyində bir arx qazdırmışdır və ətəyindəki bütün bağlar bu arxla suvarılır. Kanalın alt tərəfində Külkinə adlı bir məhəllə vardır. Qalanın cənubunda və Şah Kabilin şərqində böyük bir göl var. Ətrafı bir şeri qədərdir. Şah Kabil dağından Kabilə doğru üç kiçik çeşmə çıxır, onlardan ikisi Gülkinə ətrafındadır. Bir çeşmənin başında Xoca-Şemu (Xoca Əhməd Şəmsəddin Cambaz) adlı bir məzar və digərində də Xoca Xızırın ayaq izi [qədəmgah] vardır. Bu iki yer Kabil əhalisinin gəzinti yeridir. Bir çeşmə də Xoca Ruşənayi də dedikləri Xoca Əbdüssəmədin qarşısındadır. Şah Kabil dağından Üqabeyn dedikləri bir çıxıntı ayrılmışdır. Ondan başqa yenə kiçicik bir dağ var və Kabil qalasının ərki bu dağın üzərindədir. Böyük kurqan ərkin şimal tərəfindədir. Bu ərk çox hündür və yaxşı havalı bir yerdədir. Böyük bir göl ilə Siyah səng, Səng kurqan və Çalaq adlarını daşıyan üç çayırın yanındadır. Hamısı də ayaq altındadır. Çayırlar yaşıllıq zamanında fövqəladə gözəl görünür. Kabildə yaz mövsümü gələndə pərvan yeli dedikləri bir şimal rüzgarı sürəkli əsir. Ərkdə pəncərələri şimala açılan evlər fövqəladə havalıdır.<ref>Zəhirəddin Məhəmməd Babur. Baburnamə. Bakı, 2011, s.142-143</ref>}}▼
=== Təsviri ===
▲Orta əsrlərdə vilayətin tərifini verən Babur şah Baburnamə əsərində vilayətlə bağlı belə yazır: {{sitat|Kabil vilayəti dördüncü iqlimdədir və məmurənin ortasında yerləşir. Şərqi Ləmqanat, Pərşavər, Həşnəgar və digər hind vilayətləridir. Qərbi Kərnud və Gurun yerləşdiyi dağlıq bölgədir. İndi həzarə və nəkdəri qövmlərinin sığınağı və məskəni bu dağlardır. Şimalı Qunduz və Əndərab vilayətləridir, [[Hinduquş dağları|Hinduquş dağı]] bunların ortasındadır. Cənubu Fərmül, Negar, Bennu və Əfqanıstandır. Kiçık, lakin uzun bir vilayətdir. Şərqdən qərbə doğru uzanır. Ətrafı tamamən dağlıqdır. Qalası dağa bitişikdir. Qalanin cənub-qərbində bir az kiçık bir dağ var və dağın başında [şəhərin banisi] Şah Kabil bir saray tikdirdiyi üçün bu dağa Şah Kabil deyirlər. Bu dağ Divrin boğazından başlayır və Dəh-Yaqub boğazında sona çatır. Ətrafında iki şeri qədər yer var və bu dağın ətəyi tamamilə bağdır. Əmim Uluğ bəy Mirzə zamanında Mirzənin atəkəsi Veys Atəkə bu dağın ətəyində bir arx qazdırmışdır və ətəyindəki bütün bağlar bu arxla suvarılır. Kanalın alt tərəfində Külkinə adlı bir məhəllə vardır. Qalanın cənubunda və Şah Kabilin şərqində böyük bir göl var. Ətrafı bir şeri qədərdir. Şah Kabil dağından Kabilə doğru üç kiçik çeşmə çıxır, onlardan ikisi Gülkinə ətrafındadır. Bir çeşmənin başında Xoca-Şemu (Xoca Əhməd Şəmsəddin Cambaz) adlı bir məzar və digərində də Xoca Xızırın ayaq izi [qədəmgah] vardır. Bu iki yer Kabil əhalisinin gəzinti yeridir. Bir çeşmə də Xoca Ruşənayi də dedikləri Xoca Əbdüssəmədin qarşısındadır. Şah Kabil dağından Üqabeyn dedikləri bir çıxıntı ayrılmışdır. Ondan başqa yenə kiçicik bir dağ var və Kabil qalasının ərki bu dağın üzərindədir. Böyük kurqan ərkin şimal tərəfindədir. Bu ərk çox hündür və yaxşı havalı bir yerdədir. Böyük bir göl ilə Siyah səng, Səng kurqan və Çalaq adlarını daşıyan üç çayırın yanındadır. Hamısı də ayaq altındadır. Çayırlar yaşıllıq zamanında fövqəladə gözəl görünür. Kabildə yaz mövsümü gələndə pərvan yeli dedikləri bir şimal rüzgarı sürəkli əsir. Ərkdə pəncərələri şimala açılan evlər fövqəladə havalıdır. Kabilin isti və soyuq yerləri yaxındır. Kabildən bir gün yol getsən heç bir zaman qar yağmayan bir yerə çatarsan, təxminən iki saatlıq yolda da kari heç bir zaman əskik olmayan bir yerə getmək olar, yalnızca ara-sıra kari tam əridəcək qədər isti yay gəlir. İsti və soyuq iqlimlərin meyvələri Kabilə bağlı olan yerlərə həm yaxın, həm də çoxdur. Kabil və kəndlərində soyuq iqlim meyvələrindən üzüm, nar, qaysı, alma, heyva, armud, şaftalı, ərik, innab, badam və qoz boldur. <ref>Zəhirəddin Məhəmməd Babur. Baburnamə. Bakı, 2011, s.142-
=== Əhalisi və dili ===
Babur şah Baburnamə əsərində vilayətin əhalisi və istifadə edilən dillər barədə belə yazır:{{sitat|Kabil vilayətində müxtəlif tayfalar yaşayır. Dərə və ovalarda türklər, aymaqlar və ərəblər, şəhərində və bəzi kəndlərində sartlar, bəzi (131 b) kəndlərində və vilayətində isə peşayi, pəraci, tacik, bərəki və əfqanlar, Qəznə dağlarında da həzarə və nikdərilər yaşayır. Həzarə və nikdərilər arasında bəzi qəbilələr moğolca danışırlar. Şimal-şərqindəki Kəttur və Gəbrək kimi dağlıq ərazi Kafiristan, cənubu isə Əfqanıstandır. Kabil vilayətində on bir-on iki dil danışılır: ərəbcə, farsca, türkcə, moğolca, hindcə, əfqanca, peşayicə, pəracicə, gəbəricə, bərəkicə və ləmğanca. Heç bir vilayətdə bu qədər müxtəlif qövmün yaşadığı və bu qədər müxtəlif dilin danışıldığı görünməmişdir. <ref>Zəhirəddin Məhəmməd Babur. Baburnamə. Bakı, 2011, s.142-144</ref>}}
== Əhalisinin etnik tərkibi ==
| |||