Parqalı İbrahim Paşa: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
|||
Sətir 1:
{{Dövlət xadimi|azərbaycan dilində adı='''Parqalı İbrahim Paşa'''|adın originalı=روم إبراهيم باشا|portret=Arolsen Klebeband 01 463 1.jpg|portretin ölçüsü=300|izah=Parqalı İbrahim Paşanın qravürası (1648)|titul=[[Yüksəliş dönəmi Osmanlı sədrəzəmləri|Osmanlı sədrəzəmi]]|dövr əvvəl=[[27 iyun]] [[1523]]|dövr son=[[15 mart]] [[1536]]|sələfi=[[Piri Mehmed Paşa]]|xələfi=[[Ayaz Mehmed Paşa]]|titul_2=|bayraq_2=|bayraq2_2=|dövr əvvəl_2=|dövr son_2=|sələfi_2=|xələfi_2=|titul_3=|bayraq_3=|bayraq2_3=|dövr əvvəl_3=|dövr son_3=|sələfi_3=|xələfi_3=|doğum tarixi=[[1493]]|doğum yeri=[[Yunanıstan]]|ölüm tarixi=[[15 mart]] [[1536]]|ölüm yeri=[[İstanbul]], [[Osmanlı imperiyası]]|sülaləsi=|atası=|anası=|həyat yoldaşı=[[Xədicə Sultan (I Səlimin qızı)|Xədicə Sultan]]|uşaqları=|imzası=}}'''Parqalı Məqbul və Məktul İbrahim Paşa''' (d. [[1493]], [[Yunanıstan]] - ö. [[15 mart]] [[1536]], [[İstanbul]]) — [[Sultan Süleyman Qanuni|I Süleyman]] dönəmində [[27 iyun]] [[1523]] - [[15 mart]] [[1536]] tarixlərində ümumilikdə 12 il 8 ay 16 gün [[Osmanlı imperiyası]]<nowiki/>nın [[sədrəzəm]]<nowiki/>i olmuş dövlət adamıdır.<ref>http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.php?idno=210334</ref>
Bu gün [[Yunanıstan]] torpaqlarında qalan Parqa qəsəbəsində dünyaya gəldiyi və 6 yaşında [[İstanbul]]<nowiki/>a gətirildiyi qəbul edilsə də, bu məlumat dəqiq deyil. Bəzi mənbələrdə [[II Bəyazid]] dönəmindəki səfərlər əsnasında ələ keçirilib [[Kəfə]]<nowiki/>də sancaqbəyi olan [[I Süleyman|Şahzadə Süleyman]]<nowiki/>a təqdim olunduğu, bəzilərində isə Parqalı bir gəmiçinin oğlu olaraq [[türk]] dənizçilərinə əsir düşdüyü və [[Manisa]]<nowiki/>dakı dul bir qadın tərəfindən satın alınaraq burada sancabəyi olan [[I Süleyman|Şahzadə Süleyman]]<nowiki/>a hədiyyə edildiyi qeyd olunur. Bütün bunlar şübhəli olsa da, [[I Süleyman|Şahzadə Süleyman]]ın [[Manisa]] sancabəyiliyi dönəmində onun xidmətində olduğu dəqiqdir.<ref>Uluçay, s. 249</ref> Ehtimal olunur ki, [[Manisa]]<nowiki/>da ikən [[I Süleyman|Şahzadə Süleyman]]ın ən yaxın adamı olmuş, onun [[taxt]]<nowiki/>a keçməsi ilə gənc [[sultan]]<nowiki/>la birlikdə [[İstanbul]]<nowiki/>a getmişdir. [[Padşah]]<nowiki/>a olan yaxınlığı səbəbilə [[saray]]<nowiki/>da önəmli vəzifələrdə xidmət göstərdi. [[1521]] tarixli [[Belqradın fəthi|Belqrad səfəri]]<nowiki/>ndə qapı ağası olaraq iştirak etdi. Səfərə çıxmazdan öncə bütün xərcləri [[Sultan Süleyman]] tərəfindən ödənilən [[Sultanəhməd meydanı|Atmeydanı]]<nowiki/>ndakı [[İbrahim Paşa Sarayı|sarayı]]<nowiki/>nın inşası başladı. [[Padşah]]<nowiki/>a olan bu yaxınlığı nüfuz və