Xədim Süleyman Paşa: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k Drabdullayev17 Hadım Süleyman Paşa səhifəsinin adını Xədim Süleyman Paşa olaraq dəyişdi.
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 1:
{{Dövlət xadimi|azərbaycan dilində adı='''HadımXədim Süleyman Paşa'''|adın originalı=سليمان باشا الخادم|portret=Arolsen Klebeband 01 465 2.jpg|portretin ölçüsü=300|izah=|titul=[[Yüksəliş dönəmi Osmanlı sədrəzəmləri|Osmanlı sədrəzəmi]]|dövr əvvəl=[[May]] [[1541]]|dövr son=[[28 noyabr]] [[1544]]|sələfi=[[Çələbi Lütfi Paşa]]|xələfi=[[Rüstəm Paşa]]|titul_2=|bayraq_2=|bayraq2_2=|dövr əvvəl_2=|dövr son_2=|sələfi_2=|xələfi_2=|titul_3=|bayraq_3=|bayraq2_3=|dövr əvvəl_3=|dövr son_3=|sələfi_3=|xələfi_3=|doğum tarixi=[[1470]]|doğum yeri=|ölüm tarixi=[[Sentyabr]] [[1547]]|ölüm yeri=[[Təkirdağ]], [[Osmanlı imperiyası]]|sülaləsi=|atası=|anası=|həyat yoldaşı=|uşaqları=|imzası=}}'''HadımXədim Süleyman Paşa''' (d. [[1470]] - ö. [[sentyabr]] [[1547]]) — [[I Süleyman]] dönəmində [[may]] [[1541]] - [[28 noyabr]] [[1544]] tarixlərində ümumilikdə 3 il 7 ay [[Osmanlı imperiyası]]<nowiki/>nın [[sədrəzəm]]<nowiki/>i olmuş dövlət adamıdır. [[Saray]] nədimlərindən olduğu üçün ''HadımXədim Süleyman Paşa'' olaraq tanınır.
 
== Həyatı ==
Rəvayətə görə, [[1470]]-ci illərdə dünyaya gəlmiş, əslən [[macar]]<nowiki/>dır. [[Saray]]<nowiki/>da [[Hərəm|hərəmxana]]<nowiki/>ya alınaraq xidmət göstərmiş və [[I Səlim|Yavuz Sultan Səlim]]<nowiki/>in son illərində [[xəzinədar]] olmuşdur. [[1523]]-cü ildə [[kaptan-ı dərya]] Lütfi Paşanın [[Karaman|Qaraman]] [[bəylərbəyi]]<nowiki/>liyinə gətirilməsi ilə [[kaptan-ı dərya]]<ref>Bostan Çelebi, vr. 60b</ref>, [[1524]]-cü ilin [[dekabr]]ında isə [[Dəməşq]] [[bəylərbəyi]]<nowiki/>liyinə gətirildi.<ref>İbn Tolun, s. 258</ref> [[Sədrəzəm]] [[Parqalı İbrahim Paşa|İbrahim Paşa]] [[Misir]]<nowiki/>dəki üsyanı yatırmış və buradakı nizam-intizamı təmin etdikdən sonra [[İsgəndər Çələbi|Dəftərdar İsgəndər Çələbi]]<nowiki/>nin tövsiyəsi ilə Süleyman Paşanı [[1525]]-ci ilin [[may]] ayında [[Misir]] [[bəylərbəyi]] təyin etdi.<ref>Bostan Çelebi, vr. 72a</ref> HadımXədim Süleyman Paşa əsl idarəçilik karyerasını məhz [[Misir]]<nowiki/>də qurmuşdur. Bu vəzifəsi əsnasında ([[1526]]) [[Bəylərbəyi|bəylərbəyil]]<nowiki/>ik divanında yanğın baş vermiş, bu səbəbdən yanan bütün sənədləri bərpa etmək üçün islahatlar aparmışdır. Süleyman Paşa [[Misir]]<nowiki/>in yerli [[Məmlüklər|Məmlük]] bəylərini özünə tabe edərək mərkəzi hakimiyyəti gücləndirdi. [[Parqalı İbrahim Paşa|İbrahim Paşa]]<nowiki/>nın tərtib etdiyi yeni [[Misir]] qanunnaməsini icra etməyə başladı. Bu icraatlar səbəbilə maliyyə vəziyyəti yaxşılaşan [[Misir]] xəzinəsi [[İstanbul]]<nowiki/>a ilk dəfə [[1526]]-cı ildə göndərildi.
 
Süleyman Paşa gündən günə artan [[Portuqallar|portuqal]] təhlükəsini önləmək üçün [[Qırmızı dəniz]] və ətrafına öncə Səlman Rəisi göndərdi. Bu məqsədlə güclü bir [[donanma]] yaratmağa başladı. Belə ki, [[1530]]-[[1531]] tarixlərində [[paytaxt]]<nowiki/>dan [[Misir]]ə tonlarla material yollandı. 80 parçalıq bir [[donanma]] inşasına başlasa da, [[1535]]-ci ilin [[fevral]]ında bu fəaliyyət dayandırıldı və Süleyman Paşa [[Misir]] [[Xəzinədar|xəzinə]]<nowiki/>si ilə birlikdə [[İraqeyn yürüşü|İraqeyn səfəri]]<nowiki/>nə qatıldı. HadımXədim Süleyman Paşanın 10 il davam edən ilk [[Misir]] hakimliyi dönəmində bölgədə sülh və bolluq hakim olmuş, ancaq bu sülhü təmin etmək üçün Hadim Süleyman Paşa olduqca qəddar yollara əl atmışdı. [[Misir]]<nowiki/>in güclü ailələrini və qəbilə rəislərini qətlə yetirərək mərkəzi hakimiyyəti gücləndirmişdi.<ref>Topkapı Sarayı Arşivi H. 951-952 Tarihli ve E-12321 Numaralı Mühimme Defteri, s. 62</ref> Səfər əsnasında [[Misir]] [[bəylərbəyi]]<nowiki/>liyinə [[Dəli Hüsrəv Paşa|Hüsrəv Paşa]] gətirildi və Süleyman Paşa [[1535]]-ci ilin [[iyul]]<nowiki/>unda [[Anadolu]] [[bəylərbəyi]], [[1536]] tarixində isə [[Vəzir|qübbə vəziri]] seçildi. Ancaq [[portuqallar]]ın səfər hazırlığı gördüyü xəbəri gəldi və Süleyman Paşa yenidən [[Misir]]ə getdi ([[oktyabr]] [[1536]]).
 
HadımXədim Süleyman Paşanın ikinci [[Misir]] hakimliyinə gətirilməsi ilə [[Osmanlılar]]ın [[portuqallar]]<nowiki/>a qarşı hazırladıqları [[Hindistan]] səfərinə hazırlıq prosesi başladı. [[Qucarat sultanlığı|Qucarat]] hakimi [[Bahadır şah Qucarati|Bahadır şah]] [[Babur İmperiyası|Babur]] hakimi [[Sultan Hümayun|Hümayun]]<nowiki/>la girişdiyi mübarizədə müttəfiq olduğu [[portuqallar]]ın artan təzyiqi səbəbilə [[1536]]-cı ildə [[hərəm]]<nowiki/>i və [[Xəzinədar|xəzinə]]<nowiki/>si ilə birlikdə [[vəzir]]<nowiki/>i Asəf xanı [[Məkkə]]<nowiki/>yə yollamış, [[İstanbul]]<nowiki/>a elçi göndərərək kömək istəmişdir. Ancaq bundan xəbər tutan [[portuqallar]] [[13 fevral]] [[1537]] tarixində [[Bahadır şah Qucarati|Bahadır şah]]ı aradan qaldırdı. Süleyman Paşa [[Bahadır şah Qucarati|Bahadır şah]]ın [[Xəzinədar|xəzinə]]<nowiki/>sini [[İstanbul]]<nowiki/>a göndərdi. [[Misir]] [[bəylərbəyi]]<nowiki/>liyinə Davud Paşa gətirildi və Süleyman Paşa ''Bahrül-külzüm kaptanı'' ləqəbi ilə [[Hindistan]] səfəri [[Sərdar-ı əkrəm|sərdar]]ı təyin olundu.
 
Yeni [[bəylərbəyi]]<nowiki/>nin [[Qahirə]]<nowiki/>yə çatması ilə HadımXədim Süleyman Paşa [[Süveyş kanalı|Süveyş]]ə getdi. Hazırlıqların tamamlanmasının ardından 80 parçalıq [[donanma]] 7.000 [[Yeniçərilər|yeniçəri]] və ağır döyüş sürsatı ilə birlikdə [[Süveyş kanalı|Süveyş]]<nowiki/>dən ayrıldı ([[28 iyun]] [[1538]]). Öncə [[Ciddə]]<nowiki/>yə, ardından [[Ədən körfəzi|Ədən]] limanına çatan Süleyman Paşa [[portuqallar]]<nowiki/>la ittifaq quran [[Ədən körfəzi|Ədən]] hakimi Şeyx Əmir ibn Davudu gəmiyə çağırıb, [[vəzir]]<nowiki/>i və 3 nəfər adamı ilə birlikdə gizlicə qətlə yetirdi. [[Osmanlı ordusu|Osmanlı əsgərləri]] şəhəri ələ keçirdi və Bəhram bəy [[Ədən]] sancaqbəyi təyin olundu. Süleyman Paşa burada 500 nəfərlik bir dəstə və 3 hərbi gəmi saxlayaraq [[portuqallar]]ın cəmləşdiyi Diu şəhərinə yönəldi. [[Aralıq dənizi]]<nowiki/>nin coğrafi şərtlərinə uyğunlaşan [[Osmanlı donanması|Osmanlı dənizçiləri]] [[Hind okeanı|Hind Okeanı]]<nowiki/>nın [[Musson|musson iqlimi]]<nowiki/>nə uyğunlaşa bilmədilər. 19 günlük çətin bir səyahətin ardından [[avqust]] ayının sonlarında [[Hindistan]] sahillərinə çatdılar və [[1538]]-ci ilin [[sentyabr]]ında Diu şəhərinin önlərinə gəldi.
 
Bu əsnada [[portuqallar]] tərəfindən qorunan Dui şəhəri 15.000 nəfərlik [[Qucarat sultanlığı|Qucarat]] ordusu tərəfindən mühasirədə idi. HadımXədim Süleyman Paşa [[Qucarat sultanlığı|Qucaratlılar]]<nowiki/>a dəstək olmaq üçün bir miqdar əsgəri quruya çıxardı. Bu əsnada çıxan fırtına səbəbilə [[donanma]] müvəqqəti olaraq [[wikipedia:Jafrabad|Cəfərabad]]<nowiki/>a sığındı. [[28 sentyabr]]<nowiki/>da [[wikipedia:Jafrabad|Cəfərabad]]<nowiki/>dan ayrılan [[donanma]] Diu şəhəri yaxınlığında dayandı. [[Donanma]] gələndə artıq Qoqola və Kat qalaları təslim edilmişdi. Süleyman Paşa Diu qalasını həm qurudan, həm də dənizdən mühasirəyə aldı. [[4 oktyabr]]<nowiki/>da başlayan top atəşləri qalada böyük dəliklər açdı. Ardından [[portuqallar]] qalanın daxili divarlarına çəkildilər. Ancaq [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlı]] və [[Qucarat sultanlığı|Qucarat]] dəstələrinin ard-arda edilən hücumları nəticəsiz qaldı. [[Ədən körfəzi|Ədən]] hakimi Şeyx Əmirin aqibətindən qorxan [[Qucarat sultanlığı|Qucarat]] hakimi [[wikipedia:Mahmud_Shah_III_of_Johor|III Mahmud]] [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlılar]]<nowiki/>a müqavimət göstərdi. Buna səbəb isə aşağıdakılardır:
* [[Qucarat sultanlığı|Qucarat]] hakimi [[Bahadır şah Qucarati|Bahadır şah]]ın [[Məkkə]]<nowiki/>yə göndərdiyi [[Xəzinədar|xəzinə]]<nowiki/>yə Süleyman Paşanın əl qoyması;
* Süleyman Paşanın [[wikipedia:Mahmud_Shah_III_of_Johor|III Mahmud]]<nowiki/>un [[vəzir]]<nowiki/>inə öz hüzurunda yer verməməsi və təhqir edib yollaması;
* [[wikipedia:Mahmud_Shah_III_of_Johor|III Mahmud]]<nowiki/>un Süleyman Paşa tərəfindən göndərilən hədiyyələri qəbul etməməsi;
* [[wikipedia:Mahmud_Shah_III_of_Johor|III Mahmud]]<nowiki/>un [[Osmanlılar]]ın burda təməlli qalması haqqında qorxusu.
