Qalaktika: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 1:
[[Şəkil:Blackeyegalaxy.jpg|thumb|250px|Qalaktika]]
'''Qalaktika''' - vahid cazibə mərkəzi ətrafında dövr edən nəhəng ulduzlar, ulduz qalıqları, ulduzlararası qaz, toz və qara materiya sisteminə verilən addır.<ref>Sparke & Gallagher III 2000, p. i.</ref><ref>Hupp, E.; Roy, S.; Watzke, M. (August 12, 2006). [http://www.nasa.gov/home/hqnews/2006/aug/HQ_06297_CHANDRA_Dark_Matter.html "NASA Finds Direct Proof of Dark Matter"]. NASA. Retrieved April 17, 2007.</ref> Tipik qalaktikada on milyondan bir trilyona qədər [[ulduz]] olur. [[Günəş sistemi]]nin daxil olduğu qalaktika [[Süd Yolu]] adlanır.<ref>Finley, D.; Aguilar, D. (November 2, 2005). [http://www.nrao.edu/pr/2005/sagastar/ "Astronomers Get Closest Look Yet At Milky Way's Mysterious Core"]. National Radio Astronomy Observatory. Retrieved August 10, 2006.</ref>
[[Şəkil:Andromeda.jpg|thumb|250px|Qalaktika]]
 
[[Bizim Qalaktika]] spiral quruluşa malikdir. ÜmimilikdəÜmumilikdə isə Qalaktikalar müxtəlif quruluş və formaya malik olurlar. Qalaktikalar quruluşuna görə elliptik<ref>Hoover, A. (June 16, 2003). [https://web.archive.org/web/20110720083835/http://news.ufl.edu/2003/06/16/galaxies/ "UF Astronomers: Universe Slightly Simpler Than Expected"]. Hubble News Desk. Archived from [http://news.ufl.edu/2003/06/16/galaxies/ the original] on July 20, 2011. Retrieved March 4, 2011.</ref>, spiral və heç bir formaya malik olmayan<ref>Jarrett, T. H. [http://www.ipac.caltech.edu/2mass/gallery/galmorph/ "Near-Infrared Galaxy Morphology Atlas"]. California Institute of Technology. Retrieved January 9, 2007.</ref> formalara malikdirlər.
 
Qalaktika və ya göy ada, kütlə çəkilişi qüvvətiylə bir-birinə bağlı ulduzlar, interstellar qaz, toz və plazmanın meydana gətirdiyi interstellar maddə və hələlik aydın ola bilməmiş qaranlıq maddədən ibarət sistemdir.
 
Ayrıca ulduz sistemləri olan qalaktikaların kəşfini [[XX əsr|XX əsrin]] ən böyük kəşflərindən biri hesab etmək olar. Bu kəşf [[Kainat|Kainatın quruluşunu və miqyasını]] başa düşməkdə mühüm rol oynadı. Bundan başqa Kainatda zamana görə baş verən dəyişiklikləri də tədqiq etməyə şərait yarandı.
Sətir 13 ⟶ 11:
Ulduzlar arası məsafə çox böyükdür. 300000 km/san sürətlə hərəkət edən işığın ən yaxın ulduzdan gəlib bizə çatması üçün 4,27 il lazımdır.
 
Maraqlıdır, biz hansı məsafədə yerləşən ulduzları görə bilərik? Ulduzların nə qədər güclü işıqlanma mənbəyinə malik olmasından asılı olmayaraq onun görünməsi üçün [[Teleskop|teleskopun]] imkanı ilə müəyyən edilən bir hüdud vardır. Maraqlıdır, bu hüduddan o tərəfə nə vardır? İnsanlar bəlkə də bu haqda heç nə bilə bilməzdilər, əgər ulduzlar bir kütlə mərkəzi ətrafında konsentrasiya olunub ayrıca ulduz sistemləri olan qalaktikalrıqalaktikaları yaratmasaydılar.
 
Bizim şimal yarımkürəsində adi gözlə görünən yeganə qalaktika Andromeda dumanlığıdır. Onu M 31 və ya NGC 224 kimi də kataloqlarda işarə edirlər.  Sb tip spiral quruluşa malikdir. Andromeda dumanlığı Kassiopey bürcü istiqamətində yerləşir. Ona qədər məsafə 2,2 milyon işıq ilidir. İnsanlar qayalarda müxtəlif canlıların şəklini çəkməyi öyənəndə həmin dumalıqdan gələn işıq bizə qədər olan yolunun 98-99% -ni qət etmişdi.
 
== Yaranması ==
[[Kainat]], [[Kainatın yaşı|təkamülünün ilkin mərhələsində]], yəni, temperaturun 4000 [[Kelvin|K]]-dan böyük olduğu vaxtda, [[elementar zərrəciklər]][[Güclü şüalanma|güclü şüalanmanın]] qarışığı olan [[plazma]] mühitindən ibarət olmuşdur. Bu vaxt [[şüalanma enerjisi]] maddə zərrəciklərində toplanan enerjidən çox idi.
 
4000 K-dan aşağı temperaturlarda isə enerjinin əsas hissəsi maddə zərrəciklərində toplanır. Maddənin qalaktikalar və ulduzlar şəklində təşəkkül tapması, nüvələr tərəfindən [[Elektron|elektronların]] tutulması və [[Atom|atomların]] yaranması ilə başlayır.
 
Kainat temperaturunun 3000 K-ya qədər soyuması [[hidrogen]][[helium]] atomlarının əmələ gəlməsi üçün şəraitin başlanğıcı olur. Bu vaxt hidrogen və helium nüvələrinin nisbəti uyğun olaraq, 73% və 27% idi. Sərbəst elektronların azalması hesabına kainat şəffaflaşır, şüalanma isə maneəsiz və itkisiz çox uzaq məsafələrə qədər yayılmağa başlayır. Kainatın quruluşunun ilk əlamətləri də bircinsli şüalanma fonunda sıxlığın fluktuasiyaları şəklində peyda olur.
 
Qalaktikarın formalaşması [[Böyük partlayış|Böyük partlayışdan]] təxminən 3 [[1000000000 (ədəd)|milyard]] ildən sonra başlayır: qravitasiyanın təsiri ilə lap cüzi sıxlıq fluktuasiyaları artmağa və onların paylanması dəyişməyə başlayır. Kainat tədricən məsaməli quruluş alır. Qalaktika və qalaktika topaları bircinsli "boş" mühit ətrafında örtüklər və saplar şəklində sıxlaşır. Tədricən molekulyar buludlar və ulduzəmələgəlmə prosesi başlayır.
 
== Tipləri ==