gücünün artmasına səbəb oldu. [[1522]] tarixli [[Rodosun fəthi|Rodos səfəri]]<nowiki/>nə qatıldı və səfərin sonunda [[Piri Mehmed Paşa]]<nowiki/>nın vəzifədən alınması ilə [[saray]] ənənələrinə zidd olaraq [[Rumeli]] [[bəylərbəyi]]<nowiki/>liyi ilə birlikdə [[sədrəzəm]]<nowiki/>liyə yüksəldi ([[27 iyun]] [[1523]]). [[Piri Mehmed Paşa]]<nowiki/>dan sonra [[Sədrəzəm|sədarət]]ə gətirilməyi gözləyən ikinci [[vəzir]] [[Xain Əhməd Paşa|Əhməd Paşa]] bu gözlənilməz qərarın ardından divan məclisində önə çıxaraq [[Misir]] [[bəylərbəyi]]<nowiki/>liyinə gətirilmək istədiyini bildirdi. [[Xain Əhməd Paşa|Əhməd Paşa]]<nowiki/>nı [[paytaxt]]<nowiki/>dan uzaqlaşdırmaq istəyən İbrahim Paşa bu təklifi qəbul etdi. Ancaq çox keçmədən [[Xain Əhməd Paşa|Əhməd Paşa]] [[Misir]]<nowiki/>dəki nizam-intizamı pozdu. Bu əsnada [[padşah]]ın bacısı ilə evlənən İbrahim Paşa [[Xain Əhməd Paşa|Əhməd Paşa]] üsyanı səbəbilə pozulan nizam-intizamı qurmaq üçün vəzifələndirildi. Bu səbəblə [[Misir]] [[bəylərbəyi]] təyin olunan İbrahim Paşa [[Qahirə]]<nowiki/>də qaldığı müddət ərzində buranın qədim qanunları əsasında yeni bir qanunnamə tərtib etdi ([[1524]]). İlk ciddi vəzifəsində uğur qazanan İbrahim Paşanın şöhrəti və gücü daha da artdı. İki il sonra tərtib olunan [[Macarıstan]] səfərinin [[Sərdar-ı əkrəm|sərdar]]<nowiki/>lığına gətirildi. [[Moxaç döyüşü (1526)|Moxac Meydan müharibəsi]]<nowiki/>ndəki qələbədə önəmli rol oynadı. Qələbədən sonra [[padşah]]<nowiki/>la birlikdə [[Buda|Budin]] şəhərinə daxil oldu və [[Buda|Budin]] sarayındakı bəzi heykəlləri [[paytaxt]]<nowiki/>a yollayaraq öz [[İbrahim Paşa Sarayı|sarayı]]<nowiki/>nın həyətinə qoydurdu. Bu hərəkəti [[paytaxt]] əhalisi arasında etirazlara səbəb oldu. Bu etirazların alovlanmasında [[paşa]]<nowiki/>nın siyasi rəqiblərinin də önəmli rolu oldu. Hətta [[Misir]]<nowiki/>də olarkən [[saray]]ına [[yeniçərilər]] tərəfindən hücum edilməsi də dövlət strukturundakı ani irəliləyişi ilə əlaqələndirilir. Onun ölümündən 17 il sonra [[İstanbul]]<nowiki/>a gələn səyyahlardan biri xalq arasında İbrahim Paşanın kafir qalması və gizli [[xristian]] olması barədə gəzən şayələrdən söz açır.<ref>Necipoğlu, s. 181-187</ref>
[[Macarıstan]] səfərinin ardından [[Anadolu]]<nowiki/>da şiddətlənən üsyanların yatırılmasında önəmli rol oynadı. İkinci [[Macarıstan]] səfərinə çıxılmazdan əvvəl [[padşah]] tərəfindən olduqca geniş səlahiyyətlər və həmçinin [[Sərdar-ı əkrəm|səraskər]] rütbəsi verildi . [[Vyana]] mühasirəsi ilə nəticələnən bu səfərdən sonra Zapolya Yanoş [[Macarıstan krallığı|Macarıstan kralı]] seçildi və [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlı]] himayəsindəki [[Macarıstan krallığı]] təsis olundu. Tamamilə İbrahim Paşa tərəfindən aparılan sülh danışıqları müqavilə ilə nəticələndi. Sülh şərtlərinə görə, adı bir kölə olan İbrahim Paşa [[Habsburqlar|Habsburq sülaləsi]]<nowiki/>nə mənsub olan [[Macarıstan krallığı|Macar kralı]] [[I Ferdinand (Müqəddəs Roma İmperiyası imperatoru)|Ferdinand]]<nowiki/>a bərabər tutulmuş, bu da [[Müqəddəs Roma imperiyası]]<nowiki/>nda psixoloji təzyiqə səbəb olmuşdur. [[1533]]-cü ildə [[Avstriya-Macarıstan|Avstriya kralı]]<nowiki/>na söylədiyi bu fikirlər, onun dövlət daxilində hansı nüfuza sahib olduğunu bir daha sübut edir:{{cquote|''Bu böyük dövləti mən idarə edirəm. Hər hansı əmr verirəmsə dərhal icra olunur. Yəni bütün qüdrət mənim əlimdədir. Yüksək vəzifələrə təyin olunmaq barədə razılığı mən verirəm, əyalət rəhbərlərini mən təyin edirəm. Böyük hökümdar ([[Sultan Süleyman Qanuni]]) hər hansısa bir qərar qəbul edəndə, mənimdə razılığıma gözləyir. Əgər razı deyiləmsə, tərəddüd içərisində qalır, çünki hər şey hərb, sülh, sərvət və qüvvət mənim əlimdədir.''}}
Nüfuz və gücünün pik nöqtəsinə çatan İbrahim Paşa üçün [[Səfəvilər]] üzərinə tərtiblənən [[İraqeyn yürüşü|İraqeyn səfəri]] dönüş nöqtəsi oldu. Həmişəki kimi, çox böyük rütbə və "səraskər sultan" titulu ilə çıxdığı bu səfər əsnasında əvvəlcə [[Təbriz]]ə daxil olmuş ([[6 avqust]] [[1534]]), ardından [[padşah]]ın qüvvələri ilə birləşərək [[Bağdad]]<nowiki/>a daxil olmuşdur. Səfər əsnasında düşmənlik etdiyi, olduqca nüfuzlu və varlı bir dövlət adamı olan [[İsgəndər Çələbi|Dəftərdar İsgəndər Çələbi]]<nowiki/>ni vəzifədən alaraq [[Bağdad]]<nowiki/>da gizlicə edam etdirdi. Bu hadisə və özünə [[sultan]] titulu götürməsi istər [[saray]] əhalisi arasında, istərsə də orduda xoş qarşılanmadı.
[[İstanbul]]<nowiki/>a döndükdən sonra [[iftar]] üçün [[saray]]<nowiki/>a çağırılan İbrahim Paşa [[1536]]-cı ilin [[14 mart|14]]-[[15 mart]] gecəsi heç bir səbəb göstərilmədən boğularaq edam edildi. [[Saray]]<nowiki/>dan çıxarılan cəsədi Qalata səmti yaxınlığındakı boş bir ərazidə dəfn olundu. [[Sultan Süleyman Qanuni|Sultan Süleyman]]ın bacısı [[Xədicə Sultan (I Səlimin qızı)|Xədicə Sultan]] ilə olan evliliyindən Mehmed Şah Əfəndi adlı bir oğlu olduğu, atasının [[İslam]]ı qəbul edərək Yunus adını aldığı və iki qardaşınıda müxtəlif dövlət vəzifələrinə gətirdiyi qeyd edilir.
== Mənbə ==
▲== Ölümü ==
*Uzunçarşılı, İsmail Hakkı.” Osmanlı Tarihi. Cilt 2″.Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1983
*Ortaylı, İlber. ” Osmanlı’yı Yeniden Keşfetmek s.151 ” Timaş yayınları , İst.2006
Sətir 68 ⟶ 22:
*Resimli Osmanlı Tarihi - Yavuz Bahadıroğlu - İstanbul
==
[[Kateqoriya:Yunanıstanda doğulanlar]]
[[Kateqoriya:İstanbulda vəfat edənlər]]
| |||