HadımXədim Süleyman Paşa gözlədiyi dəstəyi ala bilmədi və geri çəkildi. [[6 noyabr]] [[1538]] tarixində [[Osmanlı ordusu|Osmanlı birlikləri]] bir miqdar hərbi dəstə buraxaraq gəmilərə minib Diudan ayrıldı. Süleyman Paşanın bu qərarı almağında əsas səbəb isə böyük bir [[portuqal]] [[donanma]]<nowiki/>sının yaxınlaşması xəbəri oldu. Süleyman Paşa Diudan ayrıldıqdan sonra [[27 noyabr]] [[1538]] tarixində Şihr limanına çatdı. [[Hədramaut]] hakiminin [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlı]] hakimiyyətinə tabe olması ilə Süleyman Paşa öncə [[Ədən]]ə, ardından [[Babül-Məndəb boğazı|Babülməndəb]]ə və [[Zəbid]]ə getdi. [[Zəbid]] hakimi Əhməd bəyi [[24 fevral]] [[1539]] tarixində baş tutan bir divan məclisində öldürdərək bölgəni [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlılar]]<nowiki/>a tabe etdi. [[Zəbid]] və [[Ədən]] bölgəsini birləşdirərək [[Yəmən]] [[Bəylərbəyi|bəylərbəyil]]<nowiki/>iyi quruldu. İlk [[Yəmən]] [[bəylərbəyi]] isə Mustafa Paşa təyin olundu. Ardından [[13 mart]]<nowiki/>da [[Ciddə]]<nowiki/>yə gedən Süleyman Paşa [[donanma]]<nowiki/>nı [[Süveyş kanalı|Süveyş]]ə yollayaraq özü [[Məkkə]]<nowiki/>yə yollandı. [[Həcc]] ziyarətini başa vuran Süleyman Paşa [[Misir]]ə geri döndü.
 
[[Misir]]ə döndükdən qısa müddət sonra Süleyman Paşa [[1539]]-cu ilin [[noyabr]]ında [[İstanbul]]<nowiki/>a çağrıldı. İkinci [[vəzir]] kimi xidmət göstərərkən [[Çələbi Lütfi Paşa|Lütfi Paşa]]<nowiki/>nın vəzifədən alınması ilə [[1541]]-ci ilin [[may]]ında [[sədrəzəm]] təyin olundu.<ref>Lokmân b. Hüseyin, vr. 64a</ref> Bu əsnada [[Avstriya-Macarıstan]]ın [[Buda]]<nowiki/>ya hücum etməsilə sərhəd yenidən qızışmış, [[qərb]]ə yönələn [[Sultan Süleyman Qanuni|Sultan Süleyman]] [[22 may]] [[1541]] tarixində [[Sədrəzəm]] Süleyman Paşanı [[şərq]] sərhədinin mühafizəsi üçün bir miqdar əsgərlə [[Tokat]]<nowiki/>a yolladı. Səfər sonunadək burada qalan Süleyman Paşa səfərin ardından yenidən [[İstanbul]]<nowiki/>a döndü. Ferdinandın illik vergi qarşılığında [[Buda|Budin]]<nowiki/>i alması təklifini qətiyyətlə rədd edən Süleyman Paşa [[1543]]-cü ildə çıxılan [[Macarlar|macar]] səfərinə də qatıldı.