Brest-Litovsk sülh müqaviləsi: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
təkmilləşdirmə, vikiləşdirmə, tərtibat, illüstrasiya |
||
Sətir 1:
{{mənbə azlığı}}
{{vikiləşdirmək}}
'''Brest-Litovsk sülh müqaviləsi''' – [[Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikası]] (RSFSR) ilə [[Dördlər ittifaqı]] (Almaniya, Avstriya-Macarıstan, [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlı]] və Bolqarıstan) arasında imzalanmış sülh müqaviləsi.▼
▲'''Brest-Litovsk sülh müqaviləsi''' – [[Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikası]]nın
Rusiyanın [[I Dünya müharibəsi]]ndən çıxması ilə nəticələndi. Müqavilə 2 aylıq sürən danışıqların nəticəsində, Brest-Litovsk şəhərində ([[Polyak dili]]ndə ''Brześć Litewski'', 1945-ci ildən bəri sadəcə ''Brest'') imzalandı. Müqavilə Bolşevik hökuməti tərəfinin müharibədə Almaniya və Avstriya-Macarıstan qüvvələrinin irəliləməsinin dayandırılması mövzusu üzərində idi. Bununla da, [[Sovet Rusiyası]] keçmiş [[Rusiya İmperiyası]]nın İttifaq Ölkələrinə dair heç bir öhdəliyini yerinə yetirməmişdir.
Müqaviləyə əsasən, Bolşevik Rusiyası Baltikyanı ərazilərini Almaniyaya verərək idarəçilikdən imtina etdi, bu ərazilər Almaniyanın vassalına çevrilərək kiçik krallıqlara bölündü. <ref> A History of the Habsburg Empire, 1526-1918 By Robert A. Kann page 479-480 </ref> Rusiya həmçinin Cənubi Qafqazda yerləşən əyalətini - [[Qars]]ı [[Osmanlı İmperiyası]]na verərək oradan imtina etdi və [[Ukrayna Xalq Respublikası]]nın müstəqilliyini tanıdı. Konqresdə [[Polşa]]nın müqavilədə qeyd olunmaması və Almanların Polşa təmsilçilərinin iştirakını tanımaması mübahisələrə və etirazlara səbəb oldu. <ref> Mapping Europe's Borderlands: Russian Cartography in the Age of Empire Steven Seegel - 2012 At Brest-Litovsk in March 1918, no Polish delegation was invited to the negotiations, and in the Polish press, journalists condemned it as yet another partition of the lands east of the Bug River by great powers </ref> Sonralar Almaniya 1919-cu ilin 28 iyununda imzalanacaq olan Versal sülh müqaviləsində müqavilənin tərtibat iştirakına buraxılmayacaq və buna görə də iştiraka buraxılmama Almaniyanın etirazlarına səbəb olacaq. Halbuki [[Versal sülh müqaviləsi]]ndə Almaniyaya qarşı yönəlmiş [[Antanta]] və digər birləşmiş qüvvələr<ref>https://en.wikisource.org/wiki/Treaty_of_Versailles/Preamble</ref> Brest-Litovsk sülhünə görə Almaniyadan daha yumşaq davranmışdılar. <ref>Zara S. Steiner (2005). The Lights that Failed: European International History, 1919–1933. Oxford U.P. p. 68. </ref>
[[Şəkil:Bundesarchiv Bild 183-R92623, Brest-Litowsk, Waffenstillstandsabkommen.jpg|thumb|Rusiya və Almaniya arasında danışıqlar zamanı çəkilmiş foto. Rusiya tərəfi Almaniyanın irəli sürdüyü tələblərdən şok olmuş haldadır.
20 fevral, 1918 <ref> León Trotsky. Jewish Virtual Library. Consultado el 19/01/2008. </ref> <ref> War and Revolution in Russia 1914 - 1921: Brest-Litovsk and its consequences. BBB.co.uk. Consultado el 18/01/2008. </ref>]]
[[İmage:Traktat brzeski 1918.jpg|thumb|300px|right|''Brest-Litovsk sülh müqaviləsi''nin ilk iki səhifəsi. Müqavilə (soldan sağa) [[Alman|Alman dili]], [[Macar|Macar dili]], [[Bolqar|Bolqar dili]], [[Türk|Osmanlı Türkcəsi]] və [[Rus|Rus dili]] dillərində tərtib olunub. <ref> http://www.esacademic.com/dic.nsf/eswiki/914637, Los diccionarios y las enciclopedias sobre el Académico </ref>]]
Ancaq Brest-Litovsk müqaviləsi 1918-ci ilin noyabrında Almaniyanın Müttəfiqlərə təslim edilməsi ilə ləğv olundu. <ref> Fry, Michael Graham; Goldstein, Erik; Langhorne, Richard (2002). Guide to International Relations and Diplomacy. Continuum. p. 188. </ref> Bununla yanaşı, Rusiyanın Latviya, Litva, Estoniya, Polşa, Finlandiya və Ukrayna ərazilərində olan torpaqlarından imtina etməsi, onsuzda Rusiyanın daxilində gedən Vətəndaş Müharibəsi ilə məşğul olan [[Bolşeviklər]]ə nisbətən rahatlıq verdi.
