Qalaktika: Redaktələr arasındakı fərq

İlk öncə insanlar elə başa düşürdülər ki, Kainat ancaq ulduzlar dünyasından ibarətdir. Ulduzlar [[hidrostatik tarazlıq]] halında olan qaz kürələridir. Bizim tərəfimizdən müşahidə olunan maddənin bütün kütləsi [[Ulduz|ulduzlarda]] və [[Ulduzlararası mühit|ulduzlararası mühitdə]] cəmlənmişdir. Onların ölçü və kütlələri çox geniş [[Mastaba|masştabda]] dəyişir. Ulduzların kütləsi 10³²-10³⁵ [[qram]] tərtibindədir və kimyəvi tərkibləri müəyyən mənada bir-birinə uyğundur. Onların əksəriyyətinin nüvəsində [[İstilik nüvə reaktorları|təbii istilik nüvə reaktorları]] yerləşir. Ulduzların böyük əksəriyyətində ən geniş yayılmış kimyəvi element [[hidrogen]] [[Helium|heliuma]] çevrilir və bu zaman ayrılan [[enerji]] hesabına [[şüalanma]] baş verir.

 

 

Maraqlıdır, biz hansı məsafədə yerləşən ulduzları görə bilərik? Ulduzların nə qədər güclü işıqlanma mənbəyinə malik olmasından asılı olmayaraq onun görünməsi üçün [[Teleskop|teleskopun]] imkanı ilə müəyyən edilən bir hüdud vardır. Maraqlıdır, bu hüduddan o tərəfə nə vardır? İnsanlar bəlkə də bu haqda heç nə bilə bilməzdilər, əgər ulduzlar bir kütlə mərkəzi ətrafında konsentrasiya olunub ayrıca ulduz sistemləri olan qalaktikaları yaratmasaydılar.

 

 

== Yaranması ==

[[Kainat]], [[Kainatın yaşı|təkamülünün ilkin mərhələsində]], yəni, temperaturun 4000 [[Kelvin|K]]-dan böyük olduğu vaxtda, [[elementar zərrəciklər]] və [[Güclü şüalanma|güclü şüalanmanın]] qarışığı olan [[plazma]] mühitindən ibarət olmuşdur. Bu vaxt [[şüalanma enerjisi]] maddə zərrəciklərində toplanan enerjidən çox idi.

 

 

Kainat temperaturunun 3000 K-ya qədər soyuması [[hidrogen]] və [[helium]] atomlarının əmələ gəlməsi üçün şəraitin başlanğıcı olur. Bu vaxt hidrogen və helium nüvələrinin nisbəti uyğun olaraq, 73% və 27% idi. Sərbəst elektronların azalması hesabına kainat şəffaflaşır, şüalanma isə maneəsiz və itkisiz çox uzaq məsafələrə qədər yayılmağa başlayır. Kainatın quruluşunun ilk əlamətləri də bircinsli şüalanma fonunda sıxlığın fluktuasiyaları şəklində peyda olur.

1924-cü ildə amerikan alimi [[Edvin Habbl]] (1889-1950) Andromeda dumanlığında [[sefeid]] ulduzlarının olmasını aşkar etdi və onlara qədər qədər məsafəni period-işıqlıq asılılığına əsasən təyin edə bildi. Təyin edilən məsafə indi qəbul edilən qiymətlə müqayisədə iki dəfə kiçik olmasına baxmayaraq, məlum oldu ki, Andromeda dumanlığı [[Süd Yolu|bizim Qalaktikanın]] hüdudlarından çox-çox uzaqda yerləşir. Bundan sonra o, daha bir neçə qalaktikaya qədər də məsafəni təyin edə bildi. Belə olan təqdirdə o iddia etdi ki, Kainatımıza onlarla qalaktika daxildir və bizim Qalaktika onlardan yalnız biridir. Sonra onların sayının yüzlərlə və daha sonra milyonlarla ola biləcəyini iddia etdi.

 

 

== Tipləri ==

Spiral qalaktikalarda, spiral qollar, təxminən logaritmik spiral şəklindədir; bu da, nəzəri olaraq, ulduzların vahid dönən bir kütləsi içindəki bir pozuqluğun nəticəsində ortaya çıxa biləcəyini göstərən bir modeldir. Ulduzlar kimi, spiral qollar da mərkəz ətrafında dönər, ancaq sabit bucaq sürətlə bunu edər. Spiral qolların, yüksək sıxlıqlı maddə ya da "sıxlıq dalğaları" sahələri olduğu düşünülməkdədir. Ulduzlar bir qol ərzində hərəkət etdikcə, hər ulduz sisteminin uzanma sürəti, daha yüksək sıxlığın ağırlıq qüvvəsi tərəfindən dəyişdirilir. (Ulduzlar qolun digər tərəfində yol aldıqdan sonra sürət normala dönər.) Bu təsir, hərəkət edən avtomobillərlə dolu bir şose ərzində yavaşlamanın "dalğası" na bənzər. Qollar görülə bilər, çünki yüksək sıxlıq ulduz meydana gəlməsini asanlaşdırır və bu səbəblə bir çox parlaq və gənc ulduz daşıyırlar.

 

 

=== Elliptik qalaktikalar ===

" ...Günəşi və Ayı sizə xidmət etməyə yönəltdi. Ulduzlar da Onun əmri ilə ram edilmişdir. Sözsüz ki, bunlarda anlayan insanlar üçün əlamətlər vardır." (Nəhl surəsi, 12)

 

 

== Erkən qalaktikalar. ==