Vikipediya

İnsan: Redaktələr arasındakı fərq

Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Redaktənin izahı yoxdur
Teq: 2017 viki-mətn redaktoru
Sətir 1:
{{Vikiləşdirmək}}
 
{{Həmçinin bax|Homo}}
:''Bu səhifədə göstərilən insan növünün [[binomiyal|binomial]] adı '''Homo sapiensd'''ir. Digər növlər üçün [[Homo|bu bağlantıya]] müraciət edin.''
:'''İnsan''', [[Taksonomiya|taksonomik]] adıyla '''''Homo sapiens'''''<ref>{{Dergicite kaynağıjournal|author=Goodman M, Tagle D, Fitch D, Bailey W, Czelusniak J, Koop B, Benson P, Slightom J |title=Primate evolution at the DNA level and a classification of hominoids |journal=J Mol Evol |volume = 30 |issue=3 |pages=260–266 |year=1990 |pmid=2109087 |doi=10.1007/BF02099995}}</ref><ref>{{Web kaynağıcite web| başlık title= Hominidae Classification | work = Animal Diversity Web @ UMich | url = http://animaldiversity.ummz.umich.edu/site/accounts/classification/Hominidae.html | erişimtarihi accesdate= 2006-09-25 | arşivurl archiveurl= http://web.archive.org/web/20141018224823/http://animaldiversity.ummz.umich.edu/site/accounts/classification/Hominidae.html | arşivtarihi archivedate= 18 Ekim 2014oktyabr2014}}</ref> (— Dik duruşa, nisbətən inkişaf etmiş bir [[Latincebeyin|Latıncabeyinə]], "ağıllımücərrəd insan"düşünmə vəqabiliyyətinə, yadanışma "bilən([[Dil insan"(filoloji)|dil]] istifadə etmə) qabiliyyətinə sahibdir. Bu qabiliyyətləri dünyadakı digər növlərdən fərqli olaraq istifadə məqsədi geniş avadanlıqlar istehsalına imkan yaratmışdır. Özünün fərqində olması, rasionallığı ve zəkası<ref name=mc2>''Dependent Rational Animals: Why Human Beings Need the Virtues'' By [[primatlarAlasdair MacIntyre]] dəstəsininpp. 60, "But this [[büyüklanguage] insansıis maymunlar|büyükinsufficient insanabənzərfor meymunlarhuman rationality, What is needed in addition is the ability to construct sentences that contain as constituents either the sentences use to express the judgment about which the agent is reflecting, or references to those sentences."</ref><ref name=mcd>[[John McDowell]], fəsiləsinin''Mind and World'', 1994. p.115, Harvard University Press, (quoted in ''Dependent Rational Animals'', by Alasdair MacIntyre): "In mere animals, sentience is in the service of a mode of life that is structured exclusively by immediate biological imperatives" [[Homo]..] "merely animal life is shaped by goals whose control of the animal's behavior at a given moment is an immediate outcome of biological forces"</ref><ref name="flanagan">''The cinsininReally hələHard dəProblem:Meaning yaşayanin yeganəa canlıMaterial World'', [[Owen Flanagan]], MIT Press</ref> kimi yüksək səviyədə düşünməsini təmin edən xüsusiyyətlər insanı "insan" edən növü. Anatomikxüsusiyyətlər olaraq 200sayılmaqdadır.000<ref ilname=mc1>''Dependent əvvəlRational Animals: Why Human Beings Need the Virtues'' By [[AfrikaAlasdair MacIntyre]]'da ortayapp. 60, "Those who have wanted to draw a single sharp line between human and nonhuman animals have commonly laid emphasis upon the presence or absence of language as such, the ability to use and to respond to strings of syntactically ordered and semantically significant expressions çıxmışwhose vəutterance müasirconstitutes davranışlarınaspeech 50acts.000 ilBut öncəthis qovuşmuşduris insufficient for human rationality.<ref>{{Web kaynağıWhat |is urlneeded =in addition.."</ref><ref name="mol">[http://www.mnh.siduke.edu/anthro~pk10/humanoriginslanguage/ha/sappsych.htm |Nature başlıkvs. =Nurture: HumanThe EvolutionMiracle of Language], by TheMalia SmithsonianKnezek. Institution's"What Humanabout Originsthe Programfact |that workother =animals Humando Originsnot Initiativehave |similar yayımcılanguage =capabilities? [[Smithsonian Institution]..] |This erişimtarihiobviously =involves 2010-08-30some |innate arşivurldifference =between http://webhumans and other animals.archive.org/web/20071015030431/http://www [.mnh.si] .edu:80/anthro/humanorigins/ha/sap.htmother |animals arşivtarihido =not 15use Ekimany 2007}}other form of language (i.e. sign language) even though they have the physiological capabilities." citing, [[Andy Clark]]. ''Being There: Putting Brain, Body, and World Together Again''. The MIT Press, 1997. 208-209).</ref>
Dik duruşa, nisbətən inkişaf etmiş bir [[beyin|beyinə]], mücərrəd düşünmə qabiliyyətinə, danışma ([[Dil (filoloji)|dil]] istifadə etmə) qabiliyyətinə sahibdir. Bu qabiliyyətləri dünyadakı digər növlərdən fərqli olaraq istifadə məqsədi geniş avadanlıqlar istehsalına imkan yaratmışdır. Özünün fərqində olması, rasionallığı ve zəkası<ref name=mc2>''Dependent Rational Animals: Why Human Beings Need the Virtues'' By [[Alasdair MacIntyre]] pp. 60, "But this [language] is insufficient for human rationality, What is needed in addition is the ability to construct sentences that contain as constituents either the sentences use to express the judgment about which the agent is reflecting, or references to those sentences."</ref><ref name=mcd>[[John McDowell]], ''Mind and World'', 1994. p.115, Harvard University Press, (quoted in ''Dependent Rational Animals'', by Alasdair MacIntyre): "In mere animals, sentience is in the service of a mode of life that is structured exclusively by immediate biological imperatives" [..] "merely animal life is shaped by goals whose control of the animal's behavior at a given moment is an immediate outcome of biological forces"</ref><ref name="flanagan">''The Really Hard Problem:Meaning in a Material World'', [[Owen Flanagan]], MIT Press</ref> kimi yüksək səviyədə düşünməsini təmin edən xüsusiyyətlər insanı "insan" edən xüsusiyyətlər olaraq sayılmaqdadır.<ref name=mc1>''Dependent Rational Animals: Why Human Beings Need the Virtues'' By [[Alasdair MacIntyre]] pp. 60, "Those who have wanted to draw a single sharp line between human and nonhuman animals have commonly laid emphasis upon the presence or absence of language as such, the ability to use and to respond to strings of syntactically ordered and semantically significant expressions whose utterance constitutes speech acts. But this is insufficient for human rationality. What is needed in addition.."</ref><ref name="mol">[http://www.duke.edu/~pk10/language/psych.htm Nature vs. Nurture: The Miracle of Language], by Malia Knezek. "What about the fact that other animals do not have similar language capabilities? [..] This obviously involves some innate difference between humans and other animals.. [..] ..other animals do not use any other form of language (i.e. sign language) even though they have the physiological capabilities." citing, [[Andy Clark]]. ''Being There: Putting Brain, Body, and World Together Again''. The MIT Press, 1997. 208-209).</ref>
 
== İnsanın biyoloji soy ağacı ==
Sətir 40 ⟶ 39:
Müasir insanın və digər [[insansı maymunlar|insanabənzər meymunlar]]ın ilk ortaq əcdadı qəbul edilən iki ayaq üzərində dura bilən və gözləri irəli baxan canlının bundan təxminən 6.5 milyon il öncə Afrika'da ortaya çıxdığı təxmin edilməkdədir. Bu canlının ağaclardan enib ayaq üstə durmağa başlamasının səbəbinin iqlim dəyişikliyiylə bağlı quraqlıq, qida qıtlığı və köç məcburiyyəti ola biləcəyi düşünülməkdədir. İnsanı formalaşdırmağa başlayan orqanik təkamülün elmi adı olan Antopogenez, <nowiki/>zamanımızdan təxminən 3,5 milyon il öncə başlamışdır. İnsan adı verdiyimiz başlanğıc nöqtəsi isə ''[[Homo]]'' cinsinin ortaya çıxması ilə olmuşdur.
 
Müasir insanın nəsli tükənməmiş ən yaxın qohumları adi [[Şimpanze|şimpanzelər]] (''Pan troglodytes'') ve [[bonobo]]lardır (cırtdan şimpanze, ''Pan paniscus''). Bu iki şimpanze növü və insanoğlu təxminən 6.5 milyon ildir fərqli bir təkamül cizgisi izləmələrinə rəğmən tamamlanmış [[gen]] xəritələrinə görə aralarındakı yaxınlıq [[Siçanlar|sıçovul]] ilə [[Siçovullar|siçan]] arasındaki yaxınlıqdan on qat daha çox, qohum olmayan iki insan arasındakı yaxınlıqdansa sadəcə 10 qat daha azdır. Bu iki şimpanze növü və insanın [[Dezoksiribonuklein turşusu|DNT]]'sinin 98.4%'i tamamilə eynidir.<ref>[[Frans de Waal]], ''Bonobo''. Berkeley: University of California Press, 1997. ISBN 0-520-20535-9 [http://www.2think.org/bonobo.shtml]</ref><ref>{{DergiCite kaynağıjournal| author=Britten RJ | title=Divergence between samples of chimpanzee and human DNA sequences is 5%, counting indels | url=http://www.pnas.org/cgi/content/full/99/21/13633 | journal=Proc Natl Acad Sci U S A | year=2002 | pages=13633-5 | volume=99 | issue=21 | id=PMID 12368483}}</ref><ref>{{DergiCite kaynağıjournal| author = Wildman D, Uddin M, Liu G, Grossman L, Goodman M | title = Implications of natural selection in shaping 99.4% nonsynonymous DNA identity between humans and chimpanzees: enlarging genus Homo. | url=http://www.pnas.org/cgi/content/full/100/12/7181 | journal = Proc Natl Acad Sci U S A | volume = 100 | issue = 12 | pages = 7181-8 | year = 2003 | id = PMID 12766228}}</ref><ref>{{DergiCite kaynağıjournal| author = Ruvolo M | title = Molecular phylogeny of the hominoids: inferences from multiple independent DNA sequence data sets. | url=http://mbe.oxfordjournals.org/cgi/reprint/14/3/248 | journal = Mol Biol Evol | volume = 14 | issue = 3 | pages = 248-65 | year = 1997 | id = PMID 9066793}}</ref>
 
=== ''Homo erectus'' ===
Sətir 121 ⟶ 120:
m= |
}}
 
{{İnsan}}
 
[[Kateqoriya:İnsan|*]]
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/İnsan"