[[1918]]-ci il martın 3-də Brest-Litovskda imzalanmış, martın 15-də 4-cü Ümumrusiya fövqəladə sovetlər qurultayı, [[Almaniya]] reyxstaqının razılıq verməsindən (22 mart) sonra, martın 26-da Almaniya imperatoru II Vilhelm tərəfindən təsdiq olunmuşdur. Brest sülh müqaviləsi aşağıdakı sənədlərdən ibarətdir: Rusiyanın Almaniya, Avstriya-Macarıstan, Bolqarıstan və Osmanlı dövləti ilə sülh müqavilələri; ayrı-ayrı malların tarifləri və gömrük rüsumları barədə müqaviləyə əlavə olaraq imzalanmış yekun protokolları; sülh müqaviləsinə əlavə olaraq Rusiya-Almaniya müqaviləsi; Rusiya-Avstriya-Macarıstan əlavə müqaviləsi; Rusiya-Bolqarıstan əlavə müqaviləsi; Rusiya-Türkiyə əlavə müqaviləsi. 14 maddədən ibarət əsas müqavilənin 4-cü maddəsi Qafqaza aid idi. Dördlər ittifaqı ilə Rusiya arasındakı müqaviləyə görə [[Polşa]], [[Litva]], [[Kurlandiya]],[[Latviya]],[[Estoniya]] və [[Belorusiya]]nın bir hissəsi Rusiyadan alınır,[[Ukrayna]] və [[Finlandiya]] müstəqil dövlət olur, sovet qoşunları bu ərazilərdən çıxarılır, Qars, Batum, Ərdəhan Türkiyəyə verilirdi. Rusiya öz ordusunu tərxis etməli idi. 1918 il fevralın 16-da Bakı Sovetinin sülh məsələsinin müzakirəsinə həsr edilmiş iclası oldu. Menşevik, eser və daşnakların bəyanatı rədd edildi, bolşeviklərin təklif etdiyi qətnamə qəbul olundu. Qətnamədə RSFSR Xalq Komissarları Sovetinin sülh danışıqlarında mövqeyi bəyənildi.
[[İmage:Брестский мир 1918 заседание.jpg|thumb|270px|
Zaqafqaziya seymi Brest sülh müqaviləsinin Ərdəhan, Qars və Batumun Türkiyəyə verilməsi şərtini qəbul etmədi və Petroqrada – Xalq Komissarları Soveti adına teleqram göndərərək, Brest sülhünü tanımadığını bildirdi. Seym öz etirazını bununla əsaslandırdı ki, "Zaqafqaziya heç vaxt bolşeviklərin və Xalq Komissarları Sovetinin hakimiyyətini qəbul etməmişdir". Zaqafqaziya seymi Brest-Litovsk sülhü ilə bağlı etirazlarını dünyanın bir sıra əsas siyasi mərkəzlərinə bildirdi: "Zaqafqaziya hökuməti Zaqafqaziya və onun sərhədləri haqqında ondan xəbərsiz və özünün iştirakı olmadan imzalanmış hər hansı müqaviləni özü üçün qüvvədən düşmüş hesab edir". Türkiyə Brest sülhünün qərarlarına əsaslanaraq, Qars, Batum və Ərdəhanı dərhal boşaltması haqqında Zaqafqaziya seyminə ultimatum verdi. Brest müqaviləsinə görə, Rusiya nəinki [[Qars]],[[Ərdəhan]] və Batumun Türkiyəyə keçdiyini təsdiq edirdi, həm də Rusiya ilə Türkiyə arasında imzalanmış əlavə müqaviləyə görə, rus qoşunlarının müharibə zamanı tutduğu türk torpaqlarında və [[Rusiya]] hüdudlarında yaradılmış erməni-daşnak silahlı dəstələrini tamamilə tərksilah edib buraxmağı öhdəsinə götürürdü. Əlavə müqavilənin 11-ci maddəsi Rusiya vətəndaşları olan müsəlmanlara, əmlaklarını da aparmaq şərti ilə, Türkiyəyə azad mühacirət etmək hüququ verirdi. Hələ 1918 ilin yanvarında [[Türkiyə]] Zaqafqaziya Komissarlığı ilə sülh danışıqlarına başlamağa təşəbbüs etmişdi. Türkiyə özünün dövlət maraqları səbəbindən təkcə Zaqafqaziya Komissarlığını tanımaqla kifayətlənmir, həmçinin onu Brest-Litovsk danışıqlarına cəlb etməklə, Dördlər ittifaqı və Rusiya tərəfindən də tanınmasına nail olmaq istəyirdi. Türkiyənin ciddi təkidinə və yardım göstərmək barədə vədinə baxmayaraq, Zaqafqaziya hökuməti Brest-Litovsk danışıqlarında iştirakdan, müstəqilliyinin elan olunmasından imtina etdi.
